Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Shirley Hughes

door Wilma van der Pennen

De Engelse illustratrice en schrijfster Shirley Hughes is geboren op 16 juli 1927 (sommige bronnen zeggen 1919 of 1929) in het Engelse Hoylake, nabij Liverpool. Ze ging naar de kunstacademies van Liverpool en Oxford, waar ze een opleiding tot illustratrice volgde alsook kostuumontwerpen en lithografie studeerde.

Shirley Hughes debuteerde als illustratrice in 1953 met tekeningen voor Little women van Louisa May Alcott. Sindsdien heeft ze ruim tweehonderd werken geïllustreerd van auteurs als Dorothy Edwards, Margaret Mahy, Nina Bawden, Helen Cresswell en Ruth Ainsworth.

Als schrijfster debuteerde ze in 1960 met Lucy and Tom's day. Dat boek groeide uit tot een reeks van zes over twee kinderen, later gevolgd door de Trotter Street-serie (1989-1991) - in Nederland in 1996 uitgegeven als Verhalen uit de Ligusterstraat - en de nog steeds populaire reeks over Alfie (1981-1992). Daarnaast schreef zij de tekst voor zo'n twintig peuter- en kleuterboeken en voor prentenboeken voor iets oudere kinderen. Ze begon met schrijven toen haar eigen drie kinderen klein waren. Inmiddels vormen de kleinkinderen haar belangrijkste bron van inspiratie.

Zowel met haar eigen boeken als met de illustraties in het werk van anderen won Shirley Hughes verschillende prijzen. Haar illustraties in Flute and cymbals van Leonard Clark waren aanleiding het boek uit te roepen tot Kate Greenaway Honor Book (1969). In 1973 kreeg Hughes de Esther Glen Award voor haar illustraties in The first Margaret Mahy Story Book. Voor Helpers (Hulpjes) kreeg ze in 1976 de Children's Rights Workshop Other Award. Het boek werd dat jaar tevens genomineerd voor de Kate Greenaway Medal. Dogger (Knuffel) werd in 1978 bekroond

[pagina 2]

met de Kate Greenaway Medal en in 1980 met een Zilveren Griffel. In 1984 kreeg Hughes als eerste illustrator de Eleanor Farjeon Award, een prijs van verdienste voor de Britse kinder- en jeugdliteratuur. In dat jaar viel haar ook een Vlag en Wimpel vanuit de Nederlandse Griffeljury ten deel voor Alfie geeft een hand.

Werk

In Engeland is Shirley Hughes een van de populairste illustratrices. Als geen ander weet ze met haar realistische en humoristische tekeningen de universele kinderangsten en kindervreugdes vorm te geven. Haar manier van tekenen is sterk verhalend: haar illustraties voor jonge kinderen belichten de dagelijkse eet-, leef- en speelwereld van kleuters: een eerste schooldag, een verjaarspartijtje of het verlies van een geliefde knuffel. Door de boeken voor oudere kinderen Daar ben ik veel te bang voor! (1978) en Het betoverde standbeeld (1996) royaal te illustreren, vaak als een mengeling van cartoons, ballonstrips en vertelling, wil ze het gat tussen prentenboeken en niet geïllustreerde verhalen dichten.

De illustraties vormen in het werk waarvoor zij zelf de tekst schrijft het uitgangspunt. Het beeld is primair, de woorden vloeien daaruit voort. Of, zoals ze zelf zegt: ‘de tekst groeit uit de tekeningen...’. Ook in de boeken voor oudere kinderen is het beeld van minstens zoveel belang als de tekst. De tekeningen maken deel uit van de actie, versterken de spanning of de humor.

Shirley Hughes maakt eerst een tekening in bruin of zwart die ze later inkleurt met overwegend donkere tinten. De illustraties zijn soms in bruin/zwart-wit, vaker ingekleurd met gouache in combinatie met krijt. Haar werk bevat veel details en vraagt om ambachtelijke precisie. Het ademt warmte en gezelligheid uit en is op een milde manier tegelijk kritisch. Als vanzelfsprekend voert ze een multi-culturele samenleving op waarin niet alleen de vrouw verzorgende taken op zich neemt. Een sprekend voorbeeld daarvan is Helpers (1975), in Nederland vertaald als De hulpjes, waarin een mannelijke oppas zich ontfermt over drie kleine kinderen van wie de moeder gaat werken. De vaak ondeugende kinderen in haar illustraties zijn naar het leven getekend, met hun rommelige kleren, afgezakte sokken en verwarde haren. Ze spelen en leven in een dito omgeving, vol mensen en drukte. Hughes' stijl van illustreren wordt romantisch en licht nostalgisch genoemd.

De Tom and Lucy-serie speelt in het multi-culturele Londen, de woonplaats van de auteur. Ook veel van het overige werk wordt gekenmerkt door de beschrijving van het gewone en alledaagse. De serie over het ondernemende jongetje Alfie is daar een treffend voorbeeld van. De herkenbaarheid van de situaties is groot, voor kleuters èn hun ouders. Heel populair en vaak herdrukt is Knuffel (1979), vanwege de gevoelige manier waarop het verlies

[pagina 3]

van een geliefde knuffel beschreven is. Het tekstloze prentenboek Blijven jullie maar beneden (1980) over een meisje dat leert vliegen, beschouwen velen als hoogtepunt van haar werk.

Voor baby's en peuters maakte Hughes een serie aanwijsboeken over vormen, kleuren e.d. Voor kinderen die pas hebben leren lezen of die het lezen nog niet goed machtig zijn, bedacht ze de series over Charlie Moon en over Chips en Jessie. Ze combineert daarin grappige tekeningen in verschillende stijlen met een uitnodigende, maar eenvoudige tekst.

Knuffel

In Knuffel werkt Shirley Hughes het verlies van een stuk geknuffelde pluchen speelgoedhond uit. Zijn kleuter-eigenaar Bas is, zoals te verwachten, ontroostbaar als Knuffel echt niet meer gevonden wordt. Tot zijn grote geluk wordt de hond de volgende dag aangetroffen op een schoolkermis. Als hij het benodigde geld om hem terug te kopen heeft gehaald, blijkt Knuffel juist door een meisje gekocht te zijn, dat echter wel bereid is hem te ruilen voor de teddybeer die Bas' zusje op de kermis won.

Hughes creëert een voor kleuters en hun ouders herkenbare situatie die zij goed weet te visualiseren. Er wordt toegewerkt naar een climax, waarbij de spanning oploopt als de knuffelhond juist voor de neus van Bas wordt weggekaapt. Voor jonge kinderen zijn de beschreven emoties navoelbaar gemaakt. Het boek biedt kinderen de




mogelijkheid emoties te verwerken. Het altruïstische gebaar van Bas' zusje heeft een voorbeeldfunctie en stimuleert kinderen tot sociaal gedrag. De beschreven gebeurtenissen zijn levensecht. De realistische, warm gekleurde illustraties vol grappige details, sluiten daar goed bij aan.

Waardering

Shirley Hughes lijkt in haar geboorteland meer gewaardeerd dan in Nederland, althans door de officiële kritiek. Haar boeken verkopen in beide landen en ook internationaal, goed. Toch is de Engelse kritiek doorgaans lovender en enthousiaster dan de Nederlandse. Zij wordt alom geprezen om haar scherpe observatievermogen en om haar vermogen de dingen vanuit een kinderlijk perspectief te bekijken. Ook de begripvolle en gevoelige manier waarop ze jonge lezers (en

[pagina 4]

hun ouders) laat merken nooit alleen te staan in hun problemen krijgt waardering. The Junior Bookshelf prees haar realisme als volgt: ‘Temidden van de kleine groep illustratoren van prentenboeken die ervoor kiezen realistisch te werken is Shirley Hughes de beste. Zij doorziet de schoonheid en humor van de gewone alledaagse werkelijkheid en geeft deze weer zonder een laagje vernis van sentimentaliteit te gebruiken.’ (Children's Literature Review, 15). Haar illustratiewerk is door Engelse recensenten virtuoos genoemd vanwege haar beheersing van de techniek. Truusje Vrooland-Löb daarentegen vond de illustraties in Knuffel gladjes, zonder veel diepgang of persoonlijke visie en nogal commercieel. Tilly Stuckens is positiever over Hughes' werk. Zij waardeert het vooral omdat het vrij is van clichés en valse idylles. Kinderen en volwassenen zijn ‘gewoon’. Marita de Sterck vond de verhalen voor oudere kinderen stemmig en optimistisch, maar geen literaire toppers. Ook de prentenboeken zijn voor haar geen artistieke hoogtepunten. ‘Hughes is vooral een gevoelskunstenaar en hierin ligt ook haar waarde en de grond van haar succes.’

Bibliografie

Niet in het Nederlands vertaalde boeken van Shirley Hughes

Lucy and Tom's day (1960),

In het Nederlands vertaald

Sally's secret (1973): Marieke's geheim. Vertaald door Christien van Reenen. Zeist, Christofoor, 1986.

Helpers (1975): De hulpjes. Vertaald door Gerda Wijmans-van Dillen. Nieuwkoop, Heuff, 1980.

Lucy & Tom at the seaside (1976): Lucy & Tom gaan naar het strand. Vertaald door Ineke Ris. Antwerpen/Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1992.

It's too frightening for me! (1977): Daar ben ik veel te bang voor! Vertaald door José Kiestra. Amsterdam, Ploegsma, 1978.

Dogger (1977): Knuffel. Vertaald door C.A. Bor. Nieuwkoop, Heuff, 1979. (2e dr. vertaald door Kees Veelenturf. Nieuwkoop, Heuff, 1980; heruitgave: Zeist, Christofoor, 1995)

Up and up (1979): Blijven jullie maar beneden. Nieuwkoop, Heuff, 1980.

Here comes Charlie Moon (1980): Typisch iets voor jou, Charlie Moon. Vertaald door H. Strengholt-Baljon. Antwerpen/Amsterdam, De Vries-Brouwers, 1987.

Alfie gets in first (1981): Alfie gaat het eerst naar binnen. Vertaald door Beccy de Vries. Antwerpen/Amsterdam, De Vries-Brouwers, 1984.

Charlie Moon and the big Bonanza bust-up (1982): Dat loopt goed mis, Charlie Moon. Vertaald door Thomas Wintner. Antwerpen/Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1991.

Alfie's feet (1982): Alfie's voeten. Vertaald door A. De Brouwer. Antwerpen/Amsterdam, De Vries-Brouwers, 1983.

Alfie gives a hand (1983): Alfie geeft een hand. Vertaald door A. De Brouwer. Antwerpen/Amsterdam, De Vries-Brouwers, 1983.

Chips and Jessie (1983): Chips en Jessie. Vertaald door Ivo Buyle. Antwerpen/Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1989.

An evening at Alfie's (1984): Een avond bij Alfie. Vertaald door Beccy de Vries. Antwerpen/Amsterdam, De Vries-Brouwers, 1986.

When we went to the park (1985): Wandeling in het park. Vertaald door A. De Brouwer. Antwerpen/Amsterdam, De Vries-Brouwers, 1985.

Bathwater's hot (1985): Badwater is warm. Vertaald door A. De Brouwer. Antwerpen/Amsterdam, De Vries-Brouwers, 1985.

Noisy (1985): Geluiden. Vertaald door A. De Brouwer. Antwerpen/Amsterdam, De Vries-Brouwers, 1985.

[pagina 5]

Another helping of chips (1986): Nog een portie chips. Vertaald door Ivo Buyle. Antwerpen/Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1991.

Two shoes, new shoes (1986): Nieuwe schoenen. Vertaald door A. De Brouwer. Antwerpen/Amsterdam, De Vries-Brouwers, 1986.

Colours (1986): Kleuren. Vertaald door A. De Brouwer. Antwerpen/Amsterdam, De Vries-Brouwers, 1986.

All shapes and sizes (1986): Vormen en maten. Vertaald door A. De Brouwer. Antwerpen/Amsterdam, De Vries-Brouwers, 1986.

Lucy & Tom's 1.2.3. (1987): Lucy & Toms 1.2.3. Vertaald door Beccy de Vries. Antwerpen/Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1991.

The big Alfie and Annie Rose storybook (1988): Het grote Alfie en Annie Rose verhalenboek. Vertaald door Beccy de Vries. Antwerpen/Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1988.

The big Alfie out-of-doors storybook (1992): Het grote Alfie buiten-boek. Vertaald door Ineke Ris. Antwerpen/Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1992.

Stories by firelight (1993): Verhaaltjes bij de open haard. Vertaald door Ineke Ris. Antwerpen/Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1995.

Bouncing (1993): Stuiteren. Vertaald door Ineke Ris. Antwerpen/Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1993.

Giving (1993): Geven. Vertaald door Ineke Ris. Antwerpen/Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1993.

Chatting (1994): Kletsen. Vertaald door Ineke Ris. Antwerpen/Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1994.

Hiding (1994): Verstoppen. Vertaald door Ineke Ris. Antwerpen/Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1994.

The Shirley Hughes nursery collection (1994): Kleuteromnibus. Vertaald door A. De Brouwer. Antwerpen/Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1994. (Bevat: Badwater is warm, Wandeling in het park, Kleuren, Vormen en maten, Geluiden)

Tales of Trotter Street (1996): Verhalen uit de Ligusterstraat. Vertaald door Ineke Ris. Antwerpen/Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1996.

Enchantment in the garden (1996): Het betoverde standbeeld. Vertaald door Ineke Ris. Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1996.

Alfie and the birthday surprise (1997): Alfie en de verrassing. Vertaald door Ineke Ris. Antwerpen/Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1997.

The lion and the unicorn (1998): De eenhoorn en de leeuw. Vertaald door Ineke Ris. Antwerpen/Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1998.

Keuze uit de door Shirley Hughes geïllustreerde boeken die in het Nederlands vertaald zijn

Dorothy Edwards, My naughty little sister (1962): Mijn stoute zusje: verhalen... Vertaald door A. de By-Benders. Antwerpen/Rotterdam, De Vries-Brouwers, 1990.

Stories for seven-year-olds (1964): Het verhalenboek voor rond de zeven. Samengesteld door Sara en Stephen Corrin. Vertaald door A.G. van Melle... et al. Amsterdam, Ploegsma, 1977.

Donald Bisset, Little bear's pony (1966): Kleine Beer's pony. Vertaald door Lidi Luursema. 's-Gravenhage/Brussel, Van Goor Zonen, 1969.

The Faber book of nursery stories (1966): Het verhalenboek voor kleuters. Samengesteld door Barbara Ireson. Vertaald door Ank de Graaf. Amsterdam, Ploegsma, 1978.

Helen Cresswell, A day on big O (1967): Een dag op dubbel O. Vertaald door Lidi Luursema. Den Haag, Van Goor Zonen, 1971.

Stories for six-year-olds (1967): Het verhalenboek voor rond de zes. Samengesteld door Sara en Stephen Corrin. Vertaald door Maria Bremer. Amsterdam, Ploegsma, 1977.

John Randle, Grandpa's balloon (1968): Opa's ballon. Vertaald door L. Luursema. Den Haag [etc.], Van Goor, 1970.

Helen Griffiths, Moshie cat (1970): Misjo. Vertaald door Ton Stam (i.e. Barbara Richel). Hoorn, Westfriesland, 1971.

Ruth Ainsworth, The Ruth Ainsworth book (1970): Voor jou van vrouwtje Appelwang. Vertaald door Heleen Kernkamp-Biegel. Amsterdam, Ploegsma, 1972. (5e druk onder de titel: Vrouwtje Appelwang en tante Zuurpruim: 36 verhalen om voor te lezen en zelf te lezen, 1991)

Helen Cresswell, Rainbow pavement (1970): Regenboog op de stoep. Vertaald door Lidi Luursema. Den Haag, Van Goor Zonen, 1970.

Mary Stewart, The little broomstick (1971): Bezemsteeltje. Vertaald door Karin Kramer. De Bilt, De Fontein, 1972.

[pagina 6]

Stories for eight-year-olds (1971): Het verhalenboek voor rond de acht. Samengesteld door Sara en Stephen Corrin. Vertaald door A.G. van Melle en W.J. van Melle-Meijer. Amsterdam, Ploegsma, 1987.

Margaret Mahy, The first Margaret Mahy story book (1972): Speeltuin van de droomvogels. Vertaald door H. Kernkamp-Biegel. Amsterdam, Ploegsma, 1974.

Margaret Mahy, Mahy magic (1972, 1973, 1975): De draaimolen. Vertaald door Tjalling Bos... et al. Amsterdam, Ploegsma, 1987. (Keuze uit: Speeltuin van de droomvogels, De koningen van de bezemkast, 1974, 1976)

Margaret Mahy, The horrible story and others (1972, 1973, 1975): Het middernacht-feest en andere verhalen. Vertaald door Heleen Kernkamp-Biegel. Amsterdam, Ploegsma, 1988. (Keuze uit: Speeltuin van de droomvogels, De koningin van de bezemkast, 1974, 1976)

Stories for five-year-olds (1973): Het verhalenboek voor rond de vijf. Samengesteld door Sara en Stephen Corrin. Vertaald door M.J. Raymakers-van der Put. Amsterdam, Ploegsma, 1976.

Stories for under-fives (1974): Het verhalenboek voor onder de vijf. Samengesteld door Sara en Stephen Corrin. Vertaald door H. Kernkamp-Biegel. Amsterdam, Ploegsma, 1976.

Ruth Ainsworth, The phantom fisherboy (1974): Het verhalenboek over geesten en spoken. Vertaald door Ries Moonen. Amsterdam, Ploegsma, 1977.

Margaret Mahy, The Third Margaret Mahy Story Book (1975): De koningin van de bezemkast. Vertaald door M.J. Raymakers-van der Put. Amsterdam, Ploegsma, 1976.

Geraldine Kaye, Ginger (1975): De tompoes. Vertaald door Jannie Daane. Tilburg, Zwijsen, 1975.

Dorothy Edwards, My naughty little sister goes fishing (1976): Mijn zus vangt een vis. En hoe! Vertaald door Truus van de Waarsenburg. Den Bosch, Malmberg/Lier, J. van In, 1983. (Herdruk: vertaald door Daan Step. Huizen, Het Goede Boek, 1984)

Ruth Ainsworth, The phantom roundabout (1977): Het verhalenboek voor nieuwsgierige kinderen. Vertaald door Thea Summerfield. Amsterdam, Ploegsma, 1980.

Dorothy Edwards, My naughty little sister and bad Harry's rabbit (1977): Mijn zus in de krant. En hoe! Vertaald door Daan Step. Huizen, Het Goede Boek, 1984.

Stories for nine-year-olds (1978): Het verhalenboek voor rond de negen. Samengesteld door Sara en Stephen Corrin. Vertaald door Ank van Wijngaarden. Amsterdam, Ploegsma, 1979.

Dorothy Edwards, My naughty little sister at the fair (1979): Mijn zus stelt zich aan. En hoe! Vertaald door Daan Step. Huizen, Het Goede Boek, 1984.

Mary Welfare, Witchdust (1980): Heksenstof. Vertaald door Renate Wongtschowski. Nieuwkoop, Heuff, 1981.

Luisterrijk: verhalen om voor te lezen en zelf te lezen. Verzameld door Sara en Stephen Corrin. Vertaald door Heleen Kernkamp-Biegel... et al. Amsterdam, Ploegsma, 1984. (Bevat een keuze uit: Het verhalenboek voor onder de vijf, Het verhalenboek voor rond de vijf, Het verhalenboek voor rond de zes, 1974, 1976, 1977)

Verhalenrijk: achtendertig verhalen om voor te lezen en zelf te lezen. Verzameld door Sara en Stephen Corrin. Vertaald door Heleen Kernkamp-Biegel... et al. Amsterdam, Ploegsma, 1990. (Bevat een keuze uit: Het verhalenboek voor onder de vijf, Het verhalenboek voor rond de vijf, Het verhalenboek voor rond de zes, 1974, 1976, 1977)

Over Shirley Hughes

Herman Kakebeeke, Lees met plezier ‘Daar ben ik veel te bang voor’ door Shirley Hughes. In: KRO luisterwijzer, jaargang 1978-1979, nr. 5, blz. 43-44.

Shirley Hughes, A Life drawing. In: School Bookshop News, jaargang 1979, nr. 12, blz. 8-9.

Aidan Chambers, Hughes in Flight. In: The Hornbook Magazine, jaargang 56 (1980), nr. 2, blz. 211-214.

Truusje Vrooland-Löb, Over Shirley Hughes Knuffel. In: En nu over jeugdliteratuur, jaargang 7 (1980), nr. 4, blz. 164-165.

Elaine Moss, ‘Where's the colours?’: Shirley Hughes at work. In: Signal, jaargang 1980, nr. 32, blz. 75-80.

Documentatiemap auteurs en illustratoren van jeugdboeken, knipselkrant jeugdliteratuur, jaargang 7, nr. 5. Den Haag, NBLC, 1983.

[pagina 7]

Shirley Hughes, Reeling and writhing and in coils. In: The School Librarian, jaargang 32 (1984), nr. 4, blz. 308-309.

Autograph nr. 26: Shirley Hughes. In: Books for Keeps, jaargang 1984, nr. 26, blz. 14-15.

Marita De Sterck, Shirley Hughes. In: Jeugdboekengids, jaargang 27 (1985), nr. 5, blz. 1-2.

Shirley Hughes, Word and image: Woodfield Lecture VI 1983. In: ‘Only the best is good enough’: the Woodfield lectures on children's literature, 1978-1985. Onder redactie van Margaret Fearn. London, Rossendale, 1985, blz. 73-80.

Tilly Stuckens, Het geheim van tekenares en schrijfster Shirley Hughes: mensen en kinderen: vrij van clichés en valse idylles. In: De Standaard, 24/25-5-1986.

Keith Barker, Lucy and Tom show the way: the changing stories of Shirley Hughes. In: The School librarian, jaargang 36 (1988), nr. 4, blz. 123-125.

Douglas Martin, Shirley Hughes. In: The telling line: essays on fifteen contemporary book illustrators. London, Julia Macrae books, 1989, blz. 149-166.

Shirley Hughes, A little character building: Shirley Hughes reflects on the growth of Alfie and Annie Rose - in her head and at the end of her brush. In: Books for keeps, jaargang 1992, nr. 73, blz. 4-5.

Shirley Hughes. In: Children's Literature Review; excerpts from reviews, criticism and commentary on books for children and young people. Detroit, Michigan, Volume 15, blz. 118-134.

Shirley Hughes. In: Something about the author; facts and pictures about contemporary authors and illustrators of books for young people. Detroit, New York, Volume 70, blz. 100-105.

51 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1999