Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Haye van der Heyden

door Dineke Radstake

Haye van der Heyden is op 20 februari 1957 in Bilthoven geboren. Hij doorliep het gymnasium en begon vervolgens in Utrecht aan de studie Nederlandse Taal- en Letterkunde. Na twee jaar besloot hij die af te breken. Hij ging op wereldreis maar keerde al snel weer terug.

Als jongen merkte hij al dat hij met toneelspelen aandacht op zich kon vestigen. Ook in zijn studententijd speelde hij toneel. Bovendien deed hij als clown en basgitarist mee aan 250 voorstellingen van De film van ome Willem. In 1980 richtte hij met een paar vrienden het zang- en cabaretgezelschap Purper op. Hij bleef er jaren bij betrokken. Vanaf 1986 ging hij zich toeleggen op het schrijven en regisseren van toneelstukken en cabaret. In de jaren negentig begon hij voor de televisie te werken als scenarioschrijver (deels onder het pseudoniem Pieke Daalders) en regisseur. Hij had bemoeienis met series als In de Vlaamse pot, Diamant, Baantjer, Roomservice en Combat. In 1998 werd hij hoofd van de afdeling Ontwikkeling bij het tv-productiebedrijf Endemol. Sinds 2001 werkt hij zelfstandig.

Naast zijn werkzaamheden voor toneel en televisie schrijft Van der Heyden boeken. Na enkele romans voor volwassenen verscheen in 1994 zijn kinderboekendebuut Kusjes. Dit verhaal over verliefdheid en liefde - gebruikelijke onderwerpen voor deze tekstschrijver - vormt het eerste deel van een serie over Jeroen en Pauline. Verschillende delen daarvan werden getipt door de kinder- of jonge jury: Zoenen in 1996 en Strelen in 1997 door de Nederlandse Kinderjury, Vrijen in 1999 en 2000 door de Jonge Jury.

Bij Van der Heyden is een duidelijk verband te leggen tussen leven en werk. Zijn (schrijf)ervaringen met toneel en televisie zijn merkbaar in de

[pagina 2]

verhaalopbouw en het taalgebruik in zijn kinderboeken. Er komt veel actie in voor en de verhalen bevatten een royale hoeveelheid dialogen. De link tussen leven en werk blijkt ook uit het feit dat hij naar eigen zeggen (liefdes)ervaringen van zichzelf heeft verwerkt in de boeken over Jeroen en Pauline. ‘Want Jeroen, dat ben ik toen ik zo oud was als hij. De dingen die hij meemaakt, heb ik ook meegemaakt. En Jeroens verliefdheid lijkt wel heel erg op mijn eerste verliefdheid’ (nawoord van Kusjes). In latere boeken gaat het niet om gebeurtenissen die hij zelf heeft meegemaakt, ‘maar het voelt wel een beetje zo. Ze lijken op gebeurtenissen uit mijn eigen leven. Grappig is dat eigenlijk, dat alles wat je bedenkt toch iets te maken heeft met wat je meemaakt of hoort of voelt of proeft of wat dan ook’ (epiloog van De verboden vriend).

Boeken uit de serie over Jeroen en Pauline zijn ook vertaald in het Deens (Kusjes, Zoenen, Strelen, Vrijen en Liefde) en in het Duits (Kusjes, Zoenen en Strelen).

Werk

Haye van der Heyden schreef verschillende boeken over Jeroen en Pauline, een jongen en een meisje die samen de liefde verkennen. Bij de meeste van die boeken (Kusjes, Zoenen, Strelen, Vrijen en Liefde) ligt het perspectief bij Jeroen, de andere (Tranen in bad en Proost, lover!) beschrijven vooral de gedachten en gevoelens van Pauline. Op een openhartige manier beschrijft Van der Heyden niet alleen wat prettig en spannend is bij de ontdekking van liefde en seksualiteit, maar ook de onzekerheid en verwarring die de hoofdpersonen daarbij voelen. Hij verwoordt de belevenissen en gevoelens in toegankelijke taal. De zinnen zijn kort, de woorden eenvoudig, het taalgebruik is eigentijds en de korte hoofdstukken bevatten veel dialogen en zinnen in de directe rede. Ook de onderwerpskeuze draagt bij aan de toegankelijkheid van zijn werk: een voor een brede lezersgroep herkenbaar thema stelt Van der Heyden vlot en met een zekere humor aan de orde.

Ook zijn andere jeugdboeken hebben meestal vriendschap of verliefdheid als onderwerp. Op de vlucht (2000), De verboden vriend (2001), Toverogen (2003) en Morris in vuur en vlam (2004) gaan over relaties en de moeizame of verwarrende aspecten die daarmee kunnen samenhangen. In Op de vlucht is Arthur verliefd op Nina. Maar voelt Nina ook voor hem? Het feit dat Arthur stottert en dat zijn thuissituatie niet florissant is nu zijn ouders uit elkaar zijn, vergroot zijn zelfvertrouwen niet. Wanneer Arthur tijdens de repetitie van een toneelstuk in het bijzijn van Nina niet uit zijn woorden komt en bij thuiskomst zijn moeder vrijend met haar nieuwe vriend aantreft, gaat hij met zijn hond Simba op de vlucht.

De vriendschap tussen Wisse en een oudere man in De verboden vriend

[pagina 3]

vormt voor beiden geen probleem, maar de omgeving reageert achterdochtig. De gescheiden moeder van Wisse verbiedt hem om te gaan met Thomas. Uiteindelijk ontdekt ze dat Wisse en Thomas geen seksuele relatie hebben, zoals ze vermoedde. In Toverogen wil Vic graag een relatie met Patty. Maar de mooie roodharige Patty heeft in Amerika een ‘boyfriend’ en het blijft voor Vic lang de vraag of het meisje waarop hij verliefd is, ook voor hem zal kiezen. In Morris in vuur en vlam komt de lezer uiteindelijk niet te weten of de zestienjarige Esther kiest voor de twaalfjarige, angstige Morris: ze mag hem graag maar ‘[-] hij voelt zich een kleine jongen naast een vrouw. Het maakt hem verlegen. Hij weet het. Hij is nog geen man. Hij zal nog niet zijn kleren uittrekken en zij ook niet. Nog niet!’

Max: de gelukkigste hond van de wereld (2002) staat apart in dit oeuvre vol relationele verwikkelingen tussen met name jongens en meisjes. De pup Max vertelt in de ikvorm hoe het is om als jong hondje bij je moeder weggehaald te worden en in een vreemd gezin te moeten wennen. Ook in dit boek vallen de korte zinnen en het vlotte taalgebruik op.

[pagina 4]

In 2004 schreef Van der Heyden een van de vier verhalen in de bundel Het geheim van de muziek, verschenen ter gelegenheid van de vijftigste Kinderboekenweek die als thema muziek had.

Kusjes

Kusjes (1994), het eerste deel over Jeroen en Pauline en de liefde, beschrijft hoe de negenjarige Jeroen verliefd is op Pauline, een ‘prachtigmooi meisje’. Alle gebeurtenissen worden in chronologische volgorde verteld. Jeroen biecht zijn verliefdheid op aan zijn vriend, die er weinig gevoel voor heeft: ‘Stom gedoe, verliefd,’ zegt Bart. ‘Heb je niks aan.’ Jeroen is helemaal vol van Pauline, maar vindt het tegelijkertijd moeilijk om zijn gevoelens aan haar te laten blijken. Hij krijgt steun van zijn zus Vera, die verkering neemt met Paulines broer Victor. Vera gaat heel wat doelgerichter met haar gevoelens van verliefdheid om dan Jeroen - maar zij is dan ook ouder én een meisje. Vera vertelt Jeroen dat kussen kan helpen om iemand verliefd op je te laten worden. ‘Kussen?’ ‘Ja kussen,’ zegt ze. ‘Dat is het wondermiddel.’ Daar denkt Jeroen ook over na. ‘Misschien kunnen we samenwerken?’ zegt Vera. ‘Dan komt het wel in orde.’

Vera brengt Jeroen en Pauline bij elkaar en er wordt gekust. Jeroen voelt zich nu een man van de wereld - tot hij de dag erna ziet dat Pauline een jongen uit groep 8 kust. Zijn wereld stort in. Jeroen neemt wraak door de barbiepop van Pauline te stelen. Deze wraakactie - die uiteindelijk mislukt - kan Pauline begrijpen en waarderen omdat ze die ziet als bewijs van echte liefde. Niets staat nu nog hun omgang in de weg... tot Pauline, Victor en hun ouders een week later naar Brussel verhuizen.

Hoewel de sfeer en de omgang met de volwassenen in hun leven, met name de ouders, ongedwongen en openhartig lijken, peinst Jeroen er toch niet over zijn verliefdheid aan hen mee te delen. Zijn moeder merkt wel zijn veranderde gedrag op, maar volgt de ontwikkelingen van haar zoon slechts ten dele. ‘Wat doe je?’ vraagt zijn moeder. ‘Niks,’ zegt Jeroen en draait zich om. ‘Niks.’ Ze staat in de deuropening en kijkt hem onderzoekend aan. ‘Wat is er toch met je de laatste tijd?’ ‘Niks.’ ‘Echt niet? Waarom ga je niet buiten spelen?’

Jeroens moeder toont hier nog niet het begrip en de intuïtie die vrouwen in later werk van Van der Heyden op een voetstuk doen belanden. Zo staat in Toverogen: ‘Met vrouwen kun je praten, je kunt ze iets uitleggen, zij begrijpen dat je overmand kunt zijn door gevoelens.’

Ondertussen weet Jeroen wel dat volwassenen het uiteindelijk voor het zeggen hebben. ‘Grote mensen beslissen. Dat is nou eenmaal zo,’ zegt Jeroen. Jeroen is in zijn observaties en opmerkingen soms zelf net een volwassene. Zo noemt hij Pauline, die nog met barbiepoppen speelt, ‘de mooiste vrouw van de wereld’. Of

[pagina 5]

wanneer zijn zus Vera moeite heeft met het vertrek van Victor naar Brussel: ‘Kop op, zusje,’ zegt Jeroen. Hij slaat zijn arm om haar heen. ‘Zo is het leven nou eenmaal.’

Kusjes eindigt evenals de meeste andere boeken van Haye van der Heyden tamelijk optimistisch. Jeroen heeft het afscheid van Pauline goed doorstaan en richt zijn aandacht alweer op een volgend meisje, Inge van de vuurtoren. ‘Ze is prachtigmooi,’ zegt Jeroen. ‘Ze is de mooiste vrouw van de wereld.’

Waardering

Gezien het aantal herdrukken van met name de boeken over Jeroen en Pauline is Haye van der Heyden een door de lezers gewaardeerd auteur. Ook het feit dat zijn boeken getipt werden door de Kinder- en Jonge Jury wijst op een positief onthaal van zijn werk. De Encyclopedie van de jeugdliteratuur vermeldt: ‘Vanwege de openhartige en toegankelijke manier waarop Van de Heyden verwarrende gevoelens rond verliefdheid aan de orde stelt, zijn zijn boeken bij de doelgroep erg populair.’

Recensenten geven vaak redenen voor de populariteit van zijn werk. Zo stelt Natascha Corbeek: ‘Haye van der Heyden heeft zich lekker ingeleefd in de wereld van kinderen’ (De Gelderlander). ‘Hij gebruikt korte zinnetjes, die goed aansluiten bij het leesniveau van de leeftijdsgroep waarvoor het boek bedoeld is. En via die korte zinnetjes slaagt hij er soms ook nog in mooie beelden op te roepen’, meldt Irene Verhiel in De Limburger. Lieke van Duin in Trouw: ‘Het is begrijpelijk dat de boeken (Kusjes, Zoenen en Strelen) zo populair zijn. Ze zijn helder en in eenvoudige taal geschreven (respectievelijk op avi-niveau 4, 6 en 7) en vormen een nuttige aanvulling op informatieve boeken over seksuele voorlichting.’

Ook Carolien Zilverberg heeft oog voor de vlotte dialogen in het boek, maar meldt toch: ‘op den duur ging Van der Heydens stijl me behoorlijk irriteren. Naarmate het verhaal vordert meent hij steeds pretentieuzer te moeten schrijven, met hele korte alinea's die soms maar uit één of twee woorden bestaan’ (NRC Handelsblad). Er zijn meer recensenten die kritiek uiten. Peter de Boer is bijtend scherp in zijn bespreking van Tranen in bad: ‘Een flinterdun verhaal, ongeloofwaardige personages en amoureuze clichés zonder tal’ (Trouw). Jan Van Coillie noemt hetzelfde verhaal ‘herkenbaar, maar ook heel doorzichtig’ (De Standaard der Letteren). Karin van Camp laat in het geval van Op de vlucht eveneens het woord ‘clichés’ vallen, ‘vooral over volwassenen’ (Leesidee Jeugdliteratuur).

Lieke van Duin spreekt in Trouw over Vrijen als van ‘een oppervlakkig en clichématig vakantieverhaal’, hoewel zij vindt dat Van der Heyden de emoties rond een prille verliefdheid en een veranderend lichaam ‘genuanceerd en gevoelig’ beschrijft. Pjotr

[pagina 6]

van Lenteren merkt in een bespreking van de heruitgave op: ‘Literair hoogvliegen is het niet’ (de Volkskrant). Ook verbaast hij zich erover dat er naar aanleiding van de Jeroen en Pauline-serie door vakgenoten niet is gesproken over de eenzijdige beschrijving van vrouwen. ‘Van der Heyden is een ouderwetse vrouwengek. Hij bewondert vrouwen zelfs zo, dat hij niet veel zinnigs over hen kan zeggen. Vrouwen hebben maar één slechte eigenschap, en dat is wispelturigheid. Verder zijn ze intuïtief, wijs en heilig. Ze snappen alles, en het lijkt wel of ze je gedachten kunnen lezen. Gevaarlijk, die vrouwen! Maar geil? Nee, dat zijn ze niet. Van clichés gesproken! Wat een moederdagromantiek.’

Desondanks acht Van Lenteren de boodschap van Van der Heyden ‘Als je maar trouw bent aan je gevoel’ een geruststellende boodschap ‘die ouders maar wat graag met hun puberende kroost zouden willen delen. Van der Heydens liefdeslespakket verdient alleen al daarom eerherstel.’

Bibliografie

Jeugdboeken

Kusjes. Met illustraties van Alice Hoogstad. Tilburg, Elzenga, 1994.

Zoenen. Met illustraties van Alice Hoogstad. Tilburg, Elzenga, 1995.

Strelen. Met illustraties van Alice Hoogstad. Tilburg, Elzenga, 1996.

Vrijen. Met illustraties van Alice Hoogstad. Amsterdam, Elzenga, 1997.

Liefde. Met illustraties van Alice Hoogstad. Amsterdam, Elzenga, 1998.

Tranen in bad. Pauline. Met illustraties van Alice Hoogstad. Amsterdam, Elzenga, 1999. (Ook als gesproken versie/optische schijf: Amsterdam, Elzenga, 1999.)

Proost, lover! Met illustraties van Alice Hoogstad. Amsterdam, Elzenga, 2000.

Op de vlucht. Met illustraties van Alice Hoogstad. Amsterdam, Elzenga, 2000.

De verboden vriend. Amsterdam, Leopold, 2001.

Zoenen enzo. Met illustraties van Alice Hoogstad. Amsterdam, Leopold, 2002. (Bevat Zoenen en Strelen)

Max: de gelukkigste hond van de wereld. Met illustraties van Jan Jutte. Amsterdam, Leopold, 2002.

Toverogen. Amsterdam, Leopold, 2003.

Morris in vuur en vlam. Amsterdam, Leopold, 2004.

Tamara Bos, Haye van der Heyden, Hans Kuyper en Anna Woltz, Het geheim van de muziek. Amsterdam, Leopold, 2004.

Het geheim van de maffiamoeder. Met illustraties van Saskia Halfmouw. Amsterdam, Leopold, 2005.

Over Haye van der Heyden

Natascha Corbeek, Lessen in liefde voor beginners. In: De Gelderlander, 21-6-1994.

Carolien Zilverberg, Toespraak voor koeien. In: NRC Handelsblad, 22-7-1994.

[pagina 7]

Irene Verhiel, Kussen als wondermiddel. In: De Limburger, 14-11-1994.

Joyce Kammer, Jeroen een voorlijke dagdromer. In: Haagsche Courant, 5-8-1995.

Lieke van Duin, Haast om volwassen te worden. In: Trouw, 31-7-1996.

Casper Markesteijn, Echte vriendschap, ware liefde. In: Haarlems Dagblad, 24-4-1997.

Hanneke de Clerck, Vrijen is een beetje eng. In: de Volkskrant, 30-5-1997.

Judith Eiselin, Een goed boek en een berg clichés. In: NRC Handelsblad, 19-3-1999.

Jan van Coillie, Vijf maal liefde, vijf maal anders. In: De Standaard der Letteren, 22-4-1999.

Peter de Boer, Jeroen is toch mijn grote liefde. In: Trouw, 5-6-1999.

Karin van Camp, Haye van de Heyden, Op de vlucht. In: Leesidee jeugdliteratuur, jaargang 7, nr. 2, 2001.

Jan van Coillie e.a., Encyclopedie van de jeugdliteratuur. Baarn, De Fontein; Groningen, Wolters-Noordhoff, 2004.

Pjotr van Lenteren, Liefdevol seksisme van Haye van der Heyden. In: de Volkskrant, 16-4-2004.

Websites

www.leesplein.nl

www.leopold.nl

www.wereldkids.nl

67 Lexicon jeugdliteratuur
februari 2005