Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Charles Kingsley

door Ineke Haykens

Charles Kingsley werd in 1819 geboren in Devonshire als zoon van een dominee. Hij bezocht het gymnasium in Devon en ging in 1838 naar Cambridge. Hij bracht daar zijn tijd voornamelijk door met roeien, vissen, jagen en boksen. Zijn besluit een overtuigd christen te worden veranderde zijn leven. Hij werd predikant.

In 1844 trouwde hij met Fanny Grenfelt, zij kregen vier kinderen. Kingsley werd als predikant benoemd in Eversley, een klein dorpje ten zuiden van Reading, waar hij de rest van zijn leven zou blijven wonen. Van 1860 tot 1869 doceerde hij geschiedenis aan de universiteit van Cambridge. Vanaf 1869 bekleedde hij een aantal belangrijke functies binnen de Anglicaanse kerk. In 1874 gaf hij een aantal voordrachten in Amerika. Zijn gezondheid was al een aantal jaren zwak en deze verslechterde nog door zijn reis. Niet lang na zijn terugkeer in Eversley overleed hij in 1875.

Werk

Kingsley schreef een aantal romans, dichtbundels en kinderboeken. Zijn eerste kinderboek verscheen in 1856: The Heroes, or Greek Fairy Tales for my Children, een bewerking van Griekse mythen. Het boek was opgedragen aan zijn drie oudste kinderen. Tijdens de periode dat hij in Cambridge doceerde begon hij aan The Water-Babies (De waterkinderen). Het idee voor dit boek kwam voort uit zijn behoefte iets voor zijn jongste kind te schrijven, maar het werd hem ook ingegeven door een rapport over kinderarbeid, waarin vermeld stond dat het aantal jongens dat de rookkanalen werd ingestuurd drastisch toenam. Net als Dickens te-

[pagina 2]

kende Kingsley publiek protest aan tegen het uitbuiten van jonge schoorsteenvegertjes (meestal weesjongetjes) die gedwongen werden door nauwe gevaarlijke rookkanalen naar beneden te klimmen. Dit werd pas in 1864 verboden.

De inhoud van De waterkinderen was gedeeltelijk gebaseerd op het leven van een plaatselijke schoorsteenvegersjongen, James Seaward. Hij hielp de schoorsteen vegen van de pastorie in Eversley. Seaward bracht het uiteindelijk tot burgemeester van Wokingham. Hij heeft altijd beweerd dat hij de echte Tom was.

De Waterkinderen

The Water-Babies, A Fairy Tale for a Land-Baby verscheen als vervolgverhaal in MacMillan's Magazine in de periode van augustus 1862 tot maart 1863. In 1863 verscheen het als boek. Het is opgedragen ‘Aan mijn jongste zoon, Gvenville Arthur, en aan alle andere brave jongetjes’. Zodra het verhaal verscheen mocht het zich in een grote populariteit verheugen.

Hoofdpersoon is Tom, een weesjongen. Hij is in dienst bij meneer Gruis, een gemene schoorsteenveger. Op een dag worden ze verwacht op een groot landgoed, Huize Harthover. Tom verdwaalt in de donkere rookkanalen en komt terecht in de slaapkamer van Ellie, het dochtertje van Sir John Harthover. Als ze hem ziet begint ze te gillen. Tom vlucht door het raam en wordt door het voltallige personeel achtervolgd. Uitgeput komt hij ten slotte bij een rivier. Omdat hij het heel warm heeft, trekt hij zijn kleren uit, stapt in het water, valt in slaap en verandert in een waterkind. Hij leert het leven van de rivierwezens kennen. Wanneer hij zijn menselijke egoïsme laat varen, leert hij ook de andere waterkinderen kennen. Samen met hen zwemt hij naar het eiland van Sinte Brandaen, waar hij de strenge mevrouw Verdiendeloon en de lieve, moederlijke mevrouw Vriendinnood ontmoet. Ellie - inmiddels ook een waterkind geworden - leert hem hoe hij zich netjes

[pagina 3]

moet gedragen. Het lukt hem ook nog de boze Gruis tot betere gedachten te brengen.

Aan het eind van het boek wordt Tom weer groot, hij ontmoet Ellie opnieuw maar ze trouwen niet: ‘M'n lieve kind, wat een mal idee! Weet je dan niet, dat er in sprookjes nooit iemand trouwt, die niet minstens een prins of een prinses is?’

Het verhaal schijnt een bijdrage geleverd te hebben aan het verbod op het gebruik van kinderen bij het vegen van schoorstenen. Een jaar na verschijning werd een dergelijke wet aangenomen.

Het schrijven van een verhaal over een sociaal probleem stamt uit het Engeland aan het eind van de achttiende eeuw. Voor het eerst in de geschiedenis was er sprake van kinderen die uren zonder daglicht moesten doorbrengen, bijvoorbeeld in kolenmijnen. Engeland deed de eerste ‘literaire aanval’ op deze omstandigheden. En één figuur werd het symbool van al het kinderleed: het schoorsteenvegertje. William Blake voerde hem al op in 1789. In 1863 nam Kingsley dit onderwerp weer op, mede omdat hij zich vanuit zijn geloof verplicht voelde op te komen voor de lagere milieus.

Waardering

Het succes van het boek ten tijde van het verschijnen was voornamelijk te danken aan het feit, dat Kingsley een vurig pleidooi hield voor de fantasie en zich verzette tegen het overvoeren met feiten. Het boek staat aan het begin van wat in Engeland ‘Modern Fantasy’ wordt genoemd. Een begrip dat wordt omschreven als ‘een schrijven dat is gebaseerd op een maatschappijvisie die de schrijver in een gefantaseerde wereld logisch en consistent uitwerkt’. D.L. Daalder schrijft in Wormcruyt met Suycker: ‘Met groot talent, met humor en vernuft geschreven: het wil in de vorm van een echt sprookje bewust opvoeden. De lezer ondergaat ongetwijfeld de charme waarmee Kingsley zijn verbeeldingswereld heeft geprojecteerd, hij waardeert de liefde tot de natuur, de fijnheid van geest, de eruditie van de artiest. Maar de schrijver treedt niet in de eerste plaats op als kunstenaar, maar als moralist.’

Dit moraliserende wordt ook door moderne besprekers als bezwaarlijk gezien. Gertie Evenhuis schreef in 1982 naar aanleiding van het verschijnen van een bewerking in het Nederlands bijvoorbeeld: ‘De waterkinderen remt lezers in onze tijd hier en daar danig af door het onophoudelijke moraliseren’.

Sommigen stellen de vraag of dit nog wel een boek is dat door kinderen gewaardeerd kan worden. Alfred Ainger schrijft in A Peculiar Gift: ‘Dit boek bevat wel elementen die de aandacht van kinderen kunnen vasthouden, maar om er echt van te genieten heb je het intellect en het gevoel voor humor van een volwassene nodig.’

[pagina 4]

Bibliografie

Keuze uit het werk voor volwassenen

Westward Ho! (1855), Hereward the Wake (1865).

In het Nederlands vertaald kinderboek

The Water-Babies (1863): De waterkinderen. Bewerkt door M. van Eeden-van Vloten. Met illustraties van G. v.d. Wall Perné. (Amsterdam, de Wereldbibliotheek, 1924.)

The Water-Babies (1863): De waterkinderen. Bewerkt door Susan Rowe. In het Nederlands vertaald door André Abeling. Met illustraties van Susan Rowe. Utrecht, Spectrum, 1982.

Over Charles Kingsley

May Hill Arbuthnot en Zena Sutherland, Children and Books. Glenview, 1972, blz. 98 en 248.

Alfred Ainger, The Children's Books of a Hundred Years Ago. In: A Peculiar Gift. Nineteenth Century Writings on books for children. Harmondsworth, 1976, blz. 62-77.

Mary Cadogan en Patricia Craig, You're a Brick, Angela! A new look at Girls' Fiction from 1839-1975. Londen, 1976, blz. 46-47.

D.L. Daalder, Wormcruyt met suycker. Historisch-critisch overzicht van de Nederlandse kinderliteratuur met illustraties en portretten. Schiedam, 1976, blz. 245-246.

Gertie Evenhuis, Dromen van grootheid. In: Trouw, 27-3-1985.

Margery Fisher, Who's who in Children's Books. Londen, 1975, blz. 139-140 en 356-357.

Bettina Hürlimann, Three Centuries of Children's Books in Europe. Londen, 1967, blz. 43 en 177.

Charles Kingsley, His Letters and Memoires of his Life. Londen, 1877.

Cornelia Meigs e.a., A Critical History of Children's Literature. New York, 1969, blz. 46-47.

Herman Tromp, Kinderboek, óók voor volwassenen. In: Volkskrant, 7-1-1983.

20 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1989