Lexicon van de jeugdliteratuur

Thomas Hughes

door Ineke Haykens

Thomas Hughes werd in 1822 geboren in Uffington, Berkshire. In 1833 ging hij naar de kostschool Rugby. Na Rugby ging Hughes naar Oxford, waar hij advocaat werd. Van 1865 tot 1874 was hij liberaal parlementslid. In 1882 werd hij benoemd tot rechter in Chester.

Hughes was een christen-socialist en een van de grondleggers van The working men's college.

Zijn bekendheid dankt hij aan Tom Brown's Schooldays, gepubliceerd op 24 april 1857. In 1861 verscheen Tom Brown at Oxford.

Thomas Hughes stierf in 1896.

Werk

Tom Brown's Schooldays is het eerste grote schoolverhaal. Thomas Hughes schreef het toen hij zich afvroeg wat hij tegen zijn achtjarig zoontje moest zeggen vlak voor deze naar kostschool zou vertrekken. Hij dacht er goed aan te doen een echt jongensboek te schrijven. Het boek werd meteen een enorm succes. Binnen negen maanden na publikatie waren er drie drukken verschenen.

Het verhaal speelt zich af op het Rugby van Dr. Arnold, aan het begin van de grote bloei van de Engelse kostscholen. Het boek bestaat uit twee delen. De beginhoofdstukken zijn mogelijk autobiografisch; het tweede deel, dat begint met Toms aankomst op Rugby, is waarschijnlijk grotendeels fictief.

De socialistische sympatieën van Hughes zijn vooral in de eerste hoofdstukken, het pre-Rugby deel van het boek, duidelijk. Een van de hoofddoelen van dit deel is te laten zien hoe weinig klassebewust de Browns zijn. De landjonker, Toms vader, moedigt Tom aan om maatjes te worden met de zoontjes van de landarbeiders. Ook moet hij knokpartijen niet uit de weg gaan.

Met de figuur van Tom Brown geeft Hughes een karakterisering van een gemiddelde jongen uit de upper middle classes. De naam Brown heeft hij bewust gekozen, omdat hij voorkwam in het rijtje Brown, Jones en Robinson, karakteristieke namen voor de middle classes in Engeland. Bij Brown hoorde volgens hem geen andere voornaam dan Tom. Bovendien dragen zowel hijzelf als Dr. Arnold de voornaam Thomas. Noch de hoofdpersoon, noch enig ander karakter in het boek is een in werkelijkheid bestaand figuur geweest. De enige uitzondering hierop is Dr. Thomas Arnold.

Het verhaal bestaat uit episodes en bezit geen echt gestructureerd plot. Tom brengt zijn eerste jaren op kostschool door, zich geheel aanpassend aan het systeem. Hij wordt ingewijd in voetbal, cricket en andere schoolactiviteiten. Hij is een opgewekte, eerlijke, probleemloze Engelse jongen, vaak in moeilijkheden maar opgroeiend tot een christen. Hij wordt veel gepest, maar draagt dat dapper. Hij raakt regelmatig in moeilijkheden en krijgt de reputatie van een nogal overmoedige, onverantwoordelijke jongen. Het keerpunt in zijn schoolcarrière komt op het moment dat een timide nieuweling, Arthur, onder zijn hoede wordt geplaatst. Dit geeft Tom een gevoel van verantwoordelijkheid en het maakt hem tot een man. Arthur blijkt een sterk karakter te hebben en Tom laat zich ten slotte helemaal door hem leiden.

Arthurs voorbeeld schenkt hem moed om met zijn vrienden regelmatig de bijbel te lezen en openlijk te bidden. Hughes benadrukt wel de ‘mannelijke’ waarde van Toms geloof.

In 1858 viel de Christian Observer het boek aan, omdat het ‘materialistische, onverschillige, ongeletterde mannen zou voortbrengen, zonder morele gevoelens, niet godsdienstig en verlaten van alle eigenschappen die een man passen - niet alleen om in de hemel te geraken - maar ook om de hogere functies in het maatschappelijk leven te vervullen.’ De Christian Observer acht de christelijke doctrine onvoldoende.

In het laatste hoofdstuk zien we Tom als een jonge man van negentien jaar die zijn laatste dag op Rugby doorbrengt. Hij heeft het gebracht tot captain van het cricketteam.

De figuur van het schoolhoofd Dr. Arnold domineert het boek, hoewel hij feitelijk nauwelijks in het verhaal voorkomt. De eerste en laatste ontmoeting die de lezer met hem heeft, vindt plaats in de kapel. De eerste keer bij zijn preekstoel, de laatste bij zijn graftombe. Tussendoor krijgen we bij vlagen een indruk van hem als een vriendelijke familieman maar een streng schoolhoofd. Hij maakt een keer een fout door een jongen voor de klas te slaan, maar verder is hij van onbesproken gedrag.

Tom realiseert zich uiteindelijk toch hoe belangrijk de Doctor voor

hem is geweest. Een van de leraren probeert hem vlak voor zijn vertrek de ogen te openen voor de wijze waarop het schoolhoofd de loop der gebeurtenissen kan beïnvloeden en vertelt Tom dat het Arnolds persoonlijke wens was dat Tom de verantwoordelijkheid voor Arthur kreeg.

In het boek verheerlijkt Hughes zijn geliefde schoolhoofd, die de aandacht voor zijn methodes trok door het latere succes van zijn oud-leerlingen op de universiteiten en in het leger. Tom Brown's Schooldays zelf had op zijn beurt grote invloed op de kostschoolliteratuur. Mack en Armytage suggereren in hun biografie over Hughes dat Tom Brown grote invloed heeft gehad op de ontwikkeling van de moderne kostschool.

Op lezers in deze tijd moet het Rugby van Tom Brown overkomen als een merkwaardige school. Wat leerden ze er afgezien van Grieks en Latijn? Hoe vermaakten ze zich los van vissen, nesten leeghalen, kleine dieren doden, boeren treiteren en veelvuldig deelnemen aan sportevenementen?

Achtergronden

Naast het christen-socialisme is Tom Brown's Schooldays ook nauw verbonden met de onderwijshervormingen uit die tijd. De doctor in het boek is Thomas Arnold, het grote schoolhoofd uit de negentiende eeuw, wiens vernieuwingen op Rugby zich over alle kostscholen in Engeland verspreidden. Hughes' ondubbelzinnige portret van een groot man hielp de Engelsen uit die tijd de onderwijskundige ideeën van Arnold op te pakken en te begrijpen.

Wat Arnold wilde was een school van christelijke heren, die ernaar zouden streven het karakter en de reputatie van hun klasse hoog te houden. De kostscholen vertrouwden op het gevangenisachtige toezicht door kameroudsten om de discipline te handhaven. Ze handhaafden de orde door lijfstraffen die ervoor zorgden dat de jongens zich in een constante staat van oorlog zagen met de autoriteiten. Het ‘fagging’, een vorm van schooldienstbaarheid waarbij jongere leerlingen bepaalde diensten moesten verrichten, werd als onschuldig beschouwd.

Arnold zag zijn leerlingen als toekomstige leiders, die daarvoor een speciale training nodig hadden.

Tom Brown's Schooldays is niet uitsluitend op de ideeën van Arnold gebaseerd. Hoewel Arnold het kudde-effect tegen wilde gaan en de jongens wilde dwingen zelfstandig te denken, vinden we in Tom Brown's Schooldays de opvatting dat teamsporten zeer karaktervormend zijn. Arnold zelf was geen sportman en hij zou geschokt zijn geweest door de promotie van teamgeest als een levenswijze. Maar de Engelse maatschappij vroeg eerder om teamgeest dan om individuele verdiensten en de verkeerde interpretatie van Hughes veroorzaakte een ‘Arnoldrevolutie’.

De ideeën van Arnold waren voor de meesten te ongewoon en te vreemd.

De ideeën van Hughes sloten beter aan bij de geest die op de kostscholen heerste. Jongens uit de hogere standen waren niet gewend aan moraliserende praatjes.

Dat we de aanwezigheid van Arnold in het boek voelen als de aanwezigheid van een groot man komt alleen maar door het feit dat de bewondering van Hughes zo overduidelijk is. We krijgen geen beeld van de Doctor dat op zichzelf zijn grootheid duidelijk maakt. Hughes stond niet dicht bij Arnold en hij heeft weinig van zijn denkbeelden begrepen.

Tom Brown at Oxford heeft nauwelijks enige bekendheid gekregen. Het is voornamelijk interessant omdat het het ontstaan laat zien van een groep jonge mannen die openstonden voor sociale verbeteringen.

Bibliografie

10 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1986