Lexicon van de jeugdliteratuur

Internationale Jugendbibliothek - München

door Maurice Bogaers

De Internationale Jugendbibliothek (IJB) in München is de enige gespecialiseerde wetenschappelijke bibliotheek ter wereld die de kinder- en jeugdliteratuur uit alle landen in haar volle omvang centraal en systematisch verzamelt en voor onderzoek toegankelijk maakt.

De IJB is gesticht door Jella Lepman (1891-1970). Deze Duitse journaliste van joodse afkomst - zij verbleef van 1936 tot 1945 in Engeland - organiseerde na haar terugkeer in het naoorlogse Duitsland in 1946 met ondersteuning van de Amerikaanse bezettingsautoriteiten een tentoonstelling van kinder- en jeugdboeken uit verscheidene landen. Zij ging van de gedachte uit dat de basis voor een goede internationale verstandhouding bij de jeugd ligt en dat het lezen van boeken ‘uit andere landen’ daarbij een uitstekend hulpmiddel kan zijn.

Het lukte haar om met financiële hulp van de Rockefeller Foundation en met de bestanden van haar tentoonstelling een internationale jeugdbibliotheek te starten. In 1949 werd de IJB in een oude villa aan de Kaulbachstraße in München ondergebracht. De UNESCO erkende in 1953 Jella Lepmans instelling als ‘associated project’, wat weliswaar geen directe financiële ondersteuning betekende, maar aan de IJB wel de status van een internationaal instituut verleende.

Al in 1951 had Jella Lepman het idee van een internationaal curatorium voor het jeugdboek opgevat. Met andere mensen uit het vak richtte zij de International Board on Books for Young People (IBBY) op, die in 1953 in Zürich voor het eerst bijeenkwam.

In 1957 werd Lepman door Walter Scherf (geboren 1920) als directeur van de IJB opgevolgd. Hij breidde de staf uit met medewerkers, ook uit het buitenland. Voor onderzoekers werd een beurzensysteem ingesteld, waardoor ook specialistisch werk kon worden aangepakt. De contacten met de uitgeverijen, vooral uit Oosteuropese landen, werden verstevigd. Scherf bouwde de catalogi verder uit, zodat de bestanden beter voor wetenschappelijk werk konden worden ontsloten. Voorts nam Scherf mede het initiatief voor de internationale kinder- en jeugdboekenbeurs, de Fiera del libro per ragazzi, die sinds 1964 jaarlijks in Bologna wordt gehouden.

Intussen verwierf de IJB interessante collecties als die van het Bureau International d'Education van de voormalige Volkenbond te Genève en de collectie Schulz, die een groot aantal avonturenromans omvat.

Door al deze aanwinsten werden de ruimten in de Kaulbachstraße te klein. De president van de IJB, Wolfgang Vogelsgesang, zag in 1977 kans om het vervallen laat-gotische jachtslot Blutenburg aan de westrand van München als zetel voor de IJB aan te kopen.

Organisatie en taken

De IJB wordt gesubsidieerd door de Duitse overheid (de stad München, de vrijstaat Beieren en de bondsregering in Bonn), maar door haar juridische status als particuliere vereniging is haar onafhankelijke internationale positie gewaarborgd. Het personeelsbestand omvatte in 1985 27 medewerkers, gedeeltelijk in part-time verband. Naast een regionale taak, bestaande uit een brede scala van culturele activiteiten voor de jeugd uit München en omgeving, vervult de IJB in internationaal kader de volgende functies:

- verzamelen en ontsluiten van de mondiale kinder- en jeugdliteratuur en van de desbetreffende vakliteratuur;

- organiseren van bijeenkomsten van specialisten op het gebied van de kinder- en jeugdliteratuur (auteurs, illustratoren, uitgevers, bibliothecarissen, studenten, leerkrachten van kleuterschool tot universiteit, wetenschappers enz.);

- inrichten van tentoonstellingen, zowel in het eigen gebouw als elders (boekenbeurzen, reizende tentoonstellingen);

- publikatie van periodiek verschijnende informatie (zie onder);

- bemiddelen tussen auteurs, illustratoren, vertalers en uitgevers uit verschillende taalgebieden en van verschillende nationaliteiten;

- beschikbaar stellen van studiebeurzen voor werk in de IJB.

Bestanden

De IJB beschikt (1985) over 320.000 banden aan primaire teksten in 110 talen. Aan vakliteratuur zijn 20.000 banden aanwezig; daarnaast lopen er 280 tijdschriftabonnementen, waarvan 65 specifieke op het gebied van de kinder- en jeugdliteratuur. Verder is er nog een omvangrijke verzameling manuscripten, illustraties, kindertekeningen en affiches. Een audio-visuele mediatheek is in opbouw.

In 1984 bedroeg het aantal nieuwe aanwinsten ruim 14.000 banden. In beginsel worden primaire teksten door schenkingen van uitgevers verworven. Daarbij zijn sommige landen scheutiger dan andere: met name sommige Nederlandse uitgeverijen blijken niet steeds te beseffen dat de aanwezigheid van hun produktie in een wereldomvattende collectie niet in de laatste plaats ook in hun eigen belang is. Secundaire literatuur moet uit het eigen budget aangekocht worden. Voor het aanvragen, bestellen en verwerken van de nieuwe aanwinsten zijn voor de meeste taalgebieden lectoren werkzaam (eventueel part-time). Ook voor de uitgaven uit Nederland en Vlaan-

deren is een deskundig lectoraat aanwezig.

Het gehele boekenbestand wordt ontsloten via een aantal catalogi: op auteur, titel, illustrator en land. Voorts is er (voor werken tot 1950) een chronologische catalogus. De vakliteratuur is toegankelijk door middel van een systematische en een trefwoordcatalogus. Er vindt geen externe uitleen plaats.

Studiebeurzen

Uit overheidsmiddelen stelt de IJB ieder jaar een twaalftal studiebeurzen van elk drie maanden (1985: DM 1000 per maand) ter beschikking van buitenlandse vakmensen op het gebied van de kinder- en jeugdliteratuur. Deze specialisten (ook gevorderde studenten komen in aanmerking) kunnen in die periode ongestoord aan eigen onderzoek werken. Wel wordt van hen verwacht dat zij een gedeelte van hun tijd ten dienste stellen van de IJB en in het lectoraat van hun landstaal meewerken.

Publikaties

Telken jare in november organiseert de IJB de Internationale Kinder- und Jugendbuchausstellung in de Bayerische Staatsbibliothek te München, waarbij de belangrijkste uitgaven van het afgelopen jaar (ongeveer 5000 titels) worden voorgesteld. Ter gelegenheid daarvan wordt dan steeds het IJB-Bulletin uitgegeven met 2000 geannoteerde titels uit veertig landen (in 1984: 50 Nederlandstalige). Op de jaarlijkse Fiera del libro per ragazzi in september in Bologne heeft de IJB steeds een eigen stand met rond 2000 nieuwe titels van bijzondere kwaliteit vanuit de hele wereld, die voor licentie-uitgave worden aanbevolen. Daarbij verschijnt dan de geannoteerde titellijst Die weißen Raben (in 1985: 15 Nederlandse titels). In een eigen kwartaalperiodiek IJB-Report verschijnen naast artikelen en berichten ook de programma's van de activiteiten van de IJB.

Adres

Internationale Jugendbibliothek, Schloß Blutenburg, D-8000 München 60, tel. 0949.89.8112028. Openingstijden: mavr 10.00-17.00 u.

Directie: Dr. Andreas Bode en Dipl.-Bibl. Lioba Betten.

Lectoraat voor Nederlands: Andrea Dobiess M.A.

Bibliografie

11 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1986