Lexicon van de jeugdliteratuur

Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe

door Peter Zunneberg

Jeanne Henriette Reine Reyneke van Stuwe werd op 1 september 1874 in Soerakarta (Ned.-Indië) geboren als tweede in een gezin met drie kinderen. Zij trouwde op 4 januari 1900 met de letterkundige Willem Kloos. Net als haar man leefde zij van de pen; ze schreef enkele tientallen romans en was nauw betrokken bij de redactie van het literaire tijdschrift De Nieuwe Gids, waarvoor zij ook recenseerde. Zij publiceerde onder haar meisjesnaam. Anders dan Daalder in zijn Wormcruyt met suycker vermeldt, heeft Jeanne Reyneke van Stuwe nooit deel uitgemaakt van de redactie van het tijdschrift voor jonge meisjes en vrouwen De Hollandsche Lelie. Zij wordt hier verward met haar zuster Jacqueline.

Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe overleed op 24 juli 1951 te Den Haag.

Werk

Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe schreef een grote hoeveelheid romans waarbij haar enorme produktiviteit, volgens de toenmalige recensenten, de kwaliteit op den duur niet ten goede is gekomen. Haar romans spelen zich grotendeels af in de betere Haagse milieus. De door haar behandelde thema's als echtbreuk en overspel maakten haar boeken minder geschikt voor oudere meisjes. Of ze niettemin door deze groep gelezen werden, valt moeilijk te achterhalen. Een aantal van haar romans maakt, in navolging van de Rougon-Macquart-cyclus van de door haar bewonderde Emile Zola, deel uit van cycli, zoals Zijden en keerzijden en de Roman van vrouwenleven. Reyneke van Stuwe heeft slechts één boek geschreven dat bedoeld was voor oudere meisjes, namelijk De hoogste prijs. Dit werk is echter nooit in de handel geweest: het werd door de Van Nelle fabrieken als reclameboek uitgegeven.

Naast het schrijven van romans heeft Reyneke van Stuwe zich vooral in haar hoedanigheid van recensente van De Nieuwe Gids ingezet voor de jeugdliteratuur. Met enige regelmaat (twee- tot driemaal per jaar) besprak zij, vanaf ongeveer 1912 tot halverwege de jaren dertig, in de rubriek ‘Bibliographie’ een aantal nieuw verschenen jeugdboeken. De kwaliteit van haar recensies is sterk wisselend, wat mede veroorzaakt werd door het soms zeer grote aantal besproken werken in een aflevering. Soms wijdde zij slechts drie tamelijk obligate

zinnen aan een boek. Een voorbeeld is haar bespreking van Bob's grote dag van Marie Leopold en Van het grote dierenboek van Riek Poutsma. Reyneke van Stuwe schrijft: ‘Het eerste een bundel prettige vertellingen, zooals de bekende Marie Leopold die weet te geven, grappig geïllustreerd door Adri Alindo; het tweede een vlot verteld verhaal met een nuttige tendenz, versierd met gekleurde platen van O. Verhagen. Keurig verzorgd zien ook deze boekjes er weer uit.’

In haar uitgebreidere besprekingen gaf zij er blijk van goed op de hoogte te zijn van het werk van de auteur. Van tijd tot tijd definieerde zij waaraan volgens haar een goed jeugdboek moest voldoen. De belangrijkste eis was dat een kinderboek nooit tendentieus mocht zijn; de abstracte opvoedkundige bedoeling mocht nooit tot iets concreets worden verwerkt, maar uit het concrete verhaal moest wel een opvoedkundige bedoeling te abstraheren zijn. Daarnaast vermeldt Reyneke van Stuwe geregeld hoe de verteltrant is die volgens haar jonge lezers aanspreekt. Die moet bijvoorbeeld niet te wijs en niet te dwaas, niet te sentimenteel en niet te nuchter, niet te grappig en niet te ernstig, niet te romantisch en niet te eentonig-saai zijn.

Niet alleen de auteur en het verhaal kregen aandacht, ook ging zij uitgebreid in op de illustraties. Dat Jeanne Kloos zeer aandachtig las, blijkt uit de telkens terugkerende reeksen door haar opgemerkte zetfouten en de suggestie om die bij een tweede druk te corrigeren. Haar recensies waren altijd positief van toon. In haar reactie op opmerkingen van lezers schreef zij onder andere: ‘Wie zèlf het métier door en door kent, wie zèlf heeft geworsteld en gewanhoopt, zèlf heeft geleden om zijn werk, wie zèlf is afgepijnigd, wie zèlf heeft gebloed, - zoo eene grijpt niet meer met de anderen naar steenen, - maar spreekt graag een woord van sympathie, van opbeuring, van aanmoediging, van hulp.’ Waarschijnlijk is dit de meest kernachtige samenvatting van Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe's carrière als schrijfster en recensente. Inmiddels zijn haar boeken nagenoeg vergeten en ook haar recensies lijken weinig waarde te hebben gehad.

De hoogste prijs

Vier nichtjes, Eva, Rhoda, Angeline en Bep, worden kort na hun eindexamen door een kinderloze oom en tante uitgenodigd deel te nemen aan een soort wedstrijd, waarbij het doel is om in zes maanden tijd iets van hun leven te maken. De winnaar mag samen met oom en tante een reis door Europa ondernemen. Drie van de vier slagen glansrijk: Eva gaat orchideeën kweken, Rhoda opent haar eigen modehuis en Angeline wordt firmant in de zaak van haar broer en ontwerpt meubels. Alleen Bep faalt: zij wilde

een roman schrijven maar door haar verantwoordelijkheid als oudste van een groot gezin ontbreekt het haar aan rust en tijd. Gedurende de zes maanden houdt zij een dagboek bij waarin uitgebreid verhaald wordt hoe zij zich ontwikkeld heeft: van een egoïstisch nest dat de zorg voor broertjes en zusjes verwaarloosde tot een zelfbewuste jonge vrouw die tot het inzicht is gekomen dat er belangrijkere zaken zijn dan haar eigen carrière en rijkdom. Hoe het ook zij, oom en tante zijn in hun opzet geslaagd: geen van de vier nichtjes is vervallen tot het ijdele bestaan waarvoor gevreesd werd. En wat ver voor het eind van het boek te voorzien was: Bep wordt unaniem uitgeroepen tot degene die de prijs het meest verdient.

Reyneke van Stuwe vertelt het verhaal in een tamelijk vlotte stijl die nauwelijks afwijkt van haar romans voor volwassenen. Verwijzingen naar grote buitenlandse schrijvers, waar zij veelvuldig gebruik van maakt, blijven hier achterwege, met uitzondering van Goethe, die tot tweemaal toe wordt genoemd. Verder is Reyneke van Stuwe akelig precies: ze heeft zich merkbaar gedocumenteerd in de wereld van de orchideeën, de mode en het meubelontwerpen, en ze kan de neiging niet onderdrukken om haar lezeressen midden in een dialoog zaken tussen haakjes te verduidelijken.

Bibliografie

38 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1995