Lexicon van de jeugdliteratuur

Torill Thorstad Hauger

door Noortje Geertsma-van Gijs

Torill Thorstad Hauger is in 1943 in de Noorse hoofdstad Oslo geboren. Al jong interesseerde zij zich voor verhalen van vroeger. Ze groeide op in Vika, een oude, inmiddels afgebroken wijk van Oslo waar veel bejaarde mensen woonden die Torill en de andere kinderen in de buurt graag en vaak over hun leven vertelden. Op school had ze goede leraren die op geïnspireerde wijze les gaven in geschiedenis. Bovendien woonde ze vlak bij het Historisch Museum, waar ze bijna elke dag te vinden was.

Als jong meisje droomde ze ervan kunstschilder te worden, maar ze kon zich ook een baan voorstellen waarin ze veel met geschiedenis te maken zou hebben. Na de middelbare school studeerde ze enige tijd aan de kunst- en handenarbeidschool in Oslo. Ze had niet genoeg vertrouwen in zichzelf om in deze richting verder te gaan; in plaats daarvan ging ze volkenkunde, Scandinavische archeologie en folklore studeren aan de Universiteit van Oslo. Van 1970 tot 1975 was ze verbonden aan het Universiteitsmuseum voor de Oudheid in Oslo. Ze was verantwoordelijk voor de viking-afdeling, waar ze rondleidingen gaf en exposities organiseerde voor zowel kinderen als volwassenen.

Het was toeval dat ze met schrijven begon. Aanleiding was een prijsvraag van uitgeverij Gyldendal voor het beste documentaire boek. Ze deed mee en won met Karl Eugen Olsen fra Vika (Karl Eugen Olsen uit Vika). Het boek verscheen in 1976. Het was voor haar een openbaring dat schrijven zo'n heerlijke bezigheid kon zijn. Ze ervoer het als ‘schilderen met woorden’. Sindsdien heeft ze meer dan vijftien boeken geschreven voor kinderen en volwassenen. Haar kinder-

boeken illustreert ze meestal zelf. In 1993 maakte ze een prentenboek over een gebeurtenis uit haar kindertijd: Tarzan på loftet (Tarzan op zolder). Ze schreef ook enkele nonfictieboeken voor kinderen.

In 1994 was ze adviseuse bij de bouw van een groot vikingpark, dat in 1995 ten zuiden van Oslo opende.

Haar boek Sigurd dragedreperen (Sigurd, de drakendoder) werd in 1989 verfilmd door Knut W. Jorfald en Lars Rasmussen.

In Scandinavië is het werk van Torill Thorstad Hauger veelvuldig bekroond. Tot de belangrijkste onderscheidingen horen de Kinderboekenprijs van de Noorse literatuurcritici voor Een schip kwam naar Noorwegen in 1980, de Boekhandelprijs van de Noorse vereniging van boekhandelaren voor Krestiane Kristiania in 1984 en de Speciale Prijs van het Noorse Ministerie van Cultuur voor Den lange reisen (De lange reis)-serie in 1991. Haar volledige oeuvre werd in 1984 bekroond met de Noorse Prøysen-prijs, in 1989 met de Kinderboekenprijs van de Noorse vereniging van schoolbibliothecarissen en in 1994 met de Kinderboekenprijs van de Scandinavische vereniging van schoolbibliothecarissen.

Haar boeken zijn vertaald in veertien talen, onder andere in het Engels, Spaans en Russisch.

Torill Thorstad Hauger is getrouwd en heeft vier zoons. Ze woont in een buitenwijk van Oslo.

Werk

Torill T. Hauger wordt vrijwel altijd geïnspireerd door gebeurtenissen in het verleden. Uit haar werk spreekt haar kennis over en interesse in archeologie en Noorse mythen en sagen. Door het bezig zijn met de vikingtijd kreeg ze het verlangen erover te schrijven. Vooral de situatie van jonge Ierse slaven bij een Noorse graaf fascineerde haar. Deze Ierse kinderen zijn de hoofdpersonen in de sfeervolle en spannende boeken Røvet fra vikinger (Geroofd door de vikingen) en Flukten fra vikingene (Wegvluchten bij de vikingen). Het eerste boek begint in Ierland, waarna avonturen volgen in zowel Noorwegen als op IJsland. Aan het eind van het tweede boek komen de ontvoerde kinderen weer in hun eigen land terug.

In haar boeken beschrijft Torill T. Hauger algemeen menselijke problemen en omstandigheden. Vaak staat de ontwikkeling van jonge mensen naar de volwassenheid centraal. Ze leeft zich sterk in haar personages in en kan ze moeilijk loslaten. Voor haar is geschiedenis niet ver weg; tijdens het schrijven voelt ze als het ware de mensen van vroeger in zich. Ze ziet vaak verbanden tussen vroeger en nu. Als ze in de boeken over de vikingen opkomt voor de slaven, denkt ze ook aan de onderdrukten in de huidige tijd. Ongeacht de tijd waarin onderdrukking en geweld plaatsheeft, vindt ze het actuele onderwerpen. Ook voor de onderdrukker heeft ze

oog. Sigurd, de hooghartige gravenzoon in Het ravenmeisje, is in feite erg eenzaam. In de vikingboeken komen niet alleen heldhaftige krijgers voor, Hauger beschrijft ook de angst en de twijfel van sommige uiterlijk krijgshaftige mannen en jongens. Ze hoopt dat haar lezers zich zullen identificeren met de zwakken in haar boeken, en niet met de overheersers.

Voor haar historische romans verricht Torill T. Hauger veel research. Vooral in de negentiende eeuw, een periode waar ze beroepshalve nooit mee te maken had, heeft ze zich grondig verdiept. In de vierdelige serie Den lange reisen (De lange reis) vertelt ze over de emigratie van arme Noorse boeren naar Amerika halverwege de negentiende eeuw. Hoofdpersoon is de vijftienjarige Endre, die als enige in zijn familie Noorwegen verlaat om een bestaan in het ‘beloofde land’ te zoeken. In Amerika laat hij zich werven als soldaat in de Amerikaanse burgeroorlog. In het vierde en laatste deel keert hij, ‘sadder and wiser’, terug naar Noorwegen.

De originele en boeiende wijze waarop Torill T. Hauger haar kennis verwerkt in psychologisch sterke verhalen maakt dat de lezer zich betrokken voelt en zich in een andere tijd en wereld waant. Mysterieuze en mystieke gebeurtenissen plaatst zij in een indrukwekkende natuur, die ze beeldend weet te beschrijven. Torrill T. Hauger heeft een ‘ouderwetse’, meeslepende verteltrant. Per bladzijde, maar soms ook per boek, kan haar toon variëren van luchtig tot ernstig en van nuchter tot poëtisch. Met name in de boeken over de vikingen gebruikt ze veel ongewone, weinig gebruikte woorden. De boeken die in de negentiende eeuw spelen hebben door het taalgebruik een negentiende-eeuwse uitstraling. Ze heeft lang geaarzeld voor ze over de moderne tijd schreef. Het boek waarin ze dat uiteindelijk toch deed, Varulven og Iselind (De weerwolf en Iselinde) uit 1992, was echter ook gebaseerd op een eeuwenoude legende.

Hauger heeft kritiek op de hedendaagse jeugdliteratuur, waarin ze weinig dromen en visioenen aantreft. Ze vindt dat moderne jeugdboeken de fantasie niet stimuleren. Als reactie daarop verweeft ze zelf sagen en legendes in haar verhalen. Boeken hoeven wat haar betreft niet makkelijk te zijn; ze wil haar lezers graag serieus nemen. Volgens haar is het enige criterium voor een goed jeugdboek, dat het ook volwassenen kan boeien.

Haar kunstenaarsambities kan Torill T. Hauger kwijt in het illustreren van haar boeken. Net als haar verhalen zijn haar tekeningen sfeervol en mysterieus van stijl, al zijn de figuren die ze tekent wat statisch. Ze bereikt veel effect door middel van schaduwpartijen en licht-donkerverschillen. (In de Nederlandse uitgaven zijn haar illustraties niet overge-

ven zijn haar illustraties niet overgenomen.)

Het liefst schrijft ze haar boeken 's avonds of 's nachts. Het donker helpt haar zich te richten op haar verhalen en de rest van de wereld buiten te sluiten. Deze gewoonte begon uit noodzaak, toen haar vier kinderen nog klein waren en er overdag geen tijd voor schrijven was. Ze schrijft haar boeken met de hand en vervolgens op een oude schrijfmachine.

Een schip kwam naar Noorwegen

Dit boek speelt in de veertiende eeuw, toen de pest in Europa rondwaarde. Ook in Noorwegen komt de pest, overgebracht door de bemanning van een Engels schip. Het verhaal is gebaseerd op een oude sage over een meisje dat alleen lange tijd wist te overleven.

Lize leeft in een shocktoestand, sinds ze bij thuiskomst in haar dal iedereen dood aantrof. Het eerste gedeelte beschrijft haar verschrikkelijke angst en haar strijd om de winter door te komen. In het tweede gedeelte ziet de veertienjarige Bjart in de stad Bergen de mensen voor zijn ogen sterven. Hij weet te ontkomen, al wordt ook hij ziek. Maar hij overleeft. Uiteindelijk komen de twee verhaallijnen samen. Als Lize Bjart ontmoet, krijgt zij door zijn toedoen haar geheugen terug. In een flashback komt de lezer te weten wat Lize overkwam voordat ze verward raakte.

Het rondwaren van de pest in het middeleeuwse Bergen beschrijft Torill T. Hauger beeldend en beklemmend; de geluiden komen als het ware op de lezer af. De sfeer in de stad staat in scherp contrast tot de verwarde eenzaamheid van Lize midden in de overweldigende natuur. Religieuze gebruiken, middeleeuwse denkwijzen en mystieke gebeurtenissen zijn op natuurlijke wijze in het verhaal verweven.

Het ravenmeisje

Meer dan in de andere delen in de serie over de vikingen is dit boek vol geheimzinnigheid, mystiek en het oude volksgeloof van de Scandinaviërs. Het ravenmeisje, dat in de loop van het verhaal haar identiteit ontdekt, woont afgezonderd in de verlaten Ravenhoeve. Ze leeft in een magische wereld en heeft een bijzondere gave om met kruiden te genezen. Vaak wordt haar hulp ingeroepen als er vikingen gewond van rooftochten terugkeren. Haar beschermer is de machtige graaf Håkon, die zoals later blijkt haar vader is. De jaloerse gravin haat haar; na de dood van de graaf maakt zij het ravenmeisje het leven haast onmogelijk.

Zonder dat ze weet waarom voelt het ravenmeisje zich sterk aangetrokken tot Sigurd, de zoon van de graaf. Ze raakt in verwarring als ze beseft dat ze ook Tord, de zoon van een rivaliserende gravenfamilie, graag mag. Na een confrontatie verzoenen de twee gravenzonen zich.

Het verhaal concentreert zich vooral op de karakterontwikkeling en zelfoverwinning van het ravenmeisje. Wat het boek verlevendigt, zijn met name de beschrijvingen van het dagelijks leven onder alle rangen en standen, wat vooral tot uiting komt in dialogen met grappen en (sterke) verhalen.

Het ravenmeisje is een van de vijf delen uit de vikingenserie. Na drie boeken dacht Torill T. Hauger deze tijd afgesloten te hebben, tot het ravenmeisje haar als het ware zei dat het nu tijd was voor haar verhaal. In elk deel van de serie worden min of meer dezelfde gebeurtenissen beschreven, steeds vanuit een ander perspectief. Zowel de geroofde Ierse kinderen als de twee jongens uit adellijke families, Sigurd en Tord, kregen elk hun eigen boek. Alleen Het ravenmeisje is in het Nederlands vertaald.

Waardering

In Scandinavië vindt men het werk van Torill Thorstad Hauger bijzonder waardevol, omdat de schrijfster op boeiende wijze de geschiedenis van de Noordse landen tot leven brengt voor zowel kinderen als volwassenen. Ook de manier waarop ze zich inleeft in haar personages bewondert men. Ze wordt als een van de belangrijkste hedendaagse Noorse jeugdauteurs beschouwd.

Een schip kwam naar Noorwegen werd ook in Nederland en Vlaanderen zeer positief ontvangen. Het boek viel op door de poëtische taal en de indringende beschrijvingen van de vrijwel hopeloze strijd tegen de pest. Het ravenmeisje kreeg niet veel, maar wel lovende recensies. De critici waren vooral enthousiast over de combinatie van spannende avonturen en interessante karakterbeschrijvingen.

Bibliografie

44 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1997