|
| |
| |
| |
Russell Hoban
door Anne Marg Bakker
Russell Hoban is op 4 februari 1925 geboren in Lansdale, Pennsylvania (Verenigde Staten) als zoon van joodse immigranten uit de Oekraïne. Al op vijfjarige leeftijd kon hij uitzonderlijk goed tekenen en zijn familie was er van overtuigd dat hij kunstschilder zou worden. Na de middelbare school volgde hij een opleiding grafische vormgeving in Philadelphia. Tijdens de Tweede Wereldoorlog vocht hij in de Filippijnen en Italië. In 1944 trouwde hij met de illustratrice Lilian Aberman. Na de oorlog vestigde het echtpaar zich in New York en kreeg drie kinderen. Hoban werkte onder meer als filmproducent, illustrator en tekstschrijver voor reclamebureaus. Zijn eerste kinderboek, het door hem zelf geïllustreerde What Does It and How Does It Work? (nonfictie), verscheen in 1959.
In 1969 vertrok het gezin naar Londen. Aanvankelijk met het plan er twee jaar te blijven, maar nadat hun huwelijk was uitgelopen op een scheiding keerde Lilian met de kinderen terug naar Amerika en bleef Russell in Londen wonen. Hij ontmoette er Gunda Ahl, met wie hij in 1975 trouwde. Zij kregen drie kinderen.
Hoban ontving voor zijn kinderboeken diverse prijzen, waaronder in 1974 de Whitbread Literary Award voor How Tom Beat Captain Najork and His Hired Sportsmen. In Nederland kreeg dit boek, aanvankelijk verschenen onder de titel Hoe Tom won van Kapitein Najork en zijn gehuurde sportlingen, een Zilveren Griffel. Sinds 1975 schrijft Hoban voornamelijk voor volwassenen - romans, poëzie en theaterstukken. Met zijn roman Riddley Walker (1980), gesitueerd in het graafschap Kent na een nucleaire apocalyps, verwierf hij een cultstatus.
| |
| |
Illustratie van Quentin Blake uit Hoe Tom won van Kapitein Van Urk en zijn sportieve huurlingen
| |
Werk
In 1960 schreef Russell Hoban het prentenboek Bedtime for Frances (Bedtijd voor Francientje). De inspiratie voor dit verhaal over een vermenselijkte dassenfamilie vond hij in zijn eigen gezin. Er volgden nog diverse delen, waarvan de meeste in het Nederlands zijn vertaald. Vanaf het tweede deel, Een zusje voor Francientje, verzorgde zijn toenmalige vrouw Lilian Hoban de illustraties. Tot hun scheiding in 1975 maakte zij voor bijna al zijn boeken de tekeningen.
Hoban vindt het belangrijk dat kinderen in vrijheid hun creativiteit kunnen ontwikkelen. Dit wil hij stimuleren door onverwachte, bizarre dingen te laten gebeuren of vreemde wezens op te voeren. Zijn eerste kinderboeken hebben veelal een afgerond en soms moralistisch einde. In Vader Muis & zijn zoon wordt het kwaad overwonnen door het goede, waarna de slechterik besluit zijn leven te beteren. Gaandeweg werden Hobans verhalen kolderieker en tegendraadser. Hij koos de kant van de kinderen en typeerde volwassenen als rechtlijnige wezens die zozeer aan regels hechten dat ze vergeten hoe ze plezier kunnen maken. In Hoe Tom won van Kapitein Najork en zijn ge-
| |
| |
huurde sportlingen (in 1988 opnieuw vertaald onder de titel Hoe Tom won van Kapitein Van Urk en zijn sportieve huurlingen) wordt zo'n volwassene opgevoerd. Toms tante, Freule van der Bijll van IJzinga, wil dat Tom stopt met spelen en de Nautische Almanak gaat bestuderen. Om hem discipline bij te brengen, stuurt zij Kapitein Van Urk en zijn sportieve huurlingen op hem af. Tom verslaat ze moeiteloos bij ‘krakket, klieren en glipbal’, sporten die hij nog nooit eerder heeft gespeeld. Als hij het laatste spel gewonnen heeft, besluit hij zijn nare tante weg te geven aan de kapitein. De twee vormen een prima stel, waarna Tom op zoek gaat naar een lieve tante. Het verhaal kreeg een vervolg met Een dubbeltje op zijn kant voor Kapitein Van Urk. Daarin dagen de kapitein en zijn sportieve huurlingen Tom opnieuw uit. Hij weet zich nu verzekerd van de hulp van tante Zoetelieve.
Beide boeken zijn geïllustreerd door Quentin Blake, met wie Hoban vaker samenwerkte. Voor Stunt Draak BV maakte Blake grappige pentekeningen die zijn ingekleurd met oranje en zwarte waterverf. Op een ogenschijnlijk gewone dag loopt John langs een putdeksel waar ‘Stunt Draak BV’ op te lezen staat. Eronder woont een draak. Als John hem in een gevecht verslaat, zal de draak zijn kunsten vertonen. Door slimme trucs weet de jongen te winnen en neemt de draak hem mee op pad. Samen vliegen ze naar de maan, terwijl de draak onderweg een van zijn stunts vertoont: met rook en vuur schrijft hij het alfabet in de lucht. Dan wordt het donker en raakt de benzine op. Ze maken een noodlanding op een gouden maantje. Maar hoe komen ze terug op aarde? De draak maakt een enorme baal stro, waardoor ze veilig kunnen landen. Precies op tijd voor het avondeten.
Het marsepeinen varkentje, eveneens met illustratries van Quentin Blake, is een tragikomisch verhaal over een marsepeinen varkentje dat achter een bank gevallen is en hoopt dat iemand hem zal zoeken. De enige die belangstelling toont is een muis en die eet hem meteen op. Monsters gaat over Jan die het liefst monsters tekent. Op een dag begint hij aan een enorm exemplaar dat tot leven komt als de tekening af is. Hoewel dit nergens expliciet wordt vermeld, is het duidelijk dat de lastige en nieuwsgierige dokter Van Tast de ontmoeting met het beest niet overleeft.
| |
Vader Muis & zijn zoon
In dit boek beschrijft Hoban de zoektocht van twee blikken speelgoeddieren naar geluk, veiligheid, liefde en onafhankelijkheid. Vader Muis en zoon worden als speelgoed afgedankt en belanden op de vuilnisbelt. Daar heerst Manneke Rat, die de dieren slecht behandelt en hen inzet om illegale zaakjes te regelen. De muizen weten te ontsnappen en jagen hun droom na: het mooie poppenhuis terugvinden
| |
| |
Illustratie van Lilian Hoban uit Vader Muis & zijn zoon
dat ze ooit ergens hebben gezien. Vader Muis en zoon zijn echter afhankelijk van iemand die hen kan opwinden en dat bemoeilijkt de tocht. Rat zet de achtervolging in; hij kan het niet verkroppen dat de muizen hem zijn ontglipt. Eerst was hij de koning van de vuilnisbelt en had iedereen ontzag voor hem, maar sinds het muizenpaar is gevlucht, drijven de andere dieren de spot met hem. Uiteindelijk komt het tot een gevecht tussen Rat en de muizen, waarbij de muizen winnen. Zij besluiten hun tegenstander te laten leven, mits hij bereid is voortaan het goede te doen. Manneke Rat mag zelfs bij hen intrekken als hij voor licht kan zorgen in hun nieuwe behuizing, het poppenhuis waar ze na lange omzwervingen in zijn teruggekeerd. Dankzij Rat bereiken de muizen ook hun onafhankelijkheid, zij worden zelfopwindbaar.
Vader Muis & zijn zoon geldt in het Angelsaksische taalgebied als een moderne klassieker en is onder meer vergeleken met Alice in Wonderland. Hoban weet een heel eigen wereld op te roepen en die aannemelijk te maken. Het verhaal laat zich in verschillende lagen lezen en is daardoor ook geschikt voor oudere lezers. De sobere pentekeningen in zwart-wit van Lilian Hoban roepen qua sfeer en uitstraling associaties op met een andere klassieker, De wind in de wilgen van Kenneth Grahame.
| |
Waardering
Hobans kinderboeken roepen bij Nederlandse critici gemengde reacties op. Over het algemeen vinden zij dat Hoban op een originele manier en met vaart vertelt. Ook is er waardering voor de humor en de plaats die hij inruimt voor filosofische gedachten. Sommige recensenten menen dat dit laatste een bezwaar kan zijn bij jonge lezers. Bregje Boonstra schreef naar aanleiding van Het marsepeinen varkentje: ‘Mogelijk zullen Hobans zorgvuldig en geestig verwoorde filosofietjes meer volwassenen dan kinderen aanspreken’ (nrc Handelsblad). Rindert Kromhout zag het anders: ‘Russell Hoban heeft een meesterwerkje geschreven. In deze dromerige, filosofische vertelling draait alles om het verlangen naar liefde. [-] Hij gebruikt weinig woorden om een veelzijdig verhaal te
| |
| |
vertellen. De elementen die het zo aantrekkelijk maken - humor, poëzie en spanning - zijn eveneens te vinden in de zoals altijd vermakelijke illustraties van Quentin Blake’ (de Volkskrant).
Veruit de meeste recensenten zijn het met Kromhout eens dat de samenwerking tussen beide kunstenaars mooie boeken oplevert. Blakes tekeningen maken de verhalen toegankelijker; waar de taal te complex wordt geacht, geven de beelden helderheid. Over de samenwerking met zijn voormalige echtgenote Lilian Hoban wordt minder positief geoordeeld. Haar illustraties zouden in technisch opzicht van matige kwaliteit zijn en minder aantrekkelijk voor kinderen.
| |
Bibliografie
Keuze uit de vertaalde kinder- en jeugdboeken
|
| Bedtime for Frances (1960): Bedtijd voor Francientje. Vertaald door Frank Herzen. Met illustraties van Garth Williams. Geldermalsen, Didact Scholastic, 1983. |
| A Baby Sister for Frances (1964): Een zusje voor Francientje. Vertaald door Frank Herzen. Met illustraties van Lilian Hoban. Geldermalsen, Didact Scholastic, 1984. |
| The Mouse and His Child (1967): Vader Muis & zijn zoon. Vertaald door Mieke Lindenburg. Met illustraties van Lilian Hoban. Amsterdam, Bert Bakker, 1985. |
| A Birthday for Frances (1968): Francientje viert een verjaardag. Vertaald door Frank Herzen. Met illustraties van Lilian Hoban. Geldermalsen, Didact Scholastic, 1984. |
| Best Friends of Frances (1969): De beste vriendjes van Frances. Vertaald door Frank Herzen. Met illustraties van Lilian Hoban. Geldermalsen, Didact Scholastic, 1984. |
| How Tom Beat Captain Najork and His Hired Sportsmen (1974). Hoe Tom won van Kapiteitn Najork en zijn gehuurde sportlingen. Vertaald door Hans Plomp. Met illustraties van Quentin Blake. Amsterdam, Boelen, 1975. Opnieuw uitgegeven als Hoe Tom won van Kapitein Van Urk en zijn sportieve huurlingen. Vertaald door Jan Kuijper. Amsterdam, Querido, 1988. |
| A Near Thing for Captain Najork (1975): Een dubbeltje op zijn kant voor Kapitein Van Urk. Vertaald door Jan Kuijper. Amsterdam, Querido, 1989. |
| Ace Dragon Ltd (1980): Stunt Draak BV. Vertaald door Huberte Vriesendorp. Met illustraties van Quentin Blake. Baarn, De Fontein, 1989. |
| The Twenty Elephant Restaurant (1980): Restaurant ‘De twintig olifanten’. Vertaald door Barbara van Kooten. Met illustraties van Quentin Blake. Amsterdam, De Harmonie, 1981. |
| The Marzipan Pig (1986): Het marsepeinen varkentje. Vertaald door Huberte Vriesendorp. Met illustraties van Quentin Blake. Baarn, De Fontein, 1989. |
| Monsters (1989): Monsters. Vertaald door Jan Kuijper. Met illustraties van Quentin Blake. Amsterdam, Querido, 1990. |
Over Russell Hoban
|
| Juryrapport CPNB 1976, Zilveren Griffel. [Over Hoe Tom won van Kapitein Najork en zijn gehuurde sportlingen.] |
| Bregje Boonstra, Voorbij de laatste hond. In: nrc Handelsblad, 21-6-1985. (Opgenomen in: Bregje Boonstra, Een iets te hoge toonbank. Kinderboekrecensies nrc Handelsblad 1983 tot 1993. Baarn, Bekadidact, 1994, blz. 65-66.) |
| Wim Trommelmans, Vader Muis & zijn zoon. In: De Morgen, 19-10-1985. |
| |
| |
| Catherine van Houts, Volg de rode draad. In: Het Parool, 20-12-1989. [Over Het marsepeinen varkentje.] |
| Cornald Maas, Vlieg op! In: Elsevier, 17-3-1990. [Over Stunt Draak BV.] |
| Rindert Kromhout, Uil wordt verliefd op de tariefmeter in de taxi. In: de Volkskrant, 21-4-1990. [Over Het marsepeinen varkentje.] |
| Bregje Boonstra, Het marsepeinen varkentje. In: nrc Handelsblad, 11-5-1990. |
| Selma Niewold, De krokodil vrolijk toegelicht. In: de Volkskrant, 26-5-1990. [Over Monsters.] |
| Aukje Holtrop, Monsters. In: Vrij Nederland, 16-6-1990. |
| Muriel Boll, De draak die stro spint. In: De Stem, 3-11-1990. [Over Stunt Draak BV.] |
| Jan van Coillie e.a. (redactie), Encyclopedie van de jeugdliteratuur. Baarn, De Fontein; Groningen, Wolters Noordhoff, 2004, blz. 149. |
72 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 2006
|
|
Auteursrechtelijk beschermd