Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Anthony Horowitz

door Jet Marchau en Marita de Sterck

Anthony Horowitz is op 5 april 1955 in Londen geboren als telg van een oud Estlands geslacht. Zijn kindertijd, die hij vergelijkt met verhalen van door hem bewonderde auteurs als Dickens en Dahl, bracht hij door met kindermeisjes en bedienden. Al snel ontdekte de jonge Anthony dat hij door de macht van het woord en zijn fantasie kon ontsnappen aan een saaie jeugd. In de bibliotheek van zijn vader ontdekte hij de boeken van Charles Dickens en zijn moeder vertelde hem verhalen over Frankenstein, Dracula en andere griezels. Hij was gek op de albums van Kuifje, die in de jaren zestig in het Engels werden vertaald. Op kostschool was Anthony bijzonder geliefd omdat hij zo spannend vertellen kon. Het strenge internaat in Harrow inspireerde hem in 1988 tot het succesboek Groosham Grange (Grieselstate).

Horowitz studeerde aan de universiteit van York en werkte daarna acht jaar als tekstschrijver op een reclamebureau. Hij debuteerde in 1978 met Enter Frederick K. Bower (Frederick K. Bower, etter). Toen hij succes kreeg met zijn boeken, nam hij ontslag. Sindsdien leeft hij van de pen. Hij schrijft ook scripts voor film en televisie. Zijn jeugdboek De Malteser erfenis is in 1988 verfilmd onder de titel Just ask for Diamond. Hij schreef zelf het scenario. Voor de televisie bewerkte en regisseerde hij in 1991 South by South-East (De jongen die te veel wist), het derde deel in de reeks detectives over de gebroeders Diamant. In 2006 veroverde de speelfilm Stormbreaker, gebaseerd op het eerste Alex Riderboek Bolbliksem, de bioscoopzalen.

Boeken van Horowitz zijn in ver-

[pagina 2]

schillende Europese landen bekroond. De Franse versie van De Malteser erfenis kreeg in 1988 de Prix Polar-Jeunes, in 1993 gevolgd door de Prix Européen du Roman pour Enfants voor de Franse versie van Grieselstate. Het oma-komplot verwierf in 1995 een Vlaamse Boekenwelp. Een Engelse kinderjury kende in 2003 aan Skeleton Key (Cayo Esquelito) The Red House Children's Book Award toe. Voor Ark Angel (De val van de aartsengel) kreeg Horowitz in 2006 een British Book Award.

Opmerkelijk is dat sommige boeken van Horowitz, dank zij de inzet van uitgeverij Facet, eerder in het Nederlands dan in de originele Engelse versie verschenen.

Werk

Horowitz bouwt zijn verhalen op als een scenarioschrijver: vol actie en spanning. Hij gebruikt veel griezeleffecten en fysiek geweld, zoals in cartoons en slapstick. Over psychologisch geweld schrijft hij nooit. Zijn hoofdpersonen zijn gewone maar inventieve jongens, vaak ouderloos, met een nuchtere kijk op de wereld. Meisjes spelen sporadisch een rol. De volwassen tegenspelers zijn meestal machtsbeluste, rijke lieden met een sterke organisatie achter zich.

De verhalen hebben een hechte structuur met een snelle opeenvolging van sterk visuele scènes, die steeds op een spannend moment eindigen. Horowitz schrijft in een directe taal met veel humor en knipoogjes naar de lezer. Naast jeugdromans en griezelverhalen voor kinderen en pubers publiceerde hij bewerkingen van klassieke verhalen, mythen en sagen en drie spannende series met telkens een vindingrijke jongen in de hoofdrol.

In Frederick K. Bower, etter, ook uitgebracht onder de titel Daar ga je, Frederick K. Bower, haalt een steenrijke, twaalfjarige etterbuil uit verveling allerlei rotstreken uit. Een volkomen onschuldige leeftijdsgenoot, die toevallig zijn pad kruist, dreigt daarvan het slachtoffer te worden. Deze spannende en grappige persiflage op de triviaalliteratuur zette de trend voor Horowitz' latere werk.

[pagina 3]

Bij kinderen zijn Grieselstate en Grieselstate II: de graal van het kwaad erg populair. Beide zijn parodieën op het klassieke griezel- en kostschoolverhaal. In Grieselstate wordt David Eliot, als hij met een slecht rapport is thuisgekomen, naar een speciaal internaat gestuurd. Het personeel, de directie voorop, blijkt uit een bende griezels te bestaan. David ontdekt dat de school een heksenacademie is. Ook Grieselstate II is doorspekt met humoren horroringrediënten. Hoogtepunt is de scène waarin David 's nachts achterna gezeten wordt door wassen beelden uit het museum van Madame Tussauds - Hitler voorop.

Een ander geliefd heksenverhaal voor jonge lezers is Het oma-komplot. De rijke ouders van Joe Morgan laten hun zoon tijdens de vakantie achter bij oma. Zij neemt Joe mee naar een bijeenkomst van oude vrouwen die hem willen ‘uitwringen’ om zo nieuwe levenssappen te verwerven. Het boek betekende de doorbaak voor Horowitz als jeugdauteur. Voor dezelfde leeftijdsgroep schreef hij De overstap en Duivel en duivelsmaatje, een historisch getint verhaal dat in de zestiende eeuw speelt en geïnspireerd is op een gerucht over de geheime kleinzoon van Elisabeth I.

Horowitz liet zich vaker door historische onderwerpen inspireren. Via bekende heldenfiguren beschreef hij enkele cruciale periodes uit de geschiedenis. De kruisboog brengt het leven van de Zwitserse volksheld Wilhelm Tell in beeld. Naast het avontuurlijke element komt het volkse verzet tegen uitbuiting en verdrukking naar voren. Ook Horowitz' adaptaties van de verhalen over Robin Hood en de Rode Pimpernel werden populair. Daarnaast publiceerde hij bewerkingen van mythen en sagen. Door ze creatief te ‘hertalen’ laat Horwowitz tieners de epische kracht van deze eeuwenoude vertellingen voelen. De honden van Aktaioon bevat onder meer navertelde fragmenten van Homerus. In De tien vingers van Sedna bracht Horowitz mythen en sagen uit de hele wereld samen: Het zijn verhalen met echo's, betoogt hij: ‘Ze weerspiegelen onze ziel, proberen een verklaring te bieden voor ons bestaan, een antwoord te geven op de vraag waarom wij hier rondlopen.’

Naast losse romans schreef Horowitz drie omvangrijke series. In 1982 werkte hij zijn ideeën voor de Pentagramreeks uit: vijf griezelboeken rond vijf paranormaal begaafde kinderen uit de vijf continenten. De telepathisch begaafde wees Martin Hopkins is in deze reeks de centrale figuur. In het eerste deel, Kernenergie voor de duivel, ontdekt hij dat enkele booswichten een oude kerncentrale willen opstarten. Met de energie die daarbij vrijkomt willen ze een toegang branden voor de Ouden - incarnaties van het eeuwige kwaad, die onder de aardkorst huizen. Martin en zijn volwassen vriend, de journa-

[pagina 4]

list Richard, verijdelen het plan. In het tweede deel, De nacht van de schorpioen, wordt duidelijk dat Martin één van de Vijf is die de wereld van het kwaad van de Ouden kunnen redden. Hij en Richard komen terecht in Peru, waar ze een eveneens telepathisch begaafde handlanger vinden. De zilveren citadel voert twee nieuwe hoofdfiguren ten tonele: de telepathisch begaafde tweeling Jeremy en Nicholas. Dit keer speelt het verhaal in de betonnen jungle van New York. De dag van de draak voert de lezer naar het Verre Oosten. Will Tyler, een geadopteerde Vietnamese wees, wordt naar Hongkong gelokt en gevangen gehouden. De Ouden, die er een sterke machtsbasis hebben, hopen zo Martin in de val te lokken.

De Pentagramreeks, waarvan het vijfde boek nooit verscheen, is geïnspireerd op de Kuifje-strips van Hergé. Net als Hergé houdt Horowitz ervan exotische locaties, waarvoor hij ter plekke research doet, minutieus in beeld te brengen. Hij kwam er niet toe om de Pentagramreeks te voltooien, maar besloot wel om de hele reeks te herwerken tot De kracht van Vijf. In 2005 verscheen Ravenpoort, een uitgebreide en aangepaste versie van Kernenergie voor de duivel. Martin Hopkins is met gsm en andere technologische snufjes geüpdatet als de iets oudere Matt Freeman. Vanwege het vonk-project, een initiatief van de regering voor de heropvoeding van jonge delinquenten, komt hij in Klein Maluwe bij mevrouw Duiverell terecht. Net als de vroegere Elvinta Craay is zij een heks die in een complot zit om de Ouden via de Ravenpoort, de Duivelsklem uit Kernenergie voor de duivel, toegang tot de wereld te geven.

De serie rond de broers Diamant is een persiflage op de ‘hard-boiled’ detective. De hoofdfiguren zijn twee anti-helden: de dertienjarige Nick en zijn grote broer Tim Diamant - een niet al te pientere detective. Horowitz baseerde zich voor deze reeks op bestaande meesterwerken, die hij zowel inhoudelijk als stilistisch nabootst. De Malteser erfenis zit vol verwijzingen naar de roman The Maltese Falcon (1930) van Dashiell Hammett, in 1941 verfilmd met Humphrey Bogart in de hoofdrol. Publieke vijand nummer twee is een parodie op de klassieke gangsterfilm The Publick Enemy (1931) met James Cagney. De jongen die te veel wist is een persiflage op North by North West (1959) van Alfred Hitchcock en speelt voor een belangrijk deel in Nederland. Ook in de korte verhalen over de broers Diamant, De man die gewist was, The French Confection en Overleven op Krokodil-eiland bieden flitsende actie, onverwachte plotwendingen, vermenging van geweld en humor en spitse woordspelingen de ingrediënten.

Het grootste succes boekte Horowitz met zijn spionageserie rond Alex Rider. De reeks ontstond vanuit het besef dat er in de jeugdliteratuur wel

[pagina 5]

veel jonge detectives en tovenaars zijn, maar geen jonge spionnen. Uit bewondering voor Ian Fleming maakte Horowitz van Alex Rider een jonge James Bond.

Alex Rider

In de spionagereeks rond Alex Rider kleurt Horowitz het universele thema van de strijd tussen goed en kwaad op een originele manier in. Het kwaad is in elk deel van de serie synoniem voor machtsmisbruik.

De wees Alex is veertien jaar oud wanneer zijn oom en voogd, een geheim agent, wordt gedood. De Britse veiligheidsdienst M16 wil dat Alex de geheime missie van zijn oom voltooit.




Tegen zijn zin ondergaat Alex een zware commandotraining in Cornwall en stort zich daarna op bloedstollende avonturen. Net als Bond is hij voorzien van ingenieuze wapens, zoals een gouden oorpiercing die ook kan dienstdoen als bom.

In Bolbliksem neemt Alex het op tegen de multimiljonair Herod Sayle. Hij moet achterhalen waarom Sayle duizenden exemplaren van zijn zelfbedachte computer Bolbliksem aan Engelse scholen wil schenken. Op het landgoed van Sayle staat Alex oog in oog met Yassen Gregorovich, de huurmoordenaar die zijn oom om het leven heeft gebracht.

In Point Blanc krijgt Alex de opdracht te infiltreren in een exclusieve Zwitserse kostschool. Hij ontdekt er het gemini-geheim waarbij Dr. Grief, de zonderlinge directeur van de Academie, leerlingen kloont. De klonen, die hij programmeert naar zijn eigen karakter, moeten hem uiteindelijk de macht over de wereld bezorgen.

In Cayo Esquelito voert een merkwaardige inbraak op het tennistoernooi in Wimbledon Alex naar een Chinese misdaadorganisatie die tennissers drogeert. Als Alex een van de leden uitschakelt, zint de Chinese gangsterbende op wraak.

In Adelaarsspel is Alex tijdens een vakantie getuige van een aanslag op de vader van zijn vriendin Sabina Pleasure. Voor de tweede keer staat hij oog in oog met Yassen Gregorovich. De speurtocht leidt naar pop-

[pagina 6]

ster Damian Gray, een notoir voorvechter van mensenrechten en het brein achter het nieuwe computerspel ‘Spellenslag’. Alex ontmaskert hem als een machtsgeile, nieuwe Hitler.

De roman Scorpia brengt Alex dichter bij de waarheid omtrent zijn vader. Op schoolreis in Venetië komt hij in contact met de organisatie Scorpia, waar zijn vader ook voor heeft gewerkt. Hij ontdekt het plan van een multimiljonair uit het Midden-Oosten die de macht van het Westen wil breken met duizenden Londense schoolkinderen als inzet.

Alex schiet er bijna zelf het leven bij in. In De val van de aartsengel belandt hij daardoor in het duurste ziekenhuis van Londen. Hij ontmoet er Paul, de zoon van multimiljonair Nicolas Drevin, die samen met de Britse regering het project Aartsengel, het eerste hotel in de ruimte, financiert. De cia heeft zo zijn eigen ideeën over Drevin en zet spion Alex in.

Alex Rider is sportief, energiek en heeft lef. Tegelijk is en blijft hij een gewone jongen, een held tegen wil en dank. Hij bekijkt de wereld met een nuchtere blik en een grote dosis gezond verstand. Hoewel hij een vriendin heeft - Sabina Pleasure, die hij in Cayo Esquelito op Wimbledon heeft ontmoet - is er voor romantiek weinig plaats. Zijn tegenspelers, veelal geportretteerd als slapstickfiguren, zijn meestal gewetenloze rijkelui die op macht uit zijn, zoals de biljardairs Herod Sayle in Bolbliksem, Nicolas Drevin in Aartsengel en de betoverende misdadigster Claudia Rothman in Scorpia.

Naar aanleiding van de verfilming van Bolbliksem zei Horowitz: ‘Ik schrijf voor jonge mensen, die de wereld in beelden zien door mtv, computerspelletjes en beeldschermen. Alles in hun wereld bestaat uit beelden. Dus als ik deze boeken schrijf, schrijf ik als 't ware een film die in hun hoofd te zien is, zonder daadwerkelijk een film te maken. Maar ik hoopte altijd dat het een film zou worden, want als je deze dagen een serie succesvolle boeken schrijft, is een film bijna onvermijdelijk.’

Waardering

De reacties op het werk van Horowitz voordat hij de serie over Alex Rider begon, zijn wisselend. Sommigen omschrijven hem als ‘de Stephen King voor de jeugd’ en als ‘Dahls ongekroonde opvolger’. Anderen verwijten hem dat hij een brood- en veelschrijver, een haastwerker en auteur van triviale series is. Opvallend is dat er alleen in extremen wordt gereageerd. ‘Of je haat Horowitz of je bent gek op hem, een tussenweg is niet mogelijk,’ zegt de auteur zelf.

Horowitz' succes heeft volgens de meeste critici te maken met het gebruik van ingrediënten uit de triviaalliteratuur, en dan vooral horroren detectiveverhalen: liters bloed, karikaturale booswichten, griezels en

[pagina 7]

demonen. Deze ingrediënten worden weliswaar persiflerend gebruikt, maar in de minder goede verhalen komt het triviale volgens sommige critici te sterk naar voren.

Een belangrijk punt van kritiek is dat de psychologie van de personages weinig aandacht krijgt. Horowitz vertelt een stevig verhaal en voert karakters op die daar in passen, maar werkt ze niet uit. Ook hier is de invloed van Hergé merkbaar. Net als Hergé heeft Horowitz meer belangstelling voor decors dan voor personages.

De volwassen personages zijn vaak in grove streken neergezet. Ouders dienen slechts als randverschijnsel en worden al gauw het verhaal uitgeschreven. Leraren blijken bandieten of weerwolven, om nog maar te zwijgen van de rij domme politieagenten, hypocriete politici en schijnbaar kindvriendelijke, maar in wezen hekserige society-dames. Alleen een enkele journalist of professor blijkt te vertrouwen. Kinderen, die telkens op zichzelf zijn aangewezen, komen als overwinnaars uit de strijd.

Alom gewaardeerd wordt Horowitz' vlotte, humoristische stijl. De talloze literaire en filmische verwijzingen geven volgens de recensenten een extra dimensie aan het werk.

De Alex Riderboeken krijgen onverdeeld positieve reacties. De verhalen lezen als een trein en de filmische, flitsende stijl en de vele gadgets in Alex' bereik spreken de op beeld gerichte jongeren aan.

Bibliografie

Vertaald in het Nederlands

Enter, Frederick K. Bower (1978): Frederick K. Bower, etter. Vertaald door Jef van Gool. Antwerpen, Facet, 1986. (Ook verschenen als The Sinister Secret of Frederick K. Bower (1979): Daar ga je, Frederick K. Bower. Vertaald door Jef van Gool. Antwerpen, Facet, 1987.)

The Devil's Doorbell (1983): Kernenergie voor de duivel. Vertaald door Jef van Gool. Antwerpen, Facet, 1986.

Book of Myths and Legends (1985): De honden van Aktaioon. Deel 1. Vertaald door Annemarie van Ewijck. Antwerpen, Facet, 1990. De tien vingers van Sedna. Deel 2. Vertaald door Annemarie van Ewijck. Antwerpen, Facet, 1990.

The Night of the Scorpion (1985): De nacht van de schorpioen. Vertaald door Annemarie van Ewijck. Antwerpen, Facet, 1989.

Robin of Sherwood, the Hooded Man (1986): Robin van Sherwood. Vertaald door Thomas Wintner. Antwerpen, Facet, 1991.

The Silver Citadel (1987): De zilveren citadel. Vertaald door Annemarie van Ewijck. Antwerpen, Facet, 1987.

Public Enemy No. 2 (1987): Publieke vijand nummer twee. Vertaald door Annemarie van Ewijck. Antwerpen, Facet, 1986.

Crossbow (1987): De kruisboog. Vertaald door Thomas Wintner. Antwerpen, Facet, 1987.

The Falcon's Malteser (1987): De Malteser erfenis. Vertaald door Annemarie van Ewijck. Antwerpen, Facet, 1987.

Groosham Grange (1988): Grieselstate. Vertaald door Annemarie van Ewijck. Antwerpen, Facet, 1988.

The Day of the Dragon (1990): De dag van de draak. Vertaald door Annemarie van Ewijck. Antwerpen, Facet, 1991.

South by Southeast (1991): De jongen die te veel wist. Vertaald door Annemarie van Ewijck.

[pagina 8]

Antwerpen, Facet, 1991.

Groosham Grange II, The Unholy Grale (1992): Grieselstate II: De graal van het kwaad. Vertaald door Annemarie van Ewijck. Antwerpen, Facet, 1992.

Granny (1994): Het oma-komplot. Vertaald door Annemarie van Ewijck. Antwerpen, Facet, 1994.

The Switch (1996): De overstap. Vertaald door Annemarie Van Ewijck. Antwerpen, Facet, 1995.

The Devil and His Boy (1997): Duivel en duivelsmaatje. Vertaald door Annemarie Van Ewijck. Antwerpen, Facet 1997.

Horowitz Horror (1999): Angst. Vertaald door Annemarie Van Ewijck. Antwerpen, Facet, 1996.

More Horowitz Horror (2000): Meer angst. Vertaald door Annemarie Van Ewijck. Antwerpen, Facet, 1998.

Twist Cottage (2000): Cromhout. Vertaald door Annemarie Van Ewijck. Antwerpen, Facet, 2000.

Scared (2000): Bangelijk. Vertaald door Annemarie Van Ewijck. Antwerpen, Facet, 2000.

Stormbreaker (2000): Bolbliksem. Vertaald door Annemarie Van Ewijck. Antwerpen, Facet, 2000.

Point Blanc (2001): Point Blanc. Vertaald door Annemarie Van Ewijck. Antwerpen, Facet, 2001.

The Blurred Man (2001): De man die gewist was. Vertaald door Annemarie Van Ewijck. Antwerpen, Facet, 2002.

I Know What You Did Last Wednesday (2001): Overleven op Krokodil-Eiland. Vertaald door Annemarie Van Ewijck. Antwerpen, Facet, 2003.

Skeleton Key (2002): Cayo Esquelito: Alex Rider, veertien jaar en spion. Vertaald door Annemarie Van Ewijck. Antwerpen, Facet 2002.

Eagle Strike (2003): Adelaarsspel: Alex Rider heeft 90 minuten om de wereld te redden. Vertaald door Annemarie Van Ewijck. Antwerpen, Facet, 2003.

Scorpia (2004): Scorpia. Vertaald door Annemarie Van Ewijck. Antwerpen, Facet, 2004.

The Killing Joke (2004): Moordgrap. Vertaald door Marie-Louise van As. Deurne, BMP, 2002.

Raven's Gate (1983, 2005): Ravenpoort. De kracht van Vijf. Vertaald door Jef van Gool. Antwerpen, Facet, 2005.

Ark Angel (2005): De val van de aartsengel. Vertaald door Annemarie Van Ewijck. Antwerpen, Facet, 2005.

Over Anthony Horowitz

Peter Thoresen, Anthony Horowitz. In: Kuifje, jaargang 43 (1988), nr. 8.

Marita de Sterck, Bloedstollende verhalen op tienermaar. In: Jeugdboekengids, jaargang 31 (1989), nr. 5.

Marita de Sterck, Spanning, mysterie en avontuur. In: Jeugdboekengids, jaargang 32 (1990), nr. 2.

Marita de Sterck, Anthony Horowitz. In: Jeugdboekengids, jaargang 32 (1990), nr. 3.

Anthony Horowitz, Kuifje en ik. In: Nieuw Wereldtijdschrift, jaargang 9 (1992), nr. 4, blz. 20-29.

Marita de Sterck, Ontsnapping aan een saai leven, een interview met Anthony Horowitz. In: Leesgoed, jaargang 19 (1992), nr 2, blz. 67-70.

David Bennett, Plugging classical gaps: myths and legends used in the secondary classroom. In: Booksfar keeps (1993), nr. 78, blz. 20-21.

Claude Hubert-Ganiayre, Echos, rencontre avec Anthony Horowitz. In: La revue des livres pour enfants (1993), nr. 153, blz. 42-45.

Red., Anthony Horowitz. In: Documentatie auteurs en illustratoren van jeugdboeken. Den Haag, NBLC, jaargang 18 (1994), nr. 12.

Marita de Sterck, Anthony Horowitz. In: Schrijver gevonden. Tielt, Lannoo; Den Haag, Biblion, 1998.

[pagina 9]

Sara Beck, Achter het masker van Anthony Horowitz. Vijf leeslessen voor 10- tot 14-jarigen. Antwerpen, Facet, 1998.

Karin Kustermans, Schrijven als avontuur: interview met horrorauteur Anthony Horowitz. In: Blikopener, vol. 2 (2000/2001), nr. 4, blz. 12-15.

Diane Thoné, De honden van Aktaioon: Griekse Mythen en Sagen. In: Pluizer, 2001, nr. 3, blz. 19-20.

Els van Steenberghe, Op verkenning in een omgekeerde wereld. In: Leesidee jeugdliteratuur, jaargang 8 (2002) nr. 5.

Belle Kuijken, James Bond voor kinderen: Anthony Horowitz over spanning en humor. In: De Morgen, 6-3-2002.

[anoniem], Anthony Horowitz. In: Encyclopedie van de jeugdliteratuur. Baarn/Groningen, De Fontein & Wolters-Noordhoff, 2004.

Jet Marchau, Anthony Horowitz, Adelaarsspel. In: De Leeswelp, jaargang 10 (2004), nr. 2.

Pol Van Damme, Adelaarsspel. Anthony Horowitz. In: www.pluizuit.be. 5-9-2005.

Pol Van Damme, Ravenpoort. Anthony Horowitz. In: www.pluizuit.be. 14-1-2006.

X, Children's author of the month. Horowitz stoeries. In: http://books.guardian.co.uk, 29-3-2006.

Websites

www.anthonyhorowitz.com

www.villakakelbont.be

www.kjoek.nl

www.clavis.be

74 Lexicon jeugdliteratuur
juni 2007