Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Norma Klein

door Margot Krikhaar

Norma Klein werd op 13 mei 1938 geboren in de stad New York, waar ze heeft gewoond tot haar dood op 25 april 1989. Ze was getrouwd en had twee dochters. Aan het Barnard College studeerde ze af met Russisch als hoofdvak. Vervolgens behaalde ze aan de universiteit van Columbia de graad van ‘master’ in Slavische talen. Op de middelbare school was ze al begonnen met het schrijven van korte verhalen. Toen ze negentien was werd haar eerste verhaal in een tijdschrift gepubliceerd. Na haar huwelijk in 1963 besloot ze zich geheel aan het schrijven te wijden.

Nadat eerst tientallen korte verhalen in tijdschriften waren gepubliceerd, kwam in 1972 Love and Other Euphemisms uit, bestaande uit een novelle en enige verhalen. In datzelfde jaar verscheen haar eerste kinderboek, Mom, the Wolf Man and Me (Waar is jouw vader?), dat een groot succes werd. Norma Klein schreef dit boek omdat ze van een literair agent had gehoord dat er veel behoefte was aan eigentijdse, realistische fictie voor kinderen van acht tot twaalf jaar, een mening die ze deelde nadat ze zich op boeken voor deze leeftijd had georiënteerd. Sindsdien verschenen tientallen boeken van haar hand, voor volwassenen, kinderen en tieners.

Norma Klein kan met name in de Verenigde Staten als een succesvol schrijfster worden beschouwd. Een aantal van haar boeken werd in het Nederlands vertaald; naast enige romans voor volwassenen verschenen vier kinderboeken en een roman voor tieners. Voor haar werk kreeg ze in Amerika enkele malen de O. Henry Award. In artikelen en lezingen ge-

[pagina 2]

tuigde ze regelmatig van haar opvattingen over (jeugd-)literatuur.

Werk

Norma Klein hield ervan voor verschillende lezersgroepen te schrijven. Met name zestien- en zeventienjarigen vond ze bijzonder interessant, omdat zij op de grens staan van jeugd en volwassenheid, met alle onzekerheden en problemen vandien. Als ze voor kinderen schreef gebruikte ze niet zozeer haar eigen jeugd, maar vooral die van haar twee dochters als inspiratiebron. Verder verwerkte ze haar eigen achtergrond en omgeving in haar boeken: deze spelen meestal in New York (een stad waar ze erg van hield) in een intellectueel, redelijk welgesteld milieu waar liberale opvattingen heersen. Ook zijn er autobiografische elementen aan te wijzen, zoals de sterke band met haar vader, een thema dat in enkele boeken terugkomt.

Haar boeken beschrijven het hedendaagse Amerikaanse leven, met de nadruk op moderne levenswijzen en uiteenlopende soorten relaties. Ze wilde laten zien dat deze nieuwe levensstijlen van invloed zijn op volwassenen en kinderen. In haar werk schuwde ze taboes niet. Haar belangrijkste thema was seksualiteit, dat ze verbond met het feminisme. Ze zag seksuele vrijheid als voorwaarde voor intellectuele en sociale vrijheid voor vrouwen. Haar hoofdpersonen zijn vaak vrouwen of meisjes die initiatief nemen, ook op seksueel gebied, en zich ondanks hun onzekerheden met kracht, humor en intelligentie door het leven slaan. Ook homoseksuele relaties en het doorbreken van seksegebonden rolpatronen komen veel in haar werk voor.

Ook in haar kinder- en jongerenboeken schreef ze veel over seksualiteit. Ze wilde dit weergeven als onderdeel van een normale en gezonde ontwikkeling van kinderen en jonge mensen. Ze vond het bovendien belangrijk dat fysieke ervaringen expliciet beschreven werden. Volgens haar was seksualiteit in kinderboeken altijd taboe geweest of als iets problematisch behandeld. Daardoor herkenden kinderen zich niet in boeken en beschouwden ze hun eigen lichamelijke gevoelens als abnormaal.

Voor Norma Klein maakte het in thematiek weinig verschil of ze voor volwassenen of voor tieners of kinderen schreef. De aanpassingen aan deze laatste groep liggen vooral op het vlak van het taalgebruik, de leeftijd van de hoofdpersonen en de omvang van het boek, die geringer is. Ze heeft in de jaren zeventig herhaaldelijk gepleit voor meer realistische fictie voor kinderen en jongeren, waarin alle zaken die zij in het werkelijke leven kunnen meemaken, aan bod komen. Zelf had ze zich ten doel gesteld ‘de complexiteit van het opgroeien als mens’ te beschrijven, zonder enig taboe.

[pagina 3]

Een terugkerend onderwerp in haar jeugdboeken is ook de verhouding tussen ouders en kinderen. Klein toont eerlijke, oprecht in hun kinderen geïnteresseerde vaders en moeders die, zo zegt ze, ‘sterk genoeg zijn om hun zwakheden aan hun kinderen te laten zien’. Naast boeken voor kleuters en acht- tot twaalfjarigen schreef ze veel tienerboeken voor veertien-tot achttienjarigen, waarin veelal eerste seksuele ervaringen en de groei naar volwassenheid beschreven worden. De hoofdpersonen proberen temidden van verwarrende situaties en ervaringen hun eigen weg te vinden. De grens met haar boeken voor volwassenen is niet precies te trekken; soms werden haar jeugdboeken vanwege het taboedoorbrekende karakter en de expliciete beschrijving van sex als boek voor volwassenen uitgebracht.

Norma Klein hoopte dat de lezer zich in haar boeken kon herkennen, maar ook zijn of haar grenzen verruimde en daardoor meer begrip opbracht voor anderen. Hoewel ze veel nadruk legde op de inhoud van een boek, vond ze ook de vorm waarin deze gegoten werd belangrijk: een auteur mag niet vervallen in prekerige boeken met een simpele moraal, die geen recht doen aan de complexe werkelijkheid.

Waar is jouw vader?

In haar eerste jeugdboek geeft Norma Klein een




beeld van een onconventioneel gezin in New York. Op ontspannen, nuchtere toon vertelt de elfjarige Brett over enkele weken uit haar leven. Ze leidt een prettig bestaan samen met haar moeder, een fotografe die nooit getrouwd is geweest. Ze begrijpt eigenlijk niet dat sommige kinderen het soms raar vinden dat ze geen vader heeft. Als haar moeder echter een vriend krijgt en besluit met hem te trouwen, schrikt Brett. Ze is bang dat haar moeder zal veranderen. Bovendien wordt haar grootvader, met wie ze veel optrekt, ziek en moeten haar grootouders verhuizen. Na enige tijd beseft Brett dat veranderingen onvermijdelijk zijn. Ze wordt benieuwd naar haar nieuwe leven.

In de Verenigde Staten werd het

[pagina 4]

boek populair als modern, realistisch jeugdboek en ook in Nederland werd het goed ontvangen. De kritiek prees de vanzelfsprekendheid en warmte waarmee de onderlinge relaties en alternatieve levenswijze zijn neergezet. Het verhaal bevat weinig actie, maar dit wordt gecompenseerd door de prettige, laconieke toon, de humor en de goede dialogen.

Mijn leven als lichaam

Deze roman voor tieners gaat over het ontdekken van seksualiteit en de twijfels en emoties die hieruit voortkomen. De zeventienjarige intellectuele Augie bestaat voor haar gevoel alleen uit ‘geest’ en niet uit ‘lichaam’: ze is nooit verliefd geweest en fantaseert alleen over seksualiteit. Dat verandert als ze een gehandicapte jongen bijles gaat geven. Ze krijgen een relatie en Augie doet haar eerste seksuele ervaringen op. Wanneer ze aan het eind van het schooljaar elk naar een andere universiteit gaan, verwatert hun verhouding; beiden zijn echter volwassener geworden.

Het boek is vooral geprezen omdat de auteur de wereld van opgroeiende jongeren en het proces van vriendschaps- en relatievorming treffend en in heldere taal heeft neergezet.

Waardering

Het werk van Norma Klein is door de kritiek over het algemeen positief ontvangen. In recensies wordt de open, directe en nuchtere manier waarop ze eigentijdse onderwerpen behandelt, geprezen. De leef- en denkwereld van kinderen en opgroeiende tieners wordt goed weergegeven. De boeken bevatten levendige dialogen en rake observaties en zijn met vaart en humor geschreven. De personen zijn geloofwaardig. Men vindt daarentegen de plot vaak mager. Bij boeken voor jongere kinderen is het verhaal soms minimaal; in sommige boeken voor tieners gebeurt te veel. Een duidelijke verhaallijn ontbreekt dan en de inhoud en karaktertekening van de personen blijft oppervlakkig.

Vanuit geheel andere hoek werd Norma Klein in de jaren tachtig fel bekritiseerd om haar openhartige schrijfwijze. Onder druk van conservatieve groeperingen in de Verenigde Staten werden boeken op grond van het onderwerp of een bepaalde passages - bijvoorbeeld als deze op seksualiteit betrekking hadden - uit schoolbibliotheken verwijderd. Ook de boeken van Norma Klein werden hier het slachtoffer van; in 1982 behoorde zij tot de meest ‘verboden’ auteurs van Amerika. Deze tendens leidde tot zelfcensuur bij uitgevers, uit angst voor een dalende verkoop aan schoolbibliotheken. Meermalen vroegen zij Norma Klein of zij veranderingen in manuscripten wilde aanbrengen. Meestal reageerde zij hierop door een andere uitgever te zoeken. Ze zette zich fel af tegen elke

[pagina 5]

vorm van censuur van haar eigen werk of dat van anderen, en hield zich onder meer door middel van lezingen en symposia actief bezig met het verzet hiertegen.

Bibliografie

Keuze uit het werk voor volwassenen

Love and Other Euphemisms (1972), Give Me One Good Reason (1973), Sunshine (1975), Wifes and Other Women (1982), Lovers (1984).

Keuze uit niet in het Nederlands vertaalde jeugdboeken

Dinosaur's Housewarming Party (1974), Taking Sides (1974), Hiding (1976), Visiting Pamela (1979), Breaking up (1980), Robby and the Leap Year Blues (1981), Bizou. A Novel (1983).

In het Nederlands vertaalde jeugdboeken

Mom, the Wolf Man and Me (1972): Waar is jouw vader? Vertaald door Beccy de Vries. Met illustraties van The Tjong Khing. Amsterdam/Antwerpen, Kosmos, 1977.

Confessions of an Only Child (1974): Een is genoeg. Vertaald door Beccy de Vries. Met illustraties van Ietje Rijnsburger. Amsterdam/Antwerpen, Kosmos, 1975.

If I Had My Way (1974): Als ik de baas was. Vertaald door J. Vonk. Met illustraties van Raymond Cruz. Amsterdam/Antwerpen, Kosmos, 1976.

Blue Trees, Red Sky (1975): Blauwe bomen, rode lucht. Vertaald door Beccy de Vries. Met illustraties van Ietje Rijnsburger. Amsterdam, Kosmos, 1977.

My Life as a Body (1987): Mijn leven als Lichaam. Vertaald door Hanneke Richard-Nutbey. Amsterdam, Sjaloom, 1988.

Over Norma Klein

Norma Klein, More Realism for Children. In: Top of the News, jaargang 31 (1975), nr. 3, blz. 307-312.

Norma Klein, Growing up Human, The Case for Sexuality in Children's Books. In: Children's Literature in Education, 1977, nr. 25, blz. 80-84.

Norma Klein, Thoughts on the Adolescent Novel. In: Top of the News, jaargang 37 (1980-1981), nr. 4, blz. 352-559.

Norma Klein (ed.), Some Thougths on Censorship; an Author Symposium. In: Top of the News, jaargang 39 (1983), nr. 2, blz. 137-153.

Norma Klein, Being Banned. In: Top of the News, jaargang 41 (1985), nr. 3, blz. 248-255.

Norma Klein, Norma Klein. In: Something about the Author, Autobiography Series, Volume 1. Detroit, Gale Research Compagny, 1986.

23 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1990