Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Sini Greup-Roldanus

door Bea Ros

Sybrecht Clasina Roldanus werd 24 september 1893 in Amsterdam geboren. Ze bracht haar jeugd in Middelburg door. Na de hbs haalde ze in 1913 haar mo-akte Nederlands. Naast haar werk als lerares Nederlands en geschiedenis begon ze, nadat ze eerst staatsexamen gymnasium-alfa had gedaan, in 1924 aan een studie geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Ze studeerde af in 1927 en promoveerde in 1936 cum laude. Toen ze in 1922 met mr. Jan Regtdoorzee Greup trouwde, werd ze aanvankelijk ontslagen, zoals destijds gebruikelijk voor huwende leraressen. Maar omdat ze kon aantonen dat ze geen kinderen kon krijgen, mocht ze weer gaan werken. Ze gaf van 1925 tot 1959 geschiedenis aan het Gemeentelijk Lyceum voor Meisjes in Amsterdam, alwaar ze ook dirigente van het meisjeskoor was. Daarna doceerde ze tot 1966 beschavingsgeschiedenis aan het Amsterdamse Nutsseminarium voor Pedagogiek. Naast het geven van onderwijs en lezingen (onder andere voor de vara- en avro-radio) schreef ze onder de naam Sini Greup-Roldanus gedichten, (historische) meisjesboeken en, later, historische romans voor volwassenen. In 1950 won ze voor haar historische novelle Instrumentum Secretum de eerste prijs van de literaire prijsvraag van de Broederschap van notarissen, kring Amsterdam. Voor het boek De humeuren in de straat der weduwen ontving ze in 1954 de stadsprijs van Middelburg. Greup-Roldanus, lid van de euthanasievereniging, beëindigde in 1984 op 91-jarige leeftijd zelf haar leven.

[pagina 2]

Werk

Het literaire werk van Greup-Roldanus wordt in belangrijke mate gekleurd door twee autobiografische elementen: haar beroep van historica en haar aandeel in de vrouwenbeweging. Vrouwen en meisjes spelen de hoofdrol in haar boeken die - op de eerste twee na - alle historisch zijn. Het zijn, in beide betekenissen van het woord, vrouwengeschiedenissen. Elk boek is zoals de schrijfster zelf heeft gezegd ‘doordrenkt van het willen bijbrengen dat vrouwen minstens gelijkwaardig zijn aan de man en dat èlke vrouw de gelegenheid moet benutten met al haar gaven de maatschappij vooruit te helpen, maar nimmer haar nest-instinct moet verloochenen’.

Greup-Roldanus was betrokken bij de oprichting van de Nederlandse Vrouwenclub, een culturele gezelligheidsclub met als doel ‘vrouwen van alle richtingen elkaar te doen leeren kennen en waarderen’. Er werden maandelijks discussieavonden georganiseerd over onderwerpen als ‘gelijke salarissen voor mannen en vrouwen’ of ‘het gedwongen ontslag van gehuwde onderwijzeressen’. Daarnaast had Greup-Roldanus zitting in het eerste bestuur van het in 1935 opgerichte Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging.

Haar leerlinges zeiden al dat ‘mevrouw Greup’ zo mooi kon vertellen, dat ze het verleden ‘tot een spannend verhaal van menselijk leven en bewegen’ kon maken. In haar lessen legde Greup-Roldanus vooral de nadruk op de sociaal-economische en culturele geschiedenis. Leerlingen spoorden haar aan haar verhalen op te schrijven. In plaats van historische anekdotes publiceerde Greup Roldanus in 1924 De orchidee van 5-A, een meisjesboek, waarin ze gebeurtenissen uit haar eigen hbs-tijd verwerkte. Dit in de ik-vorm geschreven boek is haar debuut (al verschenen er in 1912 al poëtische ‘Schetsen’ van haar hand in Eigen Haard).

In De Orchidee van 5-A is de hoofdpersoon Lotte de Bruijn het enige meisje in de hoogste hbs-klas. Hoewel er in het boek de nodige schooljool beschreven staat, wordt het belang van leren en studie herhaaldelijk benadrukt. Tegenfiguur van Lotte is de rijke en leeghoofdige Paula Geevers, een meisje dat halverwege het jaar kapt met school. Lotte daarentegen wil per se haar diploma halen en doorstuderen. Na het examen gaat ze mo geschiedenis studeren. Daarmee en door de kameraadschappelijke omgang tussen jongens en meisjes wijkt het boek af van het destijds gangbare meisjesboek. Opvallend en boeiend is ook de beschrijving van Lottes verliefdheid: nu eens zwijmelt ze, dan weer kijkt ze dwars door haar vlam heen en ziet ze al zijn fouten. Het boek had veel succes en beleefde zes drukken (de laatste in 1955). Op aandrang van de uitgever schreef Greup-Roldanus een soort vervolg, De manke grapjas (1928). Zelf

[pagina 3]

was ze hierover zeer ontevreden. Het boek is nog twee keer onder telkens andere titels verschenen: De grapjas en Henriëtte J.M.C.

Hierna legde Greup-Roldanus zich toe op het historische meisjesboek. Anders dan in de gangbare historische jeugdboeken koos de schrijfster niet voor grote gebeurtenissen of historische heldendaden, maar voor de dagelijkse geschiedenis. Dat vloeit direct voort uit haar eigen historische opvattingen. Greup-Roldanus promoveerde bij professor N.W. Posthumus, een van de grondleggers van de sociaal-economische geschiedenis in Nederland. Ze is gepromoveerd op een onderzoek naar de Haarlemmer garen- en linnenblekerijen van de zestiende tot aan de achttiende eeuw. Haar boeken Catelijne van Ingelmunster (1937) en Jacquemijne van der Weyden (1946) zijn gebaseerd op het archiefmateriaal van deze dissertatie. Samen met Sandra Tjallinga (1949) vormen deze boeken een familietrilogie. De schrijfster geeft een minutieus en historisch verantwoord beeld van het dagelijks leven en werk op een linnenblekerij, met name het aandeel van vrouwen hierbij. De historica Greup-Roldanus wilde de boodschap doorgeven dat ‘de vrouwen in Nederland zakelijk en intelligent [waren]. Ze stonden hun echtgenoten in de zaken nauw terzijde, de mannen lieten zich zelfs vaak door hen leiden’. Dit aandeel van vrouwen wordt door historici te veel veronachtzaamd, vond ze. Haar streven naar historische juistheid gaat ten koste van de literaire kwaliteit. De beschrijving van de dagelijkse bezigheden blijft te statisch, zeker voor jeugdige lezers. De boeken missen spanning en een duidelijke plot. De stijl is bovendien nogal stijf en archaisch.

In 1950 won Greup-Roldanus voor haar historische novelle Instrumentum Secretum de eerste prijs van de literaire prijsvraag van de Broederschap van notarissen, kring Amsterdam. Deze

[pagina 4]

novelle is - samen met de bijdragen van de andere prijswinnaars - opgenomen in de bundel De prijsvraag. De schrijfster volgde het advies van een van de juryleden op, om voor volwassenen te gaan schrijven. In 1953 verscheen haar eerste roman, De humeuren in de straat der weduwen, spelend in de nadagen van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Dit boek werd door de kritiek verwelkomd als een debuut. Hierna volgden nog zes historische romans, alle voor volwassenen. Net als voor haar historische meisjesboeken deed ze telkens gedetailleerde research: alles moest historisch verantwoord zijn, tot op genuttigde maaltijden en uitdrukkingen en eigennamen toe. De schrijfster koos altijd voor fictieve personen, want ze vond het onverantwoord fictie te weven rondom historische personages.

Waardering

Daalder zegt in Wormcruyt met suycker over Greup-Roldanus' meisjesboeken dat deze ‘in alle opzichten uitsteken boven de bakvisromans van het gewone soort’. Haar boeken zijn ‘serieus werk, met grote zorg geschreven, gedragen door een vaste overtuiging’. Geen lectuur ‘voor het volle meisjestype, dat de Amerikaanse flapper imiteert, maar voor fijnproevers en de ernstiger naturen’. In recensies van haar boeken prijst Daalder compositie, stijl en woordkeus als persoonlijk en origineel. Hij concludeert dat ‘er toch ook nu en dan kunstenaars voor kinderen werken’.

De recensente in het Lectuurrepertorium denkt er anders over: Zij ziet in Henriëtte J.M.C. geen literaire en artistieke kwaliteiten, noemt de stijl juist ‘niet zo fraai, gewild hbs-er achtig’. Ze denkt bovendien dat het beschouwende (‘of zeurend of vervelend’) karakter jongeren niet zo vlot zal aanspraken.

Ook de waardering van de historische meisjesromans is verdeeld. ‘Buitengewoon onderhoudend’, ‘goed geschreven’, ‘weet het verleden te doen leven’, ‘personen zijn uitstekend getypeerd’, ‘een aanwinst voor de meisjeslectuur’ luiden enkele positieve kwalificaties. De letterkundige Johan van Delden noemt de historische sfeertekening weliswaar zuiver, maar vindt de literaire kwaliteiten miniem: een te ‘uitvoerige en simplistische’ schrijfstijl, een overvloed aan onbelangrijke details en een problematiek met beperkte draagwijdte. Een recensent van de Haagsche Courant zegt dat uit deze meisjesboeken ‘een veel grotere historische kennis, niet alleen van feiten en data, doch ook van milieu en dagelijks leven sprak dan haar jeugdige lezers wel zullen hebben vermoed en... geapprecieerd’.

Haar boeken voor volwassenen ontvingen aanvankelijk veel lof. Haar latere romans werden minder positief beoordeeld: de recensenten spreken van gekunsteld taalgebruik

[pagina 5]

en een weinig scherpe karaktertekening. Greup-Roldanus wordt van veelbelovend literair talent ‘schrijfster van ontspanningsboeken’ (kwalificatie van criticus Hans Warren).

Bibliografie

Keuze uit het werk voor volwassenen

Geschiedenis der Haarlemmer Bleekerijen (1936; proefschrift); De humeuren in de straat der weduwen (1953; heruitgave in 1973 in Grote Letterbibliotheek nr. 53); Een vrouw in rook en regen (1954; De kip die kraaide (1955); Het gestoelte der spotters (1963); Levensgevaarlijke mannen (1965).

Jeugdboeken

De orchidee van 5-A. Met platen en omslag van B. Midderigh-Bokhorst. Den Haag, G.B. van Goor, 1924. (zesde en laatste druk in 1955).

De manke grapjas. Met gekleurde platen en omslag van B. Midderigh-Bokhorst. Gouda, G.B. van Goor, 1928. (In de jaren dertig heruitgegeven onder de titel De grapjas. Met gekleurde platen van B. Midderigh-Bokhorst en een omslag van H. Borrebach. De derde druk verscheen in 1956 onder de titel Henriëtte J.M.C. Met omslag, tekeningen en platen van B. Midderigh-Bokhorst.)

De bleeke Zonnestraal. In: Het Meisjesjaarboek. Vierde jaar. Den Haag, Leopold, 1929.

Catelijne van Ingelmunster: een meisjesleven in het begin der zeventiende eeuw. Met illustraties van H.P. Meijer. Den Haag, G.B. van Goor, 1937.

Jacquemijne van der Weyden: een meisjesleven in 1672. Met illustraties van H.P. Meijer. Den Haag, G.B. van Goor, 1946.

Sandra Tjallinga. In het eeuwjaar 1700. Den Haag, G.B. van Goor, 1949.

Over Greup-Roldanus

D.L. Daalder, Wormcruyt met suycker. Historisch-critisch overzicht van de Nederlandse kinderliteratuur. Amsterdam, 1950, blz. 158-159.

H. Meerum-Terwogt, ‘Vijfenzeventig is niet zo oud’. Schrijfster S. Greup-Roldanus bracht haar verjaardag door in museum en archief. In: Het Parool 26-9-1968. (interview).

M. Grever, Historische reconstructie en imaginatie. Het oeuvre van de historica dr. S.C. Regtdoorzee Greup-Roldanus (1893-1984). In: Geleerde vrouwen. Nijmegen, 1988. (Negende Jaarboek voor Vrouwengeschiedenis). Blz. 195-212.

35 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1994