Lexicon van de jeugdliteratuur

Vivian den Hollander

door Janneke van der Veer

Vivian den Hollander, meisjesnaam Spaans, is op 25 oktober 1953 geboren in Scheveningen. Ze groeide op in een gezin met vijf kinderen, van wie zij de oudste was. Haar vader werkte als stuurman op de grote vaart en was vaak afwezig.

Lezen en schrijven speelden van kindsbeen af een grote rol in haar leven. Na de hbs overwoog ze Nederlands of journalistiek te gaan studeren. Uiteindelijk koos ze voor de Pedagogische Academie. In 1974 werd ze onderwijzeres op een lagere school in Gouda. Sinds haar huwelijk met grafisch vormgever Hans den Hollander woont ze in Reeuwijk.

In 1984 werd ze moeder van de tweeling Marije en Niek, wat haar inspireerde tot het schrijven van verhalen. Ze debuteerde in 1988 met Een tweeling van drie, het eerste deel in een vierdelige reeks over de tweeling Kiki en Pim.

Den Hollander is vooral bekend van haar verhalen over voetballende kinderen. Met haar eerste voetbalboek, Goal! (1996), brak ze door als schrijfster. Twee maal ontving ze een Pluim van de Maand: in 1989 voor Kiki en Pim en in 2003 voor Sinterklaasje, kom maar binnen!.

Jarenlang combineerde ze het schrijven met een baan in het onderwijs. Sinds 2001 is ze fulltime schrijfster.

Werk

Vivian den Hollander schreef haar eerste boeken voor peuters en kleuters. Met het ouder worden van haar eigen kinderen en omdat ze zich ook liet inspireren door de leerlingen aan wie ze lesgaf, kwam daar gaandeweg de lezersgroep van 7 tot 10 jaar bij. Een groot deel van haar boeken is bestemd voor de beginnende lezer.

Den Hollander is een veelschrijfster. Sinds ze fulltime schrijft, publiceert ze ieder jaar minstens zes titels. Een groot deel daarvan verschijnt in serieverband, zoals de boeken over Spekkie en Sproet, De Effies, Lisa en Jimmy, Supersticks en manege De Roskam. Bij verschillende series zijn drie delen gebundeld tot een omnibus.

De meeste verhalen zijn realistisch van aard en lopen goed af. Over het algemeen sluiten ze aan bij de belevingswereld van de lezers. In dat verband is ook het multiculturele aspect van belang: in veel verhalen komen één of meer personages voor met een niet-Nederlandse achtergrond. Zo is de moeder van Spekkie afkomstig van Curaçao.

De vlotte, toegankelijke stijl, het ontbreken van moeilijke woorden en het feit dat de verhalen veel dialoog bevatten, dragen ertoe bij dat de boeken van Vivian den Hollander geschikt zijn voor een brede groep lezers. Een deel van haar werk, waaronder De brief in de fles (2005) en Wie bouwt de mooiste hut? (2006), is in opdracht van uitgeverij Zwijsen speciaal geschreven voor kinderen met leesproblemen.

De verhalen voor kinderen van 4 tot 6 jaar gaan vooral over dicht-bij-huis-onderwerpen als huisdieren, ziek of jarig zijn, de eerste schooldag, logeren en gezinsuitbreiding. In verschillende van deze verhalen staan de seizoenen en jaarfeesten centraal. Dat is bijvoorbeeld het geval bij de serie over Roos en Mika: Leve de lente! (2008), Hoera, het is herfst! (2008), Superzomer! (2009), Wauw, het is winter! (2009), Strooien met Sint! (2010) en Kaarsjes blazen (2011). Naast verhaaltjes bevatten deze boeken toepasselijke liedjes en knutselwerkjes. Ook in de serie over Lisa en Jimmy zijn deeltjes opgenomen met seizoensgebonden belevenissen, zoals Lekker op vakantie (2003) en Alle dagen dierendag (2006).

Voor iets oudere kinderen is de serie ‘De club van vier’, die over het leven van Manon, Jorn, Luciano en Sammie op en na school gaat. Aanvankelijk zat het viertal in groep 3, maar na enkele delen zijn ze in groep 4 beland.

Verscheidene series sluiten aan bij hobby's. Dat geldt voor de reeks verhalen over Tim, maar ook voor de serie De Effies (voetbal), de verhalen over Pip (ballet), over manege De Roskam (paardrijden) en de reeks Supersticks (hockey). Naast gebeurtenissen die rechtstreeks met de liefhebberij verband houden, zoals een spannende wedstrijd, een kampioenschap of een sportkamp, komen in deze verhalen meer algemene onderwerpen voor, zoals pesten, verhuizen en problemen thuis. ‘Ik wil kinderen een leuk boek laten lezen, maar probeer ze ook aan het denken te zetten’, zei Vivian den Hollander in een interview met De Gelderlander over haar manier van schrijven.

In Goal! (1996) voelt Tim zich na een verhuizing nogal verloren. Bovendien wordt hij in het nieuwe dorp gepest omdat hij zo klein is. Dat verandert als hij lid wordt van de plaatselijke voetbalclub en een prachtig doelpunt maakt. Niemand noemt hem dan nog ‘ukkie’. In Een topteam! (2008) komt er een nieuw meisje, Britt, in het hockeyteam. Haar ouders zijn gescheiden en daar heeft Britt het nogal moeilijk mee. De vriendschap met Suzan en Luna helpt haar bij het verwerken.

Een serie met veel spanning is de detectivereeks rond Spekkie en Sproet, twee kinderen die in elk verhaal betrokken raken bij het oplossen van een misdaad, hoewel ze zich ook wel eens vergissen. Marloes, die Spekkie wordt genoemd omdat ze zo van spekkies houdt, en haar vriendje Sproet helpen onder meer bij het opsporen van een gestolen auto, of ze zorgen dat een zakkenroller wordt gepakt.

Den Hollander schrijft ook nonfictie voor kinderen, zoals de reeks Vandaag ben ik een... Elk deel gaat over aansprekende figuren zoals ridders, indianen, Zwarte Piet en prinsessen. Naast tal van wetenswaardigheden bevatten de boeken knutsel- en verkleedtips.

Soms is sprake van een combinatie van fictie en non-fictie. Mijn eigen

voetbalboek (2001) bevat naast verhalen over Tim, hoofdpersoon in een reeks voetbalverhalen, ook allerlei informatie voor startende voetballers.

Bij het schrijven van haar voetbalboeken is Den Hollander terughoudend in de dialogen. ‘Mijn zoon heeft wel eens gezegd dat hij op het voetbalveld vaak heel andere woorden gebruikt dan de voetballertjes in mijn boeken. Dat zal wel. Maar ik gebruik liever geen grove taal [-]. Ik vind het taalgebruik van kinderen al grof genoeg. Daar hoef ik niet nog eens een schepje bovenop te doen.’ (De Gelderlander)

De Effies

De Effies is een serie voetbalverhalen voor kinderen vanaf ongeveer 7 jaar. Het eerste deel, In de aanval, verscheen in 2003. Hoofdpersoon is Bas, enthousiast lid van voetbalclub RVC. Hij speelt in het jongste team, de F-jes. Opvallend is dat er ook meisjes meespelen en dat zij niet onderdoen voor de jongens. De aanloop daartoe wordt verteld in In de aanval, waarin het team van Bas het met zes spelers moet opnemen tegen een team van zeven. Als één van Bas' teamgenoten geblesseerd raakt, valt Kim, het zusje van een E-speler, in. Ze blijkt erg goed te zijn, waardoor een 2-0 achterstand wordt omgezet in 3-2 winst. Na de wedstrijd krijgt Kim een vaste plaats in het team, zodat ze voortaan met z'n zevenen zijn.

Al gauw raakt Bas bevriend met Kim en ontmoeten ze elkaar ook buiten de voetbalclub. Maar ook dan staat het voetballen centraal. In Wedstrijd op het strand (2011) verblijven Bas en Kim op dezelfde camping en spelen ze met andere kinderen een partijtje voetbal op het strand.

De verhalen gaan over voor jonge lezers herkenbare onderwerpen. In Twee keer raak (2003) bijvoorbeeld trapt Bas bij een spelletje op straat per ongeluk de vaas kapot die hij net voor zijn moeder heeft gekocht. Vaak zijn er situaties die voor spanning zorgen. Zo is in Vier tegen vier (2004) Bas z'n voetbaltas verdwenen, als hij zich wil gaan omkleden voor een toernooi. En in De held van het veld (2005) ontdekt Bas dat tijdens het jubileumfeest van RVC de auto van een beroemde keeper wordt opengebroken.

Alleen Beer mocht mee

In het oeuvre van Vivian den Hollander neemt Alleen Beer mocht mee (1992) een bijzondere plaats in. Dit boek belicht in veertig hoofdstukken de belevenissen van een meisje dat tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië verblijft en in het jappenkamp Tjideng terechtkomt. In haar nawoord vertelt Den Hollander dat het verhaal is gebaseerd op de ervaringen van Trudi de Priester, de vroegere oppas van haar kinderen. Foto's uit het familiearchief geven een beeld van deze achtergrond.

De eerste vijf hoofdstukken spelen in de jaren 1939-1941. Met haar ouders, broer en twee zusjes beleeft Trudi gelukkige jaren in een mooi huis aan zee. Haar vader is arts in een ziekenhuis, Trudi leidt een comfortabel leven. Als in 1942 de oorlog dichterbij komt, moet het gezin naar familie in Batavia; hun eigen huis staat op een gevaarlijke plaats. Na de verhuizing wordt de woning geplunderd en blijft van Trudi's speelgoed alleen haar beer over.

Aanvankelijk mag Trudi's vader blijven werken, omdat hij arts is. Wanneer hij toch wordt opgepakt, belandt de rest van het gezin in Tjideng, waar de situatie geleidelijk verslechtert. Haar broer moet naar het mannenkamp. De leefruimte en het eten in Tjideng worden steeds schaarser en de regels en straffen steeds strenger. Op zeker moment wonen ze met 22 mensen in een klein huisje, vrijwel dagelijks worden ze geconfronteerd met ziekte en dood. Alles draait om het verwerven van voedsel. Het gezin De Priester overleeft de kampperiode en wordt na de capitulatie overgebracht naar Australië om aan te sterken.

De belevenissen van de familie worden verteld vanuit het perspectief van Trudi. De zinnen zijn kort; er is veel dialoog. Het is een sober verhaal, emoties zijn niet zwaar aangezet. Ook is er aandacht voor de vrolijker momenten in het kamp, zoals de spelletjes die Trudi en haar nichtje Hennie doen. In 2007 verscheen een herziene editie, die geen foto's maar wel een wereldkaart bevat.

Waardering

Het werk van Vivian den Hollander is populair bij de lezers. Vooral de voetbalverhalen vallen in de smaak, zoals blijkt uit de vele herdrukken. Ook uit nominaties en bekroningen door kinderjury's blijkt de waardering van het publiek. Goal! werd in 1997 getipt door de Nederlandse Kinderjury. Ook Aanvallen! (1997), Hé, scheids! (2000), Spekkie en Sproet en de grote verdwijntruc (2005), Spekkie en Sproet en de verdwenen kaketoe (2006), Spekkie en Sproet en het raadsel van Roderik (2007) en Spekkie en Sproet en de vreemde ontvoering (2011) werden genomineerd.

Critici zijn over het algemeen enthousiast over de boeken voor peuters en kleuters. Voor haar debuut, Een tweeling van drie (1988), kreeg Vivian den Hollander de Pluim van de Maand, een bekroning van Margriet, Bobo en de KRO-gids. Inge van den Blink schreef: ‘De kracht van de verhaaltjes [-] zit hem in de eenvoudige taal, de korte spanningsopbouw en vooral ook de herkenbaarheid van de gebeurtenissen.’ (Het Vrije Volk).

Op Alleen Beer mocht mee is wisselend gereageerd. Selma Niewold (de Volkskrant) vindt het verhaal ‘emotieloos’. Zij wijt dat vooral aan de korte zinnen, ‘waardoor de inhoud ook iets afgemetens krijgt’. Baukje Wytsma (Leeuwarder Courant) oordeelt dat

het een tamelijk ‘zakelijk verslag’ is. Zij vindt dat de hoofdpersonen en omstandigheden niet voldoende zijn uitgediept. Lieke van Duin daarentegen vindt dat Vivian den Hollander precies de juiste toon heeft getroffen: ‘kinderlijk en sober, maar niet oppervlakkig; onbevangen, maar niet laconiek; warm, maar niet sentimenteel.’ (Trouw). Marita Van Auwenis is van mening dat Den Hollander er ‘bijzonder goed in [is geslaagd] om de harde en mensonwaardige leefomstandigheden in het kamp, in scherp contrast met de onbezonnen speelsheid en het optimisme van de jonge Trudi op een realistische maar respectvolle manier weer te geven.’ (De Leeswelp).

Recensenten erkennen dat de voetbalverhalen aansluiten bij een bepaalde groep lezers, maar plaatsen er wel kritische kanttekeningen bij. Zo concludeert Lieke van Duin naar aanleiding van Goal! (1996) en Aanvallen! (1997): ‘Uit het leven gegrepen, herkenbare, onschuldige en wensvervullende kindervoetbalcultuur.’ (Trouw). Alexandra Vermote (Leesideeën Off Line) vindt De Effies gaan op kamp (2008) net als de andere delen in de reeks een ‘rommeltje: er valt gewoon geen touw aan vast te knopen’, vooral omdat er veel voorkennis wordt verwacht over de personages en hun vorige avonturen. Katrien Van Grimberge (De Leeswelp) noemt het verhaal in De held van het veld (2005) oppervlakkig, maar erkent dat het ‘vlot toegankelijk’ is voor veel zesjarigen.

Vergelijkbaar is de waardering voor andere series van Den Hollander. De inhoud van Spekkie en Sproet en de geheimzinnige tekening (2010) wordt door Jeannette Wilbrink-Donkersteeg (Reformatorisch Dagblad) nogal ‘standaard’ genoemd vanwege ingrediënten als ‘jezelf vermommen, een gesprek afluisteren achter een krant met een gaatje erin en onopgemerkt iets verliezen voor de plek waar je wordt opgesloten’, maar ‘tegelijk maken dergelijke ingredienten dit verhaal tot het soort waar zevenjarigen van houden’.

Bibliografie

91 Lexicon jeugdliteratuur
februari 2013