Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Hans-Eric Hellberg

door Noortje Geertsma-Van Gijs

Hans-Eric Hellberg werd op 11 mei 1927 geboren in het dorpje Mjälga, vlakbij Borlänge in de Zweedse provincie Dalarna. Voordat hij zich volledig aan het schrijven van kinderboeken wijdde, werkte hij onder andere als privé-chauffeur, werkbankdraaier, boerenknecht in Frankrijk en - twintig jaar - als journalist. Zijn opleiding tot schrijver kreeg hij, naar eigen zeggen, door veel te lezen (‘de klassieken uit de wereldliteratuur, maar ook triviaalliteratuur om te leren hoe het niet moet’) en door open te staan voor contact met andere mensen. Zijn eerste boek verscheen in 1958. In 1979 begon hij met collega-schrijver Stig Ericson een eigen uitgeverij: Två Skrivare (Twee schrijvers). Na de dood van Stig Ericson in 1986 zette Hellberg de uitgeverij nog enige tijd voort. Hij schreef tot nu toe 64 boeken, verschillende televisieseries en hoorspelen en 1600 columns. Van Ik ben Maria werd in 1981 een speelfilm gemaakt door Karsten Wedel. Voor zijn werk ontving Hans-Eric Hellberg verschillende prijzen, waaronder de belangrijke Zweedse kinderboekenprijs, de Nils Holgersson-plakette, in 1971. Hij is gescheiden, heeft één dochter en woont in Borlänge.

Werk

Hans-Eric Hellberg zegt de boeken te schrijven die hij als kind had willen lezen. De verhaalfiguren waar hij in zijn jeugd over las waren nooit bang, vloekten niet, hadden geen seksuele gevoelens en kwamen nooit in aanraking met de dood. Hij is van mening dat dit zaken zijn waar kinderen wel mee bezig zijn en over willen lezen. Hij hoopt dat zijn lezers zich zullen herkennen in zijn boeken en daardoor ontdekken dat zij niet de enigen zijn met bepaalde vragen of problemen.

Aanvankelijk liet hij de moeilijkheden die kinderen kunnen ondervinden vooral in serieuze boeken aan de orde komen. Zo schreef hij bijvoorbeeld in Björn med trollhatten (Björn met de toverhoed) over een jongetje dat er in slaagt het verongelukken van zijn vriendje Yngve te verwerken, ondanks de geheimzinnige sfeer waarmee de volwassenen de dood van Yngve omgeven. Jonas hämnd (De wraak van Jonas) gaat over de tweestrijd van een jongen die ontdekt dat zijn beste vriend verantwoordelijk is voor de vernieling van zijn kano. Deze boeken vielen op door de genuanceerde en psychologisch rake beschrijving van de bele-

[pagina 2]

vingswereld van de hoofdpersonen. Datzelfde geldt voor de eerste drie delen in de vijfdelige Maria-serie, waarin Hellberg op geloofwaardige wijze de gevoelens, gedachten en fantasieën van Maria beschrijft. Na verloop van tijd werden zijn boeken lichtvoetiger van toon en de humor, die ook eerder wel aanwezig was, uitbundiger. Hans-Eric Hellberg vindt dat in grappige boeken de meest serieuze dingen gezegd kunnen worden. In de jaren zeventig begon hij voor kinderen over seksualiteit te schrijven in de vijfdelige Kram(Knuffel)-serie, die veel succes had (en nog steeds heeft) bij de doelgroep. Bij volwassenen vielen deze boeken, die ook wel als soft-porno betiteld worden, minder in de smaak. Naast realistische verhalen schrijft Hans-Eric Hellberg ook detectives en fantasieverhalen. Tegenwoordig laat hij zijn personages, zowel in prentenboeken voor kleuters als in verhalen voor oudere kinderen, steeds vaker in aanraking komen met bovennatuurlijke verschijnselen.

In nagenoeg al zijn boeken speelt vriendschap - volgens hem het belangrijkste èn het moeilijkste in het leven - een vrij grote rol. Vaak ontstaat er vriendschap tussen een eenzame, verlegen jongen en een spontaan, zelfverzekerd meisje. (Onder andere in Terug naar Ierland en Maria en Martin.) Ook is er soms sprake van een gelijkwaardige vriendschap tussen een kind en een volwassene, zoals in Bogserbåten (De sleepboot), Maria en Opa en Ik ben Maria. Het leven van volwassenen spiegelt Hellberg overigens niet rooskleurig voor; hij laat zien dat ook zij hun problemen hebben.

De stijl en vorm die hij hanteert kan per boek (of serie) sterk verschillen. Sommige boeken schrijft hij in een collage-achtige stijl; het verhaal wordt dan afgewisseld met bijvoorbeeld spreuken en citaten. Hij speelt graag met taal en kan daarbij een hoog niveau bereiken, zoals in de eerste twee Maria-boeken. Maar zijn dikwijls populaire taalgebruik komt soms gewild over en de vele woordgrapjes en slangwoorden maken bijvoorbeeld de Dunder & Brak-serie melig van toon.

Hans-Eric Hellberg wil onder geen voorwaarde elitair zijn; met zijn boeken wil hij juist kinderen bereiken die anders zelden lezen. Dit probeert hij met name met de Dunder & Brak-boeken, een nog steeds groeiende detective-serie die bij een uitgever van triviale kinderboeken verschijnt.

Maria-boeken

Maria Charlotte Hoffman is een dromerig, taalgevoelig meisje met een rijke fantasie. Haar gedachten verwoordt ze vaak in versjes. Omdat ze zwakke enkels heeft, moet ze hoge schoenen dragen, waar ze soms mee geplaagd wordt. In de serie wordt haar leven van haar zesde

[pagina 3]

tot haar drieëntwintigste jaar verteld. Maar door flitsen uit Maria's latere leven komt de lezer - met name vanaf Ik ben Maria - ook te weten hoe het haar vergaat als ze bijvoorbeeld 38 of 88 jaar is. In het eerste deel, Maria en Opa, woont Maria met haar moeder bij haar opa in huis. Maria's moeder moet een tijdje naar een rusthuis en Opa vangt Maria op. Hij is een vader en moeder tegelijk voor haar. In Maria en Martin is Opa ernstig ziek en hij bereidt Maria voor op zijn dood. Maria krijgt een nieuwe buurjongen: Martin, die in het begin erg achterdochtig is. Het duurt enige tijd voor Maria zijn vertrouwen wint. In Ik ben Maria komt Maria tijdelijk bij haar streng-christelijke peetouders in huis. Ze raakt, zeer tegen de zin van haar peetouders, bevriend met de kunstschilder Jon, die na de dood van zijn vrouw en kinderen in de war is geraakt.

Älskade Maria (Beminde Maria) en Maria-kär (Maria-verliefd) zijn niet in het Nederlands vertaald en wijken qua sfeer af van de eerste drie delen. Maria zelf is harder en banger geworden. En door de in deze boeken aanwezige ‘soft-porno’ lijken deze delen meer aan te sluiten bij de Kram-serie dan bij de eerste Maria-boeken. In 1988 verscheen nog een dun boekje over Maria in de kleuterleeftijd: Maria i Morfars-skogen (Maria in het bos van Opa).

Verschillende delen uit de Maria-serie zijn verschenen in het Deens, Noors, Duits en Engels.

Waardering

In Nederland werden de eerste drie Maria-boeken goed ontvangen. Men was verrast over de knappe manier waarop de gedachten en gevoelens van Maria waren uitgewerkt. Wel waren er twijfels over de geschiktheid voor de doelgroep, vanwege de ongewone compositie (vooral van Ik ben Maria). Men was niet zo te spreken over de vertaling van de drie delen.

In Zweden worden de Maria-boeken als een hoogtepunt in het oeuvre van Hans-Eric Hellberg beschouwd. Zijn vroege werk werd ook zeer gewaardeerd en regelmatig bekroond. Verschillende Zweedse critici vinden het jammer dat Hans-Eric Hellberg

[pagina 4]

na de eerste drie Maria-boeken zoveel luchtiger is gaan schrijven en minder gebruik maakt van zijn inzicht in de kinderfantasie.

Bibliografie

Keuze uit de niet in het Nederlandse vertaalde boeken

Jag får en vän (1958), Björn med trollhatten (1965), Jonas hämnd (1967), Bogserbåten (1970), De enögda banditerna. Ett fall med Dunder & Brak (1972), Kram (1973), Älskade Maria (1974), Busligan (1979), Maria-kär (1982), Pojken som hade tur (1983), Osynlig närvaro: en spökhistoria (1984), Farlig landning (1987), Maria i Morfars-skogen (1988).

In het Nederlands vertaalde boeken

Miks fiende (1963): Terug naar Ierland. Vertaald door J.C. Torringa-Timmer. Nijkerk. Callenbach, 1965.

Morfars Maria (1969): Maria en Opa. Vertaald door Lydia Dalmijn. Met illustraties van Françoise Tresy. Den Haag, Leopold, 1977.

Martins Maria (1970): Maria en Martin. Vertaald door Lydia Dalmijn. Den Haag, Leopold, 1978.

Jag är Maria jag (1971): Ik ben Maria. Vertaald door Lydia Dalmijn. Den Haag, Leopold, 1982.

Over Hans-Eric Hellberg

Annika Holm, Kring Dalälven bor bokbarnen. In: Dagens Nyheter, 7-6-1971.

Gerda Neumann, Das Porträt der Frau in der Zeitgenössichen Jugendliteratur. München, Verlag Dokumentation, 1977, blz. 138-144.

Ik ben Maria: boek en film. In: Infodok Tijdschrift, januari 1983, blz. 5-7.

Birgitta Lindstam, Hans-Eric Hellberg. In: De skriver för ungdom, porträtt av svenska ungdomsförfattare A-K. Lund, Bibliotekstjänst, 1984.

20 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1989