Lexicon van de jeugdliteratuur

Louis Hermans

door Wilma van der Pennen

Louis Hermans is geboren op 10 december 1922 in Amsterdam. Toen hij negen jaar was verhuisden zijn ouders naar Antwerpen. Daar bracht hij zijn jeugd door. De twee autobiografische jeugdboeken zijn ook in Antwerpen gesitueerd. Hermans is onder meer werkzaam geweest als tolk en als technisch vertaler bij een groot concern. Hij heeft een bescheiden oeuvre waaronder twee jeugdboeken.

Werk

Hermans debuteerde op 46-jarige leeftijd met een roman voor volwassenen, Bonzen, meelopers en opposanten (1968) die hij opdroeg aan zijn vriendin Ina Boudier-Bakker. Zij zou later ook figureren in het jeugdboek Schoon herenhuis met hof te koop (1983). De debuutroman over de opkomst en neergang van het Derde Rijk en zijn tweede boek voor volwassenen, De lampedrager (1972) zijn sociale romans die een fel protest behelzen tegen elke vorm van totalitaire machtsovername.

Hermans is een sterk politiek geëngageerd schrijver; hij noemt zichzelf een overtuigd sociaal-democraat. Beide romans zijn geënt op Hermans' ervaringen als gijzelaar en dwangarbeider tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Ook zijn jeugdboeken zijn voor een groot deel gebaseerd op eigen ervaringen. Louis Hermans zegt verhalen geschreven te hebben waarin de fantasie van de verteller en de werkelijkheid in elkaar overlopen. De ik-figuur in beide jeugdboeken heet Louis Hermans. Deze Louis vertelt over zijn jeugdjaren in het Vlaanderen van de jaren dertig, de tijd van het opkomend nazisme. Ook in deze boeken waarschuwt Hermans nadrukkelijk tegen de gevaren van het fascisme.

In het voorwoord van Schoon herenhuis met hof te koop nodigt Hermans de rijpere jeugd uit het boek te lezen. ‘Heeft men dit gedaan, dan zal men misschien begrijpen waaróm ik dat heb gevraagd.’ Het boek is een waarschuwing, opdat de geschiedenis zich niet herhaalt. De van oorsprong Nederlandse Louis is vijftien jaar en woont in de Antwerpse jodenbuurt, waar zijn vader ondanks de crisis probeert een pas opgezet bedrijf draaiende te houden. Door zijn vriendschappen met joodse klasgenoten is Louis sterk betrokken bij de problemen van het opkomend fascis-

me. Hij begrijpt dat de joden de zondebokken zijn voor de crisis en malaise waarin Europa toen verkeerde.

In Het systeem van Prosper Kips kijkt de auteur terug op zijn jeugd in Antwerpen, begin jaren dertig. De elfjarige Louis zit op de lagere school en krijgt twee volle jaren les van ene Prosper Kips. Meneer Kips kent slechts één manier van lesgeven, het systeem Kips, waar iedereen zich bij moet aanpassen. Ook Tienpondt, de hoofdonderwijzer die duidelijk bang voor Kips is. Kips profiteert van zijn angst en ziet kans de meest essentiële regels van het onderwijs aan zijn laars te lappen. De kinderen van niet-Vlaamse afkomst, de vijf joodse jongens uit Polen, maar vooral de drie kaaskoppen, de Hollanders onder wie Louis, hebben het meest te vrezen van Kips' regime. Louis wordt door Kips ‘peerdekop’ of ‘ballonnekeskop’ genoemd en ook anderszins vernederd. Zijn ouders grijpen niet in, omdat ze bang zijn dat Louis het dan nog moeilijker zal krijgen. Prosper Kips kan ongestraft zijn gang gaan, tot hij op een keer Hitler in het openbaar verheerlijkt. De joodse jongens en Louis protesteren en worden daarvoor ongenadig bestraft. Dit keer laat de moeder van Louis het er niet bij zitten en krijgt Kips zijn trekken thuis. Louis heeft de rest van het jaar niets meer te vrezen.

Op de achtergrond van het verhaal spelen crisistijd, werkloosheid en opkomend fascisme en anti-semitisme. Hermans zet in Kips het fascisme in tastbare vorm neer, en weet voelbaar te maken wat het betekent dagelijks met dit ‘kleine fascisme’ te worden geconfronteerd en als eenling te staan tegenover een vijandige groep.

Waardering

In Hermans wordt meer de eerlijke, authentieke verteller gewaardeerd dan de stilist. Er is kritiek op zijn wat houterige stijl en, wat betreft zijn boeken voor volwassenen, breedsprakerigheid. Zijn jeugdboeken zijn positief ontvangen omdat de onderwerpen indruk maken en ontroeren door de overtuigingskracht waarmee de boodschap wordt uitgedragen. Hermans plaatst de persoonlijke geschiedenis in een ruimer kader door melding te maken van politieke feiten uit de tijd dat het verhaal speelt.

Bibliografie

36 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1994