Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Frank Herzen

door Marianne Boswerger

Frank Herzen (pseudoniem van Frans Willem Hendrik van Emmerik) werd in 1933 in Spaarndam geboren als zoon van een toneelspeler. Naast zijn baan als betonbouwkundige studeerde hij talen, wijsbegeerte, scheikunde en boekhouden. Na zijn eerste huwelijk (drie kinderen) trok hij zingend, liftend en schilderend door Engeland en Wales onder zijn nieuwe naam (‘herzen’ zijn lichten die boven het toneel hangen opdat de acteurs geen schaduw geven). Terug op het vasteland maakte hij in 1965 zijn debuut als full-time auteur.

Herzen werkte mee aan de Nederlandse schoolradio en aan de kindertijdschriften Kijk, Taptoe, Okki, Jippo, Primo en Donald Duck. Zijn eerste kinderboek, De zoon van de Woordbouwer, werd in 1970 door de CPNB bekroond als het beste jeugdboek van het jaar.

Werk

Herzen is een zeer veelzijdig man: behalve kinderboeken (zowel versjes als verhalen) schrijft hij hoorspelen voor volwassenen, televisiespelen, eenakters, gedichten- en verhalenbundels en romans. Hij heeft meegewerkt aan een aanzienlijke hoeveelheid schoolboeken ten behoeve van het onderwijs in biologie, taal en wereldoriëntatie. Ook vertaalde hij enkele sprookjes uit het Engels.

Uit vrijwel zijn gehele werk spreekt zijn voorkeur voor symboliek, fantasie en het sprookjesachtige, zijn zoeken naar vrijheid, ruimte en het individualistische en zijn liefde voor de natuur en het behoud van het milieu. In de meeste verhalen maakt de hoofdfiguur een reis door de tijd of de ruimte. Vooral in de verhalen voor volwassenen mondt de combinatie van deze elementen dikwijls uit in moeizaam te volgen avonturen, die erg veel inlevingsvermogen eisen van de lezer.

 

Dat was ook de voornaamste kritiek op zijn eerste en bekendste kinderboek De zoon van de Woordbouwer, dat hij schreef voor alle kinderen én volwassenen die zoekende zijn naar de betekenis van de ‘erfenis die zij van hun ouders hebben meegekregen’. Kleine Woord krijgt van zijn vader een kistje met elf letters waarmee hij de wereld intrekt om de betekenis van de letters te ervaren. Zijn elf avonturen zijn een pleidooi om zonder angst de harde, onbekende wereld te benaderen zoals je hart je ingeeft en op zoek te durven gaan naar warmte en liefde. In zeven jaar lukt het Kleine Woord de betekenis te achterhalen van het woord dat de letters vormen: ‘Levenskunst’.

De waardering in de kritiek was gemengd. In het jury-rapport van de

[pagina 2]

CPNB wordt het boek spannend genoemd, exclusief gecomponeerd en met evenwicht tussen gedachten en daden, maar ook cerebraal en duidelijk moraliserend. Anderen vinden het een ‘eindeloze sleur van abstracties, dik opgelegde symboliek en dogmatische levensbeschouwelijkheid’ of ‘een poëtisch verhaal met literaire allure’. Ook kinderen oordelen wisselend, afhankelijk van de leeftijd; zij waarderen vooral de hier en daar humoristische avonturen, bijvoorbeeld het hoofdstuk over Palettania.

De wisselende reacties zijn ook het gevolg van Herzens taalgebruik. Hij heeft zich tot doel gesteld het woord, dat volgens hem zo vaak verminkt is dat het inhoudsloos is geworden, opnieuw betekenis te geven, en om dit te bereiken gebruikt hij een teveel aan woorden en kunstgrepen.

Latere kinderboeken van Herzen kregen nauwelijks aandacht in de media. Deze boeken hebben minder of een inzichtelijker symboliek, zoals Het land op de 10e verdieping, waarin milieuvervuiling en het bejaardenprobleem aan de orde komen, of staan dichter bij de reële belevingswereld van de lezer, bijvoorbeeld Geen snoep voor Rob, waarin een jongen zich gedwongen voelt snoep te stelen omdat hij het niet krijgt.

Bibliografie

Keuze uit het werk voor volwassenen

En zondags een stukje vlees (1968), Strategie voor eilandbewoners (1972), De tuinen van de tijd (1974), Nulpunt (1977), Tophit (1980).

Kinderboeken

De zoon van de Woordbouwer. Een sprook. Met illustraties van de auteur. Leiden, Sijthoff, 1969. (Vanaf de derde druk verschenen bij Zelen in Maasbree, met illustraties van Rob Vlaanderen.)

Het land op de 10e verdieping. Met illustraties van Otto Dicke. Leiden, Sijthoff, 1977. (Latere drukken bij Zelen in Maasbree.)

Sjaard en het land van de blauwe stamboom. Met illustraties van Rob Vlaanderen. Maasbree, Zelen, 1979.

Balder; de avonturen van een verwaarloosde teddybeer. Met illustraties van Liesbeth Winter. Maasbree, Zelen, 1980.

Peer. Vrij bewerkt voor de jeugd naar het

[pagina 3]

dramatisch gedicht Peer Gynt door Henrik Ibsen. Met illustraties van Eva Järnerud. Haarlem, Holland, 1981.

Ridders van de tafelronde. Naverteld uit oude bronnen voor jeugdige lezers. Met illustraties van Arne Zuidhoek. Amsterdam, Van Goor, 1982. (Oud Goud)

Geen snoep voor Rob. Met illustraties van Kees te Kiefte. Tilburg, Zwijsen, 1982. (Vliegerboekjes, nr. 1)

Heer Gosbert en de draak. Met illustraties van Sylvia Weve. Tilburg, Zwijsen, 1982. (Vliegerboekjes, nr. 2)

Job reist naar de maan. Met illustraties van Sylvester Brobbel. Tilburg, Zwijsen, 1982. (Grabbelton, nr. 3)

Net doen of je dood bent. Met illustraties van Rob Spier. Tilburg, Zwijsen, 1982. (Humpie Dumpie, nr. 3)

De strijd om de gouden schaats. Met illustraties van Sylvia Weve. Tilburg, Zwijsen, 1983. (Zoeklicht, nr. 4)

Afscheid van opoe. Met illustraties van Ton Hoogendoorn. Tilburg, Zwijsen, 1983. (Zoeklicht, nr. 13)

Een fiets om te stelen. Met illustraties van Ton van den Bergh. Tilburg, Zwijsen, 1983. (Zoeklicht, nr. 17)

De kinderen van Vijfhuizen. Met illustraties van Loek Koopmans. Den Bosch, Malmberg, 1983.

De dertien schatten van Bretagne. Met illustraties van Bab Siljee. Amsterdam, Van Goor, 1983.

Ali Baba en de veertig rovers. Naverteld uit oude bronnen voor jeugdige lezers. Met illustraties van Arne Zuidhoek. Amsterdam, Van Goor, 1983. (Oud Goud)

Samen met Rindert Kromhout: Een kus van een mus. Met illustraties van Klaus Oliv. Tilburg, Zwijsen, 1982. (Humpie Dumpie, nr. 1)

Keuze uit de schoolboeken

De nieuwe trapeze. Deel a. Verhalen van Karel Eykman, versjes van Frank Herzen. Met illustraties van Bab Siljee. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1975.

De nieuwe trapeze. Deel b. Verhalen van Frank Herzen, versjes van Hans Dorrestijn. Met illustraties van Piers Hayman. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1975.

Natuurlijkerwijs. Een moderne biologiemethode voor het basisonderwijs. Acht delen. Baarn, Bekadidakt, 1979-1984. (De eerste drie delen verschenen aanvankelijk bij Wolters-Noordhoff, Groningen, 1976.)

Over Frank Herzen

Tjitske Fibbe, De zoon van de Woordbouwer. In: Verkenningen op het gebied van de jeugdliteratuur, jaargang 3 (1972-1973), blz. 93-96.

Marijke van Raephorst, Levenskunst, het woord waar alles om draait. In: Verkenningen op het gebied van de jeugdliteratuur, jaargang 11 (1980-1981), blz. 119-124.

Kinderboek inzet van plagiaatgeschil. In: Eindhovens Dagblad, 10-1-1981.

3 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1983