Lexicon van de jeugdliteratuur

(1982-2014)–Jan van Coillie, Wilma van der Pennen, Jos Staal, Herman Tromp– rechtenstatus

Bodil Hagbrink

door Noortje Geertsma-van Gijs

Bodil Hagbrink werd op 4 september 1936 te Stockholm geboren. Als kind tekende, schilderde en knutselde ze voortdurend. Na de middelbare school studeerde ze een jaar aan de universiteit van Ohio in de Verenigde Staten en bezocht ze schilderklassen in Mexico en Stockholm. Van 1960 tot 1966 studeerde ze aan de kunstacademie te Karlsruhe in Duitsland, waar ze zich specialiseerde in schilderen en grafiek.

In 1963 reisde ze met haar studiegenoten naar Zuid-Frankrijk om enkele maanden het karakteristieke Provenaalse landschap te schilderen. Vooral door het enthousiasme van een van haar docenten werd ze sterk beïnvloed door de Franse impressionisten en Vincent van Gogh. Na haar studie keerde ze terug naar de Provence, waar ze begin jaren zeventig werkte aan haar eerste prentenboek, De kinderen van Vernette, dat in 1975 verscheen.

Van 1975 tot 1979 verbleef ze regelmatig in Noors Lapland, waar ze bevriend raakte met verschillende Samenfamilies, die ze portretteerde in De kinderen van Kautokeino en Leven in Lapland. (De oorspronkelijke bewoners van Lapland noemen zichzelf ‘Samen’ en ervaren de benaming ‘Lappen’ als denigrerend.)

In het begin van de jaren tachtig reisde Bodil naar Nepal om olieverfschilderijen te maken. Daar ontmoette ze een familie in een Tibetaans vluchtelingenkamp, die onder moeilijke omstandigheden leefde. Enkele jaren later verbleef ze zeven weken lang bij deze familie om materiaal te verzamelen voor Tenzin uit Tibet.

Sinds enkele jaren woont Bodil Hagbrink permanent in Piole, bij Vernette in de Provence. Maar regelmatig reist ze nog naar het (soms verre) buitenland om te schilderen.

Zowel in Zweden als daarbuiten zijn de informatieve prentenboeken van Bodil Hagbrink bekroond. Leven in Lapland werd in Nederland bekroond met de Glazen Globe 1988, de onderscheiding van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap voor het beste en meest informatieve jeugdboek van het jaar. Voor Tenzin uit Tibet ontving ze in 1991 de Elsa Beskow-plakette, de belangrijkste Zweedse onderscheiding voor illustratoren van jeugdboeken.

Haar boeken komen in veel talen uit, zo verscheen Tenzin uit Tibet in negen landen.

Werk

In de informatieve prentenboeken van Bodil Hagbrink wordt over het leven van kinderen in Zuid-Frankrijk, Lapland en Nepal verteld. De informatie die Bodil Hagbrink nodig heeft om haar boeken te maken, krijgt ze door de dagelijkse bezigheden van haar hoofdpersonen van nabij mee te maken. Zo worden in De kinderen van Vernette vier kinderen uit haar eigen dorp een jaar lang gevolgd; op de feestelijke illustraties is te zien hoe ze helpen bij de voorbereidingen voor de marktdag, bij de druivenoogst en de olijvenoogst. In Kautokeino, in Noors Lapland, maakte Bodil het Paasfeest van de Samen mee en ze beleefde de grote lentetrek van Kautokeino naar de Noordelijke IJszee. Deze belevenissen resulteerden in het prentenboek De kinderen van Kautokeino.

Voor De kinderen van Vernette, haar eeste boek, schreef Bodil Hagbrink aanvankelijk een persoonlijke tekst, maar haar hoofdpersonen vonden dat het geheel beschrijvender en informatiever moest zijn. Ze paste haar stijl vervolgens aan en ook haar andere boeken zou ze later in documentaire-achtige stijl schrijven.

De zeer gedetailleerde aquarellen in haar boeken tonen veelal grote bedrijvigheid; door het vogelvluchtperspectief dat ze vaak gebruikt, is ze in staat om per illustratie veel te laten zien. In De kinderen van Kautokeino geeft dit perspectief vooral een bijzonder effect bij de aquarellen van de Samen in het winterse landschap en van de rendieren tijdens de grote lentetrek. Vaak vertellen haar illustraties meer dan het eigenlijke verhaal. Ze schildert haar prenten in een naïeve stijl, waaruit vooral in De kinderen van Vernette en Tenzin uit Tibet de invloed van Vincent van Gogh spreekt.

Met haar boeken heeft Bodil Hagbrink een duidelijk doel voor ogen: ze wil graag begrip scheppen voor andere culturen. En voor de mensen over wie haar boeken gaan, vindt ze het van belang dat zij hun manier van leven aan anderen kunnen laten zien. De kinderen van Kautokeino en Leven in Lapland zijn in het Samisch verschenen, zij het met een minimum aan tekst. (Er hoefde veel minder verklaard te worden.) Tenzin uit Tibet is vertaald in het Tibetaans. Het boek is van grote betekenis voor de Tibetaanse vluchtelingen: het bevestigt en versterkt hun culturele identiteit, net als de boeken over Lapland dat voor de Samen doen.

Bodil Hagbrink hoopt in de toekomst nog meer prentenboeken te kunnen maken; ze ervaart het als erg zinvol om voor kinderen te werken.

Leven in Lapland

Hoofdpersoon in Leven in Lapland is de vijfjarige Marit-Inga, enig kind van Nilas en Ravna. Bodil Hagbrink was door de familie uitgenodigd een herfst en winter met hen op de hoogvlakte te verblijven. Daar tekende en schreef

Uit Tenzin uit Tibet

Uit Leven in Lapland

ze zoveel ze kon. Tevens nam ze deel aan het werk en leerde ze veel over het omgaan met rendieren. Leven in Lapland gaat nog wat dieper in op de gewoontes en gebruiken van de Samen van De kinderen van Kautokeino.

In de herfst gaan Nilas, Ravna en Marit-Inga de rendieren achterna naar de grote hoogvlakte, de vidda. Marit-Inga vindt het fantastisch om te trekken en ook zonder andere kinderen vermaakt ze zich uitstekend. Ze geniet intens van dingen die ze meemaakt, zoals forellen vangen in een meertje en eten koken boven een vuurtje. Vlak voor Kerstmis wordt het herfstkamp verlaten voor het winterverblijf: een klein winterhuis op de vidda, waar ook Marit-Inga's opa en oma wonen. In januari worden de rendieren weer binnen de omheining gebracht en een aantal rendieren gaat naar het slachthuis: dat is Ravna en Nilas' bron van inkomsten voor het hele jaar.

Het verhaal wordt in een vrij zakelijke stijl verteld, maar de sfeer komt goed over door middel van de aquarellen. Tekst en illustraties vertellen veel over het dagelijkse leven van de Samen. Op de illustraties zijn grappige contrasten te zien, zoals traditionele gebruiken naast moderne sneeuwscooters. In het indrukwekkende landschap lijken de mensen soms niet groter dan poppetjes. De platen binnenshuis ademen een veilige en behaaglijke sfeer, vooral door het vele rood in de kleding.

Tenzin uit Tibet

Om Tenzin uit Tibet te kunnen maken reisde Bodil

Hagbrink naar Nepal. Zeven weken lang fietste ze dagelijks van haar hotel naar het vluchtelingendorp waar Tenzin en haar familie woonde, om materiaal te verzamelen voor haar boek. Ze raakte bevriend met de familie en kreeg door hen veel inzicht in de Tibetaanse cultuur.

Tenzin woont in Tashi Ling, een Tibetaans vluchtelingendorp in Nepal. Op een dag wordt er een bruiloft gevierd waar ook familieleden van Tenzin komen die nog in Tibet wonen. Wanneer deze weer terugkeren, brengen Tenzins vader en Tenzin hen een eind op weg; op de kaart achter in het boek is hun tocht te volgen. Tenzins vader vertelt haar onderweg over de Chinese bezetting van Tibet en het vluchtelingenbestaan; hij hoopt dat ze ooit naar Tibet terug kunnen keren.

Het boek gaat vooral in op de Tibetaanse (religieuze) gewoontes en gebruiken en de recente Tibetaanse geschiedenis. De Dalai Lama, het geestelijke en wereldrijke hoofd van de boeddhisten in Tibet, is erg belangrijk voor de vluchtelingen: overal hangt zijn foto. De vreemde woorden die in de tekst worden verwerkt, zijn achter in het boek in een verklarende woordenlijst opgenomen. Bodil Hagbrink vond het erg belangrijk de Tibetaanse religieuze gewoontes juist weer te geven en ze zag het als een grote eer een week in een Tibetaans klooster te mogen tekenen en een belangrijk feest als een Tibetaanse bruiloft bij te kunnen wonen.

Er zit veel beweging in de illustraties, ook daar waar alleen landschappen zijn afgebeeld: kronkelweggetjes hebben levendige lijnen en het water in de rivieren stroomt wild. Er is een overdaad aan heldere, sprankelende kleuren: binnenshuis en in de kleding vooral veel blauw- en paarstinten en in het landschap elke denkbare kleur van het kleurenspectrum.

Waardering

De informatieve prentenboeken van Bodil Hagbrink worden internationaal overwegend positief ontvangen. In Zweden was men ook enthousiast over Hux flux (Halsover-kop), haar enige niet-informatieve prentenboek, met aquarellen en nonsensversjes, dat echter niet in het Nederlands verscheen.

In Nederland is in de kritieken vooral veel aandacht besteed aan Leven in Lapland en Tenzin uit Tibet. Leven in Lapland werd door de critici geschikt geacht voor een grote leeftijdsgroep. Sommige recensenten vonden het boek wat aan de idyllische kant, maar Marita de Sterck schreef in Jeugdboekengids: ‘Het leven in Lapland wordt niet met een nostalgisch sausje overgoten maar in zijn hardheid neergezet en ook naar de modernisering gaat de aandacht.’

Tenzin uit Tibet werd vooral aantrekkelijk gevonden omdat het een duidelijk beeld geeft van een voor Nederlandse kinderen vreemde

cultuur. In Leesgoed schreef Joke Linders: ‘De tamelijke naïeve tekeningen zijn dankzij de toegepaste schildertechnieken zeer levendig. De tekst is wat schools, maar komt tot leven bij het zorgvuldig bestuderen van alle gegevens op de prenten. Die vertellen over de ambachten van de Tibetanen, over hun religie, eetgewoonten en geschiedenis. En zo wordt de kinderlijke nieuwsgierigheid bevredigd door beeld en tekst.’

Bibliografie

Niet in het Nederlands vertaalde boeken

Hux flux (1986)

In het Nederlands vertaalde boeken

Barnen i Vernette (1975): De kinderen van Vernette. Vertaald door Herma Vogel. Met illustraties van de schrijfster. Amsterdam, Ploegsma, 1975.

Den långa rajden (1978), herdrukt als Barnen i Kautokeino (1986): De kinderen van Kautokeino. Vertaald door Marijke Haagsma. Met illustraties van de schrijfster. Amsterdam, Ploegsma, 1978.

Hjemme på vidda (1983): Leven in Lapland. Vertaald door Marianne Molenaar. Met illustraties van de schrijfster. Haarlem, J.H. Gottmer, 1987.

Barnen från Tibet (1990): Tenzin uit Tibet. Vertaald door Marianne Molenaar. Met illustraties van de schrijfster. Haarlem, J.H. Gottmer, 1990.

Over Bodil Hagbrink

Bodil Hagbrink, Med Bodil på Vidda. In: Bok-Uppslaget, jaargang 1 (1985), nr. 3, blz. 18 en 19.

Marita de Sterck, Leven in Lapland. In: Jeugdboekengids, jaargang 29 (1987), nr. 9, blz. 333.

Ulla Rhedin, Bodil Hagbrink. In: De skriver och tecknar för barn och ungdom. Nutida svenska och utländska illustratörer A-L. Lund Bibliotekstjänst, 1991.

Joke Linders, Goed gelezen. In: Leesgoed, jaargang 18 (1991), nr. 3, blz. 120.

37 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1995

Vorige Volgende