Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Maria Gripe

door Marianne Boswerger

Maria Gripe werd in 1923 geboren in Oskar Frederiksborg. Na de middelbare school studeerde ze theologie en filosofie aan de Universiteit van Stockholm, waar ze de artiest Harald Gripe ontmoette die bijna al haar boeken zou gaan illustreren. Ze trouwden en kregen een dochter; later vestigden ze zich in Nyköping, vlak bij Stockholm.

Gripes verhalen zijn vertaald in zestien talen; de trilogie over Hugo en Jozefien en drie Elvis-boeken zijn verfilmd, evenals Nattpappan, dat de Vara in 1975 samen met het vervolg Julias hus och Nattpappan uitzond. Nattpappan en Tanten zijn als hoorspel uitgebracht.

Door de jaren heen heeft Maria Gripe vele prijzen behaald, waarvan de Niels Holgersson-prijs voor Hugo och Josefin (1963) en de Hans Christian Andersen-prijs voor haar gehele werk (1974) de voornaamste zijn. In 1972 kreeg Harald Gripe de Elsa Beskowprijs voor het illustreren van de boeken van zijn vrouw.

Werk

Gripes werk van voor 1960 is overwegend sprookjesachtig van aard. Later combineerde ze fantasie en werkelijkheid in enkele complexe boeken als Landet utanför en Glastunneln. De in het Nederlands vertaalde boeken zijn voornamelijk psychologisch-realistisch. Na een diepgaande analyse omschrijft Gudrun Fagerström het basisthema van deze realistische boeken als volgt: ‘only by possessing a strong sense of identity can the individual realize his potential’ (Maria Gripe, hennes verk och hennes läsare, blz. 245).

Het uitgangspunt van Gripes werk is dat mensen een balans moeten zien te vinden tussen een persoonlijk gevoel van vrijheid en het gevoel dat ze ergens bijhoren. Vooral voor kinderen is dit een moeilijke opgave omdat zij in sterke mate beperkt worden door regels en verwachtingen die anderen (met name ouders, onderwijzers, klasgenoten) hen opleggen en de rol die daaruit voortvloeit.

De hoofdpersonen in de verhalen proberen zich aan die opgelegde rol te onttrekken teneinde hun eigen ik te vinden. De een doet dit door haar eigen fantastische, maar logische gedachtengang te volgen, waardoor ze zelfs in levensgevaar komt te verkeren (Jozefien); de ander door een gelijkwaardige relatie aan te gaan met een volwassene (Julia in Nachtpapa) of van huis weg te lopen (de verteller in De glazen tunnel). Telkens wordt iemand die zijn identiteit zoekt, geplaatst tegenover iemand die deze reeds heeft gevonden en aan wie hij zich kan spiegelen.

[pagina 2]

Om te laten zien hoe de karakters zich ontwikkelen, kruipt de auteur in de huid van het kind; haar boeken bevatten soms hele stukken monologue intérieur met een verbazingwekkende kinderlijke logica. Heel scherp zijn vooral de momenten waar kinderen veel slimmer blijken te zijn dan volwassenen denken en slechts het spel meespelen dat van hen verwacht wordt (bijvoorbeeld Elvis die net doet alsof hij niet weet dat zijn moeder een vriendin opbelt als ze voorgeeft de politie aan de lijn te hebben).

Niet alleen de inhoud, ook de stijl en de vorm vergen soms veel doorzettingsvermogen van de lezer. De verhalen voor jonge kinderen (die over Hugo en Jozefien en over Elvis) lenen zich vanwege de wat gedragen, statige stijl beter tot voorlezen. Nachtpapa bestaat uit de geschreven visies van Julia en de student die 's nachts bij haar is wanneer haar moeder in het ziekenhuis werkt, op de gebeurtenissen rondom de uil en de plant waarvoor hij moet zorgen. De glazen tunnel is een dagboekachtig verhaal waarin een jongen van veertien jaar een andere identiteit aanneemt in een andere stad; doordat zijn belevenissen erg ontwijkend beschreven zijn, kan de lezer moeilijk iets herkennen in de personen, plaatsen en tijd.

Dit geldt niet voor Elvis Karlsson: Elvis voldoet niet aan de verwachtingen van zijn ouders omdat hij geen stem heeft als Elvis Presley (zijn moe-

[pagina 3]

der projecteerde haar verwachtingen in zijn naam) en niet kan voetballen. Hij geeft zijn eigen leven zin door bloemen te zaaien, zichzelf te leren lezen en op Julia's huis te passen nadat ze is verhuisd. Het is hem voldoende te weten dat zijn naam niet bij hem past want je ‘echte’ naam hoeft niet uitgesproken te worden, die hóórt gewoon bij je. Al is het verhaal tijdgebonden door de verwijzing naar Elvis Presley, Elvis Karlsson staat zo dicht bij de werkelijkheid van de lezer dat hij als kind heel herkenbaar is.

Bibliografie

Keuze uit niet in het Nederlands vertaalde boeken

I vår lilla stad (1954), De små röda, (1960), Pappa Pellerins dotter, (1963), Glasbläsarns barn, (1964), Tanten, (1970), Julias hus och Nattpappan (1971), Bara Elvis (1979).

In het Nederlands vertaalde boeken

Josefin (1961): Josefien. Vertaald door Ingrid Snel en Mevr. S.T. van der Nolle-Oomkens. Met illustraties van G. Hens. Huizen, Het Goede Boek, 1964. (Later verschenen onder de titel Jozefien. Vertaald door Ingeborg Uijt den Boogaard. Met illustraties van Elly van Beek. Haarlem, Holland, 1975.)

Hugo och Josefin (1962): Hugo en Josefien. Vertaald door Mevr. S.T. van der Nolle-Oomkens. Met illustraties van G. Hens. Huizen, Het Goede Boek, 1964. (Later verschenen onder de titel Hugo en Jozefien. Vertaald door Ingeborg Uijt den Boogaard. Met illustraties van Elly van Beek. Haarlem, Holland, 1976.)

Hugo (1966): Hugo. Vertaald door Ingeborg Uijt den Boogaard. Met illustraties van Elly van Beek. Haarlem. Holland, 1976.

Nattpappan (1968): Nachtpapa. Vertaald door Marguérite E. Törnqvist. Met illustraties van Paul Hulshof. Rotterdam, Lemniscaat, 1974.

Glastunneln (1969): De glazen tunnel. Vertaald door Maydo van Marwijk Kooy. Rotterdam, Lemniscaat, 1977.

Elvis Karlsson (1972): Elvis Karlsson. Vertaald door Nini de Zanger-van der Beek. Met illustraties van Har[a]ld Gripe. Antwerpen, De Vries-Brouwers, 1981.

Over Maria Gripe

C. Mannheimer, ‘Highly Commended’ Author: Maria Gripe. In: Barn och kultur (skolbibliotheket), jaargang 17 (1971), nr. 2, blz. 38-48. (Ook verschenen in Bookbird jaargang 11 (1973), nr. 2, blz. 24-34.)

M. Orvig A Collage; eight women who write books in Swedish for children. Part II. In: Hornbook, jaargang 49 (1973), nr. 2, blz. 119-126.

Maria Gripe, die ‘Hans Christian Andersen-Preisträgerin’ 1974. In: Jugend und Buch, jaargang 23 (1974), nr. 3.

G. Fagerström, Maria Gripe, hennes verk och hennes läsare. Stockholm, Bonnier, 1977. (Skrifter utgivna av Svenska barnboksinstitutet; nr. 6.) Met bijgebonden: English Summary: Maria Gripe, her work and her readers. Transl. by M. Larsson. (Ook verschenen als proefschrift.)

L. Rydin, Maria Gripe: ‘My Childhood’. In: ‘Friends of IBBY’ (Newsletter, jaargang 3 (1977-'78), nr. 1). Ook verschenen onder de titel Childhood: the universal experience; A profile of outstanding Swedish author, Maria Gripe. In: Books for your children, jaargang 13 (1978), nr. 3.

Dokumentatie auteurs en illustratoren van jeugdboeken, knipselkrant jeugdliteratuur, jaargang 2 (1978), nr. 22.

L. van den Heuvel, Maria Gripe. In: Jeugdboekengids, jaargang 20 (1978), nr. 10.

Culture for Swedish children. Pref. by M. Orvig. Stockholm, The Swedish Institute for Children's Books, 1981.

3 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1983