Lexicon van de jeugdliteratuur

Co de Kloet

door Kitty Nooy

Co de Kloet is op 29 februari 1932 geboren in Kortenhoef, waar hij nog steeds woont. Na zijn diensttijd werd hij verslaggever bij de Gooi- en Eemlander. Van 1956 tot 1988 werkte hij als programmamaker bij de vara-radio. Aanvankelijk maakte hij jeugdprogramma's zoals het razend populaire ‘Tijd voor teenagers’, het eerste popprogramma van de radio, dat tien jaar lang wekelijks werd uitgezonden. Op het laatst was hij hoofd radio-amusement bij de vara.

In zijn radiotijd schreef hij veel teksten voor hoorspelen, radiomusicals en liedjes. In die tijd kwam ook zijn eerste boek uit, Roe, roe, kindje (1961), een verzameling verhaaltjes en gedichtjes voor peuters en kleuters. Sinds begin jaren tachtig is hij zeer actief als schrijver van kinder- en jeugdboeken. Onder het pseudoniem Ian H. Coolen verscheen van zijn hand een detective voor volwassenen, Moord in ‘De Rooie Haan’ (1986). Daarnaast is hij de samensteller van een aantal bundels met liedteksten en boeken over muziek of cultuur-historische onderwerpen, zoals Ach ja... de jaren vijftig (1974).

Vanaf 1970 was De Kloet actief in de lokale politiek, afwisselend als raadslid van de PvdA en Dorpsbelangen. In de gemeente 's-Graveland, waartoe Kortenhoef behoort, was hij vele jaren wethouder van cultuur, milieu en sociale zaken.

Voor Zwarthandel in de polder ontving hij in 1984 de P.J.M. van de Walleprijs, een aanmoedigingsprijs van de gemeente 's-Graveland voor culturele prestaties.

Werk

De jeugdboeken van Co de Kloet staan vol avonturen en zijn met vaart geschreven. De verhalen, vaak gebaseerd op ware gebeurtenissen en bestaande mensen, spelen in en rond Kortenhoef. Meestal vervullen dezelf-

de personages drie boeken lang de hoofdrollen. De eerste trilogie gaat over de Tweede Wereldoorlog, in de volgende drie boeken staan paarden centraal, de derde reeks gaat over Jaap die naar het verleden kan terugreizen.

Toen zijn jongste zoon, Derk, een jaar of elf was en vragen ging stellen over de oorlog, besloot De Kloet zijn herinneringen aan die tijd op te schrijven met een jongen die Derk heet als hoofdpersoon. Het verhaal begint in 1943. Tegen een achtergrond van fietsen op houten banden, voedselbonnen en knijpkatten, beschrijft De Kloet een aantal gebeurtenissen die in de oorlog plaatsvonden, maar die hij niet zelf meemaakte. De ergste gruwelen gaan aan het dorp voorbij, maar het leven van alledag verandert wel door spertijd, verduistering en schaarste.

In het eerste deel, Ontsnapt uit de polder (1983), wordt de oudere broer van Derk als raf-piloot boven Nederland neergehaald en na een paar weken te zijn ondergedoken door een Engels vliegtuig weer opgepikt. In het volgende deel, Zwarte handel in de polder (1984), berooft een verzetsgroep de plaatselijke zwarthandelaar en verdeelt de buit onder de bewoners van het dorp. Dezelfde verzetsgroep voorkomt in De bevrijding van de polder (1985) dat de Duitsers vlak voor ze terugtrekken de sluizen opblazen en zo alles onder water zetten.

Vele jaren later verscheen Bastiaan, een Hollandse jongen in oorlogstijd (1995). Bastiaan komt in de Derk-trilogie niet voor, maar blijkt wel een vriend van hem te zijn. Het verhaal bestrijkt de hele oorlogsperiode en heeft, door de algemene informatie die het verstrekt, het karakter van een kroniek. De oorlogsdocumenten die aan ieder hoofdstuk voorafgaan, verhogen de werkelijkheidsgraad.

De oorlog drukt nergens te zwaar op de verhalen. Er gebeuren geen schokkende dingen; anderzijds worden de verschrikkingen van de oorlog - bijvoorbeeld het lot van de joden - niet verzwegen. Alle ouders van ondergedoken joodse kinderen keren na de bevrijding terug, al heet dat wel een wonder. Een enkeling vindt de dood, zoals een Nederlandse jongen die zich vrijwillig bij de ss heeft gemeld en aan het oostfront sneuvelt.

De wereld in deze boeken blijft overzichtelijk. Er is goed en fout, maar daar wordt genuanceerd mee omgegaan. Zoals: Mag je werken voor een zwarthandelaar die zaken doet met de Duitsers als je daarmee voedsel voor onderduikers kunt verdienen? De karaktertekeningen zijn niet zwart-wit: een mens kan slecht lijken, maar uiteindelijk meevallen. Een jongen verraadt het geheime plan van de verzetsgroep door stoer te doen, maar zet daarna voor diezelfde groep zijn leven op het spel en bewijst zo toch het hart op de juiste plaats te hebben.

In de boeken van De Kloet wordt veel waarde gehecht aan saamhorigheid. Steeds is er wel een actiegroep om geld in te zamelen voor een goed

doel, in Het geheim van de manege (1987) bijvoorbeeld voor het behoud van de manege van Tante Roos. Het verhaalgegeven in dit eerste deel van de ‘paardentrilogie’ berust op de werkelijkheid. De rest is verzonnen, zoals ook de paardensmokkelbende in Merrie vermist (1988) en - in deel drie, Paniek op Paardenburgh (1990) - de internationale onderneming die in Afrika bestrijdingsmiddelen verkoopt tegen sprinkhanen die ze eerst stiekem zelf hebben gekweekt.

De verhalen van Co de Kloet zijn in de loop der jaren steeds fantastischer geworden, al zijn ze nergens ongeloofwaardig. Zelfs niet in de derde trilogie, waarin de elfjarige Jaap over de gave beschikt terug te kunnen keren in de tijd. New-age heeft zijn intrede gedaan: de moeder van Jaap is shiatsumasseuze en houdt zich bezig met zaken als pendelen, bloesemtherapie en maanmeditaties. Tegen het decor van de vertrouwde Kortenhoefse omgeving blijken zelfs rondvliegende heksen te bestaan!

Tamelijk ongewoon voor jeugdboeken is de regelmatig terugkerende zinspeling op overspel in het werk van De Kloet. De moeder van Derk heeft sjans met een oude schoolvriend, die geregeld suggestieve opmerkingen maakt waar zij van moet blozen. Bij een vriend van Jaap, de producer Hans Hemelrijk, vormt de zangeres Nelleke Vivaldi zo'n bedreiging voor het huwelijk, dat het zelfs als probleem ter sprake komt.

De relaties in de trilogie over Jaap lijken sowieso een stuk losser. Zijn ouders wonen een paar jaar apart, maar komen uiteindelijk weer bij elkaar. Ook komt het goed tussen de ouders van zijn vriendin Liesje. Ze heeft haar vader nooit gekend; hij had een relatie met een getrouwde vrouw en vertrok. Jaren later vindt Liesje haar vader bij toeval terug en wordt het gezin herenigd. Ze verhuizen naar Amsterdam en later naar Spanje. Zo groeien Jaap en Liesje onvermijdelijk uit elkaar.

De boeken van De Kloet pleiten stuk voor stuk voor ‘het behoud van alle mooie dingen’. Op iedere bladzij vliegt wel een vogel of tjirpt een krekel. Alinea's lang wordt de pracht van de natuur bezongen, vaak in Kortenhoefse benamingen: kuikens heten ‘pulletjes’ en dobberen niet in de sloot maar in de ‘vaart’. Projectontwikkelaars die het dorp vol willen bouwen, zijn de grootste schurken die er rondlopen.

Pelle en Pollepel

Onder het pseudoniem Cor ten Hoef, afgeleid van zijn woonplaats, schreef Co de Kloet een serie van zes boekjes voor kinderen vanaf vijf jaar. De eerste twee delen werden geïllustreerd door Carol Voges, de overige door Gerard van Straaten.

Pelle, zoon van de bakker, is een guitig joch. Samen met de bakkersknecht Pollepel, die eigenlijk Jacobus van Driel heet, beleeft hij spannende en vrolijke avonturen. De deeltjes zijn los van elkaar te lezen. Aan het begin

van ieder deel worden alle personages opnieuw voorgesteld. Ook staat telkens beschreven hoe Pollepel aan zijn bijnaam gekomen is.

Liefde voor de natuur is een belangrijk gegeven in de serie. In Het huisje aan de plas (1985) wil een makelaar het huisje van mevrouw Hop kopen en er een hotel voor in de plaats zetten. Pelle en Pollepel ontvoeren hem naar een eiland. Mevrouw Hop ziet er op toe dat hij goed wordt verzorgd: ‘Hij kan er ook niets aan doen dat hij zo is. Hij denkt nu eenmaal anders dan wij. Wij houden van de natuur. Wij vinden de plas veel mooier dan een bruine boodschappentas vol met geld.’ Na een dag heeft de makelaar gezien hoe mooi de natuur is en ziet hij van zijn plan af.

Waardering

De jeugdboeken van Co de Kloet zijn in de pers niet zo goed ontvangen. De meeste besprekingen verschenen in de Gooi- en Eemlander. Landelijke dagbladen besteden nauwelijks aandacht aan de jeugdboeken van De Kloet, terwijl ze wel interesse en waardering tonen voor zijn boeken over muziek. Margot Hovenkamp vindt de boeken uitleggerig en boodschapperig geschreven (Gooi- en Eemlander). Spannend zijn de verhalen wel, volgens de recesenten.

In de omgeving van 's-Graveland doen de boeken het goed. Ze staan in de regionale top-tien en de lokale pers is enthousiast. Voor hen zijn het zoekplaatjes. Wie is wie? Zo heeft Hanja, de moeder van Jaap, net als De Kloets vrouw een shiatsumassagepraktijk. De flop van Nelleke Vivaldi roept associaties op met het optreden van Willeke Alberti op het Eurovisie-songfestival.

Bibliografie

59 Lexicon jeugdliteratuur
juni 2002