Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

S. Gruys-Kruseman

door Conny Meijer

Suzanne Kruseman werd op 5 oktober 1864 geboren te Nieuwkoop als dochter van Hendrik Lambertus Kruseman en Anette Jeanne Boissevain. Als jonge vrouw leidde zij in Noordwijk met een vriendin een tehuis voor kinderen wier ouders in Indië verbleven. In 1901 reisde zij naar Indië om de zorg op zich te nemen voor de twee kinderen van Pieter Gerrit Gruys, 1e luitenant infanterie te Pontianak in Borneo, wiens vrouw bij de geboorte van het tweede kind was overleden. Op 23 juni 1902 trad zij te Buitenzorg in het huwelijk met Pieter Gruys. Zij kreeg een zoon en een dochter. In 1903 vertrok het gezin naar Nederland.

Op vijfenveertigjarige leeftijd publiceerde Suzanne Gruys-Kruseman haar eerste kinderboekje Uit m'n mouw geschud, een raamvertelling waarin een moeder 's avonds aan haar drie kinderen een verhaaltje vertelt, met een enigszins pedagogische strekking.

Suzanne Gruys-Kruseman overleed op 8 maart 1944 te Breda.

Werk

In haar verhalen beschrijft Suze Gruys-Kruseman voornamelijk gebeurtenissen uit keurige burgergezinnetjes. In haar eerste drie boekjes, die verschijnen in de serie ‘Voor 't kleine volkje’ van de uitgeverij G.B. Van Goor Zonen, vertelt zij over de familie Maaswinkel. Zowel in Uit m'n mouw geschud als in Moes vertelt verder worden de verhalen over Piet, Marietje en Kees afgewisseld met verhalen die moeder aan de kinderen vertelt. De Maaswinkeltjes kunnen zich koesteren in de warme sfeer van

[pagina 2]

het gezin, waarbij zij soms wel wat brutaal uit de hoek komen. Moeder wijst hen met een grapje terecht. In de verhalen die moeder aan de kinderen vertelt schildert zij wat buitenissiger situaties, maar ook daarin hebben kinderen de belangrijkste rol.

In het derde deeltje uit deze serie, Met z'n zevenen uit logeeren, gaan de kinderen uit logeren bij hun grootvader op de Veluwe. Hun oom Daan, die ook in de eerste boekjes vaak voor de vrolijke noot zorgt, gaat mee om een oogje in het zeil te houden. Deze jonge vrijgezel verzint leuke uitstapjes voor de kinderen, zoals een middag zwemmen in een meertje. Opvallend is daarbij, dat de meisjes niet kunnen zwemmen. Zij zullen pootje-baaien. Ook bij andere belevenissen is het verschil in opvoeding tussen jongens en meisjes duidelijk te herkennen. De jongens mogen paardrijden, hun zusje moet dagelijks een stukje breien.

Het Noordzee-eiland Vlieland en Villa Oorwurm gaan weliswaar over een andere familie, maar beschrijven eveneens de vakantiebelevenissen van een groot gezin. Omdat het jongste zoontje wat zwak is gaat de hele familie, dienstmeid en juffie incluis, op vakantie naar Vlieland. Er mogen zelfs wat extra kinderen mee. De vakantie op het eiland bevalt de familie zo goed, dat zij het jaar daarop besluit naar Ameland te gaan. Ze huren hier een huis, dat heel gezellig is, maar wat primitief. Op het eiland is gebrek aan water, waardoor het extra behelpen is voor de familie. Omdat de eilandbewoners voor heel gewone zaken als koffie en thee afhankelijk zijn van de wekelijkse bevoorrading vanaf het vasteland, zijn sommige produkten nauwelijks te koop. Door de mobilisatie van 1914-1918 zijn er extra problemen met de bevoorrading. Omdat de militaire commandant op het eiland alle briketten heeft geconfisceerd, moet er gekookt worden op bronolie (petroleum). Maar die is niet in voldoende mate aanwezig op het eiland. Dat het verhaal is gesitueerd tijdens de Eerste Wereldoorlog, is onder andere af te lezen uit de beschrijving van overvliegende zeppelins, het eten van regeringsbrood en de schaarste van sommige produkten.

In de boeken over de Waddeneilanden beperkt de schrijfster zich niet tot het beschrijven van familiesituaties. Zij doorvlecht haar verhaal met informatie over de zee, de natuur en de situaties op de eilanden, waardoor

[pagina 3]

het interessanter wordt. Vacantie aan de Friesche kust, een verhaal over een jong meisje dat de vakantie bij haar oom en tante in Hindelopen doorbrengt, geeft een aardig beeld van een Fries stadje in de jaren twintig.

Vriendschap is enigszins te vergelijken met de serie boeken over de Maaswinkels. Ennie, een meisje uit een keurig gezin, heeft een vriendin die onbeschaafde taal uitslaat. Pas wanneer Ennie een nieuw vriendinnetje krijgt leert ze haar ruwe taal af. Haar omgang met de boerenjongen Adam van Pinksteren doet haar beseffen, dat boeren ondanks hun boerse uiterlijk meer beschaving kunnen hebben dan menige stadse nuf.

Zowel in Vriendschap als in de andere boeken die uitgebreid het gezinsleven beschrijven, is de moeder de spil waar alles om draait. Zij wordt op een voetstuk gezet en bepaalt in hoge mate de norm waaraan haar kinderen moeten voldoen. Geregeld roepen de kinderen hoe geweldig hun moes is.

De wonderdrank is een sprookjesachtig verhaal waarin twee jongens een barre tocht ondernemen om een wijze man een toverdrank te vragen. Dit boek is onevenwichtig en te duidelijk geconstrueerd.

Suzanne Gruys-Kruseman heeft een aantal verzamelbundels samengesteld, die in diverse uitvoeringen zijn uitgegeven. Hierin worden korte verhalen afgewisseld met gedichtjes en aanwijzingen voor knutselwerkjes.

Waardering

Hoewel Suzanne Gruys-Kruseman niet tot de belangrijkste kinderboekenauteurs van voor de oorlog kan worden gerekend, vond haar werk toch een positieve waardering. Nienke van Hichtum prijst haar in Het Kind als een echte moeder, die in haar scheppingsdrang met 't bevattingsvermogen van haar eigen kinderen meegaat. Jeane Kloos-Reyneke van de Stuwe is zeer enthousiast over Het Noordzee-eiland Vlieland en Villa Oorwurm, omdat in deze verhalen de kinderen enige kennis wordt bijgebracht, terwijl zij ze toch prettig weet bezig te houden. Zij vindt de verhalen zonder enige pretentie, leuk en ongedwongen. ‘Het boek is geschreven in een aangenamen, vloeienden stijl, zonder eenige bloemrijkheid, met zo nu en dan een onschuldig grapje.’ Daalder noemt in Wormcruyt met Suycker haar een van de schrijfsters die boven de middelmaat uitsteken.

Bibliografie

Kinderboeken

Uit m'n mouw geschud. Met illustraties van B. Midderigh-Bokhorst. Gouda, G.B. van Goor Zonen, 1909.

Moes vertelt verder. Met illustraties van B. Midderigh-Bokhorst. Gouda, G.B. van Goor Zonen, 1910.

[pagina 4]

Met z'n zevenen uit logeeren. Met illustraties van B. Midderigh-Bokhorst. Gouda, G.B. van Goor Zonen, 1911.

Het Noordzee-eiland Vlieland. Met illustraties van B. Midderigh-Bokhorst. Gouda, G.B. van Goor, 1917.

Villa Oorwurm. Met illustraties van J.J. Midderigh en B. Midderigh-Bokhorst. Gouda, G.B. van Goor Zonen, 1918.

Vacantie aan de Friesche kust. Met illustraties van Jan Kraan. 's-Gravenhage, Boek en periodiek, R.J. Godard, 1926.

Vriendschap. Met illustraties van Rie Reinderhoff. Alkmaar Gebr. Kluitman, 1928.

De wonderdrank. Met illustraties van Adri Alindo. Alkmaar, Gebr. Kluitman, 1929.

Robinson Crusoë. Naar het verhaal van Daniël Defoe. Bewerkt naar de Duitse bewerking van Dr. Grabner door S. Gruys-Kruseman. Met illustraties van D. Tomkins. Rotterdam, P.D. Bolle, 1929. (Later uitgegeven bij Kramers te Rijswijk. Met illustraties van Hugo Kriens. Rijswijk, V.A. Kramers, 1949).

Bloemlezingen

Charles Krienen (red.), Zonnebloemen (3 dln.). Met medewerking van S. Gruys-Kruseman en anderen. Met illustraties van W.K. de Bruin. Gouda, G.B. van Goor Zonen, 1924.

Tussen licht en donker. Met medewerking van Tine Brinkgreve-Wicherink, D. Tomkins, en anderen. Met illustraties van Pol Dom. 4 delen: De sneeuwman, Het geschilderde portret, Een kippenhistorie, Marinus het negertje. Alkmaar, Kluitman, 1928. (Zowel apart als in 1 band verschenen).

Onder de schemerlamp. Met medewerking van D. Tomkins, A. Smit-Vink en anderen. Met illustraties van Freddie Langeler. Alkmaar, Kluitman, 1929.

Hoor moeder leest voor. Met medewerking van S. Franke, Truus Eygenhuysen, Anna Sutorius en anderen. Verzamelbundel van: Zonne rondomme, Alom Zonneschijn, Het zonnetje in huis, Aan de zonzijde. Ook los verkrijgbaar. Met zwart-wit illustraties van Nans van Leeuwen en gekleurde illustraties van Freddie Langeler. Alkmaar, Kluitman 1933. (3e herdruk 1953).

Over S. Gruys-Kruseman

Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe, Mevr. S. Gruys-Kruseman. In: De Nieuwe Gids, jaargang 32 (1917), blz. 528.

Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe, Villa Oorwurm. In: De Nieuwe Gids, jaargang 33 (1918), blz. 944-945.

Nienke van Hichtum, Het Kind.

D.L. Daalder, Wormcruyt met Suycker. Amsterdam, N.V. de Arbeiderspers, 1950. blz. 127, 171.

29 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1992