Lexicon van de jeugdliteratuur

Klaus Hagerup

door Noortje Geertsma-van Gijs

Klaus Hagerup is in 1946 geboren. Hij groeide op in Haugerud, ten noordoosten van Oslo, in een cultureel milieu. Zijn moeder was de bekende Noorse dichteres Inger Hagerup; als kind speelde hij naar eigen zeggen tussen ‘levende legendes’. Zelf droomde hij ervan olympisch kampioen in atletiek te worden. Toen hij zestien jaar was, verscheen een gedicht van hem in een dagblad; op dat gedicht is hij nog steeds trots.

Na een theateropleiding in Engeland en Noorwegen was Hagerup werkzaam als acteur. Hij was vaak op tournee door heel Noorwegen. In 1971 verhuisde hij naar Tromsø in het noorden van Noorwegen, waar hij zes jaar bleef. Hij was daar verbonden aan het Hålogaland Theater als acteur, toneelschrijver en regisseur.

In 1969 debuteerde Klaus Hagerup met een poëziebundel voor volwassenen. Hierna schreef hij toneelstukken voor zowel kinderen als volwassenen, waarmee hij veel succes had.

Nadat hij tijdens het schrijven van een biografie over zijn moeder zijn kinderjaren als het ware had herbeleefd, begon hij voor kinderen te schrijven. Hij schreef ook enkele boeken samen met collega-schrijvers, onder anderen Jostein Gaarder.

Het land achter de tijd kreeg in 1989 in Noorwegen de prijs voor het beste jeugdboek van het jaar van de vereniging van literaire critici. Hoger dan de hemel ontving in 1990 de Noorse Sonja Hagemanns Kinderboekenprijs en werd vermeld op de ibby Honour List 1992. In 1993 werd I går var i dag i morgen onderscheiden met de prijs van het Noorse Ministerie van Cultuur voor het beste jeugdboek. Markus og Diana kreeg zowel de Noorse Brageprijs als de prijs van de Noorse boekhandelaren. Hoger dan de hemel en Markus og

Diana zijn verfilmd in respectievelijk 1993 en 1996. In de laatstgenoemde film speelt Hagerup de bezorgde vader van Markus, de hoofdpersoon. De boeken van Klaus Hagerup zijn vertaald in het Zweeds, Deens, Duits, Engels en Nederlands.

Klaus Hagerup is een fanatiek jogger en liep in 1990 de marathon van New York. Hij is getrouwd en heeft twee dochters.

Werk

Klaus Hagerup kiest zowel jongens als meisjes als hoofdpersoon, en over beide seksen weet hij op geloofwaardige wijze te schrijven. In het dagelijks leven heeft hij altijd vrouwen om zich heen, waardoor het hem weinig moeite kost zich hun belevingswereld voor te stellen. Ook herinnert hij zich veel uit zijn eigen jeugd. ‘Schrijven is herinneren en herbeleven,’ heeft hij eens gezegd.

Hij herinnert zich vooral hoe het was om in de puberteit te zijn, een tegelijk moeilijke en spannende periode, met veel tegenstrijdige gevoelens. Omdat hij nu moeite heeft met ouder worden, kijkt hij liever achteruit dan vooruit. ‘Ik schrijf om mijn leven nog een keer te kunnen leven.’ De lezers die hij op het oog heeft zijn zowel jongeren van twaalf tot vijftien als volwassenen van vijfenveertig tot vijftig. Volgens hem bevindt de laatste leeftijdsgroep zich in een tweede puberteit; ook zij maken een definitieve stap en sluiten een periode af.

Hagerup leeft zich sterk in zijn personages in en is solidair met ze, ook als ze zich niet zo sympathiek gedragen. Hij laat ze gebeurtenissen meemaken die hij zelf aan den lijve heeft ondervonden. Zo lijden verscheidene personages, bijvoorbeeld de kordate juffrouw Kjaer in Hoger dan de hemel, aan hoogtevrees; zelf heeft hij ook last van deze kwaal. Als hij schrijft voelt hij als het ware de emoties van zijn personages. ‘Hun gevoelens zijn een echo van de gevoelens die ik zelf had.’ Vooral in zijn favoriete boek I går var i dag i morgen (Gisteren was het vandaag morgen) heeft Hagerup (pijnlijke) herinneringen uit zijn eigen puberteitsjaren verwerkt. In Markus og Diana (Markus en Diana) schrijft de angstige maar fantasierijke hoofdpersoon brieven naar een beroemde soapster waarin hij zich voordoet als miljonair. Zelf was Klaus Hagerup op twaalfjarige leeftijd hevig verliefd op Marilyn Monroe; hij nodigde haar per brief uit naar Noorwegen te komen. Net als Marie in Hoger dan de hemel wilde Hagerup eens een ijsje in het gezicht van een geliefde leraar smeren, maar anders dan Marie bedwong hij deze opwelling.

Zijn personages bevinden zich vaak in een soort identiteitscrisis en ontdekken gaandeweg meer over zichzelf en hun (on)mogelijkheden. Lise in Het land achter de tijd probeert aan het begin van het verhaal een eind aan haar leven te maken omdat ze niet volwassen wil worden. Dit spannende en psychologisch diepgaande boek doet

in veel opzichten denken aan Momo en de tijdspaarders van Michael Ende. In beide boeken wordt op allegorische wijze getoond hoe mensen ongelukkig worden wanneer ze het leven en de tijd willen beheersen.

Het land achter de tijd is Hagerups enige fantasy-verhaal, maar ook in zijn andere, realistische verhalen speelt fantasie een belangrijke rol. Henrik uit I går var i dag i morgen kan helemaal opgaan in zijn spel en daarin weer klein zijn in plaats van zich zorgen te maken over zijn liefdesperikelen.

Ook vriendschap is een thema dat in elk boek terugkomt. Het opvallende hierbij is dat leeftijdsverschillen geen belemmering hoeven te zijn voor hechte vriendschappen. Het contact tussen kinderen en ouders verloopt echter niet altijd even soepel, vooral niet als ouders uit overbezorgdheid hun kinderen teveel willen beschermen.

Hagerup is als verteller vaak duidelijk op de achtergrond aanwezig waar hij anekdotes vertelt en zijn eigen visie op het verhaal geeft. Dit doet hij op een dusdanig humoristische en samenzweerderige warme toon, dat zijn boeken een dimensie extra krijgen. In Hoger dan de hemel geeft hij regelmatig commentaar, soms kritisch, dan weer verzoenend, maar nooit moraliserend, op het gedrag van de stuurse Marie.

Klaus Hagerup schrijft zijn boeken in een boeiende, filmische stijl. Vooral spannende episodes beschrijft hij bijzonder sfeervol, zoals de tocht door het bos in Het land achter de tijd en de speurtocht van Marie en juffrouw Kjaer naar een oude liefde in Hoger dan de hemel. Als hij een boek begint weet hij niet hoe het verhaal zal verlopen. Tijdens het schrijven wil hij open staan voor zijn personages en wat hun zal overkomen. Hij probeert een verhaal te volgen dat hij zelf beleeft terwijl hij schrijft. Zo weet hij nooit hoe een boek zal eindigen, wat voor hem het schrijfproces spannend houdt.

Hoger dan de hemel

Marie, de twaalfjarige hoofdpersoon, is geen alledaagse heldin. Ze is bokkig, nors, en gemeen tegen andere kinderen. De enige met wie ze affiniteit voelt is een oude lerares op haar school, juffrouw Kjaer, die ook onvriendelijk en erg op zichzelf is. In een opwelling van liefdevolle gevoelens duwt Marie haar een ijsje in het gezicht en sindsdien zijn ze onafscheidelijk. Er ontstaat een ongewone, speciale band tussen beiden.

Marie ontdekt dat juffrouw Kjaer veertig jaar geleden door haar geliefde, Alexander Larsen, in de steek is gelaten, en dat ze hem nooit heeft kunnen vergeten. Op een dag komt er een kaart van hem, vanaf Zwaaneiland, met de tekst ‘Mijn liefde voor jou is hoger dan de hemel’. Juffrouw Kjaer vindt hem een ‘rat’, maar Marie haalt haar over hem op te sporen. Met een boot varen ze samen naar Zwaaneiland. Daar ontmoet Marie Henrik Mortensen, en voor de eerste keer in haar leven wordt ze verliefd.

Bij de confrontatie met Alexander Larsen vlucht juffrouw Kjaer en springt in zee. Marie probeert haar te redden en beiden brengen het er ternauwernood levend vanaf. Nu besluit juffrouw Kjaer dat Alexander aan de beurt is om op haar te wachten en samen met Marie vertrekt ze voor een vakantie naar Singapore.

Klaus Hagerup maakt de norse Marie niet sympathieker dan ze is, maar in zijn toon klinkt wel veel warmte en begrip door. De verhouding tussen Marie en juffrouw Kjaer beschrijft hij levendig en geloofwaardig; vooral de gesprekken tussen de twee zijn grappig en ongewoon. De toon is laconiek en humoristisch, ook op dramatische momenten. Zelfs wanneer Marie bijna verdrinkt blijft de sfeer luchtig. De ontwikkeling van Marie van nukkige, ongelukkige puber naar iemand met gevoel van eigenwaarde die wat meer oog voor anderen krijgt, is niet spectaculair. Wel is duidelijk dat de vriendschap met juffrouw Kjaer haar heeft gelouterd en dat ze nu een stuk lekkerder in haar vel zit.

Waardering

In Scandinavië - met name in zijn eigen land Noorwegen - bereikt Klaus Hagerup een groot en gevarieerd publiek. Volgens de critici is dat onder andere te danken aan het feit dat de boeken op verschillende manieren te lezen zijn. Het land achter de tijd bijvoorbeeld is zowel een avonturenverhaal als een filosofische verhandeling over de tijd. Wat men verder bijzonder vindt is de geloofwaardige manier waarop Hagerup zowel humor als ernst in zijn boeken verwerkt. De recensenten vinden dat hij vooral in I går var i dag i morgen (Gisteren was het vandaag morgen) het dubbele gevoel tijdens de puberteitsjaren goed verwoordt. Markus og Diana (Markus en Diana) behaalde in Noorwegen voor een jeugdboek ongewoon hoge verkoopcijfers.

De in het Nederlands vertaalde boeken van Klaus Hagerup zijn overwegend positief ontvangen. Met de symboliek in Het land achter de tijd wisten niet alle recensenten goed raad, maar de sprookjesachtige en fantasievolle stijl werden gewaardeerd. Het was opvallend hoe Hoger dan de hemel verdeelde meningen losmaakte bij de recensenten. Wat de een bijvoorbeeld als een zwak eind in het boek beschouwde, was voor de ander juist het hoogtepunt. Zo schrijft Karin van Camp in Leesidee Jeugdliteratuur: ‘Ik zou Hoger dan de hemel zondermeer als een prachtboek bestempelen, ware het niet voor de laatste 20 pagina's.’ Maar in Leesgoed oordeelt Odile Jansen over hetzelfde gedeelte: ‘De meeste indruk maakt Marie's geslaagde redding van een wanhopige Rebekka die zich wil verdrinken. [-] Klaus Hagerup is met dit glorieuze slot ontkomen aan de cliché van een romantische “happy ending”.’

Bibliografie

47 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1998