Lexicon van de jeugdliteratuur

Constant de Kinder

door Eric Hulsens

Constant de Kinder werd op 13 april 1863 in Antwerpen geboren en overleed in diezelfde stad op 27 december 1943. Zijn leven is nauw verbonden met zijn geboortestad. Daar speelde zich zijn onderwijsloopbaan af: in 1882 werd hij er onderwijzer, in 1908 schoolbestuurder, in 1918 ereschoolbestuurder. Daar was hij ook zeer actief in het verenigingsleven, vooral op sportgebied. Hij deed aan schermen en zwemmen, en voor deze laatste sport schreef hij zelfs handleidingen die grote erkenning vonden.

Ook op literair gebied was hij veelzijdig; daarvan getuigen toneelstukken, zangspelteksten, liedteksten en vooral verhalen en romans, waarvan vele voor de jeugd. Zijn literaire oeuvre is nu vergeten, op één boek na: het in 1910 voor het eerst verschenen De wonderlijke lotgevallen van Jan Zonder Vrees, over een Antwerpse volksjongen in de vijftiende eeuw.

Werk

Constant de Kinder was een volkse verteller die zich graag liet inspireren door de geschiedenis en door oude sprookjes, sagen en legenden. Dat blijkt ook uit het boek waardoor hij is blijven voortleven. In het manuscript droeg Jan Zonder Vrees oorspronkelijk de ondertitel ‘Een Antwerpsch sprookje’, wat door de auteur zelf werd gewijzigd in ‘Een XVe eeuwsche vertelling’. Het gaat inderdaad om een historisch verhaal (een avonturenverhaal in een historisch kader) dat uitgaat van sprookjesmotieven.

De held, Jan Zonder Vrees, is ijzersterk en van niets bang. Als hij op het kerkhof een spook ontmoet, smakt hij het tegen de kerkhofmuur. Dit is een variatie op het volkssprookje ‘Jan zonder Vrees’, nummer 326 in de sprookjesindex van Aarne en Thompson (zie: volkssprookjes). Maar het spook blijkt een jongen uit de buurt te zijn, en hij heeft de smak niet overleefd. Om aan arrestatie te ontsnappen vlucht Jan al zwemmend de Schelde over, en beleeft dan een hele reeks avonturen waarbij de lezer kennis maakt met allerlei aspecten van de middeleeuwse samenleving: de feodale uitbuiting, de heksen- en jodenvervolging, het ridderleven. Jan is een verlichte geest met een groot rechtvaardigheidsgevoel, en met zijn sprookjesachtige kracht neemt hij het overal op voor de zwakken en de verdrukten. Uiteindelijk redt hij zelfs de hertog van Bourgondië, zijn naamgenoot, en met eer overladen en welgesteld keert hij naar Antwerpen terug, waar hij duidelijk maakt dat hij helemaal niet schuldig is aan moord.

Dit éne werk van De Kinder was een voltreffer. Het beleefde herdruk na herdruk en handhaaft zich nog steeds op de Vlaamse boekenmarkt. Het gaf ook aanleiding tot een hele reeks vervolgprodukties van andere Vlaamse auteurs, verscheen in stripbewerking (in het liberaal georiënteerde dagblad Het Laatste Nieuws, in zestig afleveringen van 30-9-1953 tot 21-12-1953), werd voor het jeugdtheater bewerkt door Tony Beeghs, en leverde de stof voor een animatie-speelfilm die in opdracht van de Belgische Radio en Televisie vervaardigd werd door PEN-films te Gent, naar een scenario van Jef Cassiers.

Voor kinderen vanaf circa negen jaar biedt Jan Zonder Vrees goede identificatiemogelijkheden en veel spanning, terwijl de goede afloop van het verhaal zeer wensvervullend is. Het boek geeft een kritisch beeld van de tijd waarin het speelt, al wordt de maatschappijkritische tendens niet tot het eind volgehouden. De held leent er zich immers toe militaire klusjes voor de hertog van Bourgondië op te knappen, en ziet geen probleem in zijn terugkeer in de toch wel erg problematische samenleving van zijn tijd.

Bibliografie

4 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1984