Lexicon van de jeugdliteratuur

Una Jacobs

door Jacques Vos

Una Jacobs werd in 1934 in Rostock (Mecklenburg) geboren. Zij doorliep de middelbare school in Traunstein (Oberbayern), waar zij sinds 1942 woonde. Na de middelbare school studeerde zij biologie in Tübingen en München. Zij promoveerde bij de beroemde bioloog Karl von Frisch.

Samen met haar man verbleef zij van 1958 tot 1964 in de Verenigde Staten, waar zoon Julian en dochter Nina werden geboren. In 1972/1973 verbleef zij voor een ecologisch project in Kenia.

Zij vertaalt vakboeken voor biologie.

In 1978 debuteerde zij met het jeugdboek De geschiedenis van het muizenvolk. Dit boek werd in 1980 bekroond met een Zilveren Griffel.

Werk

Una Jacobs schrijft en illustreert informatieve boeken. Bij De geschiedenis van het muizenvolk en Een roek vliegt naar de stad is sprake van verhalend-informatieve boeken. Deze boeken bestaan als het ware uit twee ‘delen’: Una Jacobs vertelt het verhaal over het leven van de muizen en de roeken, een verhaal waarin zij informatie over deze dieren verwerkt. Naast deze verhalende teksten bevatten de boeken korte, zuiver informatieve teksten. De informatie in deze teksten heeft betrekking op het verhaalfragment waar deze teksten naast geplaatst zijn. Een roek vliegt naar de stad bijvoorbeeld, begint met het verhaal over de roeken die in de lente in het bos heel onrustig worden: zij moeten terug naar de stad, naar de broedplaats (roeken zijn kolonievogels). Naast dit verhalend begin van het boek treffen de lezers een informatieve tekst aan over bossen en roeken.

Het is opvallend dat Una Jacobs in de verhalende gedeeltes van deze beide boeken kiest voor een antropomorfiserende benadering: de dieren kunnen praten (en dus ook denken) en tonen typisch menselijke emoties. ‘“Ze menen het zo kwaad niet hoor,” zei de grote roek troostend. Maar boos scherpte hij zijn snavel aan een tak (...).’ Ook het thema van het boek over de roek is ‘niet-dierlijk’: de roeken stellen de hoofdpersoon op de proef; als hij allerlei moeilijkheden weet te overwinnen, mag hij hun leider zijn.

Haar beide verhalend-informatieve boeken zijn gebaseerd op de levenscyclus van de dieren. Ook is spra-

ke van een duidelijk ecologische benadering: zij laat zien dat dieren zich aanpassen aan de omgeving.

De leefwereld van dieren kan bedreigend zijn (‘eten en gegeten worden’). Hoe dieren zich tegen vijanden beschermen (schutkleur, afweerkleuren, etc) geeft Una Jacobs weer in Je kan me toch niet krijgen.

Een aantal van haar boeken is verschenen in de serie ‘De natuur het hele jaar rond’, bijvoorbeeld Planten het hele jaar rond en Het vlinderjaar. (Aan deze serie heeft ook Irmgard Lucht een belangrijke bijdrage geleverd.) De boeken in deze serie zijn zuiver informatief. De structuur ervan wordt bepaald door de wisseling der seizoenen. Una Jacobs - en de andere auteurs van de serie - laten zien dat het leven in de natuur bepaald wordt door factoren als zonlicht, hoeveelheid regen, wind, etc. Ook geven de boeken informatie over de manieren waarop de dieren en planten zich beschermen tegen weersinvloeden.

Naast deze specifieke informatie over de relatie levenscyclus en seizoenen geeft Una Jacobs ook meer algemene informatie. In Planten het hele jaar rond bijvoorbeeld: bouw van een bloem, relatie tussen insekten en bloemen, bescherming van planten tegen aantasting door dieren, plantenfamilies en het kweken van bijzondere variëteiten van bepaalde planten.

Una Jacobs illustreert haar boeken zelf. Zij geeft de dieren en planten realistisch, dat wil zeggen herkenbaar weer, maar tegelijkertijd maken haar schilderingen een artistieke indruk. Dit artistieke wordt mede bepaald door het feit, dat zij werkt met afwisselende composities. In veel illustraties zet zij dieren en planten bij elkaar (vaak in een cirkelvorm) die in de natuur in die combinatie niet voorkomen. Ook de afmetingen van de illustraties zijn onderling heel verschillend: paginagroot, twee pagina's met heel weinig tekst verwerkt in de compositie, anderhalve pagina groot, doorlopend over twee pagina's. Dit alles leidt ertoe dat de boeken uit deze serie een bijzondere vormgeving kennen. De grote hoeveelheid illustraties maakt dat de boeken in besprekingen worden aangeduid als prentenboek.

Een roek vliegt naar de stad

Met behulp van fictionele en informatieve teksten en illustraties geeft Una Jacobs het verhaal van een roek die na een ruzie met de andere roeken besluit in zijn eentje naar de stad te vliegen. Hij is het wachten op de leider moe. De roek ontmoet in de stad allerlei dieren: mussen, merels, wespen, meeuwen, duiven, vleermuizen, enzovoort. De dieren waarmee hij in contact komt suggereren dat hij een bepaalde opdracht heeft. (Een wesp: ‘Kun je ons niet met rust laten?’ zoemde ze. ‘Denk aan je opdracht.’)

Aan het eind van het boek blijkt dat de andere roeken hem willen laten bewijzen dat hij hun nieuwe leider is.

In het verhaal heeft Una Jacobs gegevens verwerkt over het gedrag van roeken in het voorjaar en over de manieren waarop allerlei dieren zich aan het leven in de grote stad hebben weten aan te passen.

Dit boek heeft een bijzondere inhoudsopgave. Het boek begint met een grote prent over twee pagina's. In deze prent heeft Una Jacobs elf gekleurde stroken opgenomen. Elke strook staat voor een leefgebied in de stad: de tuin in de voorstad, de prullenmand in het park, stenen en muren, daken en gevels, enzovoort. Elk leefgebied kent een typisch dier (tuin: merel; prullenmand: wespen). De kleuren van de stroken corresponderen met de kleuren die gebruikt zijn voor de kolommen met de informatieve teksten.

De illustraties geven enerzijds de belangrijkste aspecten van de verhalende tekst weer, anderzijds hebben zij een instructieve bedoeling.

Waardering

De boeken van Una Jacobs krijgen in Nederland niet veel belangstelling. Een uitzondering moet worden gemaakt voor het boek dat met een Griffel werd bekroond: De geschiedenis van het muizenvolk. Maar Een roek vliegt naar de stad bijvoorbeeld, wordt in geen enkele aflevering van Boek en Jeugd genoemd. Waarschijnlijk zag men er te veel een herhaling in van het boek over de muizen.

Over het algemeen hebben critici meer waardering voor haar illustraties (men beoordeelt de integratie van de esthetische en de instructieve functie) dan voor haar tekst. Joke Linders: ‘(...) waarbij wel duidelijk is dat haar kwaliteiten als tekenares groter zijn dan die als verteller’.

Bibliografie

30 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1992