Lexicon van de jeugdliteratuur

Max von der Grün

door Peter Groenewold

Max von der Grün werd op 25 mei 1926 geboren in Bayreuth, Duitsland. De sterkste indruk van zijn jeugd was de gevangenschap van zijn vader, die als Jehova's Getuige van 1939 tot 1945 in een concentratiekamp zat. Nadat Von der Grün in 1944 als parachutist door de Amerikanen gevangen was genomen, bracht hij vier jaar in diverse gevangenenkampen door. Na 1948 werkte hij bij een aannemer, vanaf 1951 als mijnwerker in het Roergebied. Na een ongeluk in de mijn begon hij in 1955 te schrijven. Sinds 1964 leeft hij als onafhankelijk schrijver. Zijn eerste jeugdboek verscheen in 1976.

In 1973 werd hij onderscheiden met de Grote Cultuurprijs van de stad Nürnberg.

Werk

Max von der Grün was in 1961 in Dortmund een van de medeoprichters van de ‘Gruppe 61’, een van de eerste pogingen om de arbeider in de fabriek bij het werk met alle daarmee samenhangende problemen een plaats in de naoorlogse Westduitse literatuur te geven. Hij zelf spreekt later van ‘een nieuwe maatschappelijke dimensie’ in zijn boeken. Dat blijkt niet overdreven, gezien de hevige, verontwaardigde reacties van industriebedrijven en vakbonden op zijn roman Dwaallicht en vuur (1963), waarin hij op een provocerende manier de machteloosheid van de arbeiders tussen hun eigen functionarissen en de kapitalistische werkgevers beschrijft.

En toch is het zeker niet alleen de opwinding rond dit boek die verantwoordelijk is geweest voor de constante interesse van de literaire kritiek. Weliswaar wordt zijn volgende roman Zwei Briefe an Pospischiel (1968) door de kritiek als niet geslaagd beschouwd, maar de literaire bewerking van een bepaalde continuïteit in de machtsconstellatie in het Derde Rijk en de Bondsrepubliek wekt belangstelling. In Am Tresen gehen die Lichter aus (1972) en Stellenweise Glatteis (1973) toont hij een groeiende vaardigheid om zijn thematiek, die weer bij Dwaallicht en vuur aansluit, literair adequaat vorm te geven.

Al vlug staat hij als ‘Arbeiterdichter’ te boek, een term waarmee Von der Grün, zoals hij zegt, niets kan beginnen. Hij accepteert ook geen politieke of ideologische beweegredenen voor zijn schrijven: ‘Schrijven is niets anders dan dat ik ga zitten en probeer een verhaal te vertellen.’

In zijn roman Flächenbrand (1979) lijken de genoemde literaire kwaliteiten door een te breed opgezet panorama van de politieke en sociale proble-

matiek van de Bondsrepubliek te worden bedreigd.

Jeugdboeken

De sociale problematiek speelt ook in het eerste jeugdboek van Von der Grün een belangrijke rol, maar werkt nooit geforceerd. De krokodillenbende (1976) is een van de meest succesvolle voorbeelden van een nieuwe soort realistische jeugdliteratuur dat in de jaren '70 in West-Duitsland ontstaat.

Door een variatie op een vaak gekozen thema - een stel kinderen achtervolgt een bende van misdadigers en levert ze aan de politie over - lukt het Von der Grün om zonder aan spanning in te boeten een gegeven uit de alledaagse realiteit in zijn verhaal te brengen: de ‘held’ van de krokodillenbende is een gehandicapte jongen, die in een rolstoel zit. De manier waarop hij zich ondanks zijn handicap tussen de gezonde jongens weet te handhaven, is de eigenlijke thematiek van de korte roman, die tegen de achtergrond van de situatie van de arbeidersfamilies in het Duitse Roergebied speelt. Kurt, de gehandicapte jongen, is niet alleen gekarakteriseerd door zijn lichamelijke beperktheid, maar vooral door zijn bijzondere vaardigheden, die de bewondering van de andere ‘krokodillen’ opwekt. Hij is het, die tenslotte kan bewijzen wie de inbrekers zijn.

Het verhaal is door Wolfgang Becker voor de Duitse televisie (ARD, 1977) verfilmd.

In Hoe was het eigenlijk? Mijn jeugd in Hitler-Duitsland (1979) geeft Max von der Grün een synchrone beschrijving van zijn eigen leven en de politieke ontwikkeling in Duitsland tussen 1926 en 1945. Hij wil hiermee de verwevenheid van het alledaagse leven met de brute maatschappelijke omwenteling tijdens het nationaal-socialisme laten zien. Via deze autobiografische benadering probeert hij het didactisch tekort te omzeilen van praktisch alle geschiedenisleerboeken, die ter wille van de grote lijnen de alledaagse werkelijkheid slechts globaal en abstraherend kunnen aanduiden en zodoende

te weinig mogelijkheid tot identificatie bieden.

Het politieke spectrum van de Republiek van Weimar in de beslissende drie jaren vóór 1933 wordt zichtbaar gemaakt door de breuk die dwars door de familie Von der Grün gaat. Hier heeft Von der Grün herinneringen van zijn ouders en grootouders op een levendige manier verwerkt.

Aan ieder jaar is een hoofdstuk gewijd, te beginnen bij 1926, het geboortejaar van Max von der Grün. Het autobiografische verhaal wordt aangevuld met nauwkeurig gekozen documentatiemateriaal. Door deze originele benadering verdient dit boek een bijzondere plaats tussen vergelijkbare pogingen in de naoorlogse Westduitse jeugdliteratuur.

Bibliografie

3 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1983