Lexicon van de jeugdliteratuur

P.A. de Génestet

door Bea Ros

Pieter August de Génestet werd 21 november 1829 geboren te Amsterdam. Na het atheneum ging hij theologie studeren. Van 1852 tot 1859 was hij predikant van de Remonstrantse Broederschap in Delft. Naast zijn studie en zijn werk hield De Génestet zich bezig met het schrijven van gedichten.

Hij verliet zijn ambt in 1859, na de dood van zijn vrouw en jongste zoon. Zelf leed hij ook onder een zwakke gezondheid: op 2 juli 1861 stierf hij aan tuberculose.

Werk

De Génestet heeft zich zijn hele leven beziggehouden met de dichtkunst. Hij houdt regelmatig voordrachten, bijvoorbeeld bij het Haags Letterkundig Genootschap ‘Oefening kweekt Kennis’. Verder werkt hij mee aan diverse jaarboekjes. Hij is medewerker van het tijdschrift De Teekenen des Tijds, waarin hij onder andere recensies van godsdienstige gedichten schrijft. Samen met C.P. Tiele voert hij vanaf 1855 de redactie van de Christelijke Volks-almanak. Hiernaast publiceert hij zo nu en dan een gedicht in De Gids of Nederland. Voor de jeugdliteratuur is vooral zijn lezing Over kinderpoëzij van belang, waarin hij kritiek levert op Van Alphen.

Zijn gedichten zijn gebundeld in twee boeken, Eerste gedichten (met werk uit de jaren 1846-1851) en Laatste der Eerste (werk vanaf 1852). De eerste bundel bevat jeugdige, sprankelende gedichten over algemene thema's van liefde, geluk en geloof. Zijn gedichten uit de tweede

bundel zijn gerijpter. Ze tonen een spiegel van het huiselijk en innerlijk leven van de dichter: gedichten over zijn kinderen, over zijn verdriet bij de dood van zijn vrouw en kind, over plicht, over geloof. Naast deze lyrische gedichten heeft De Génestet ook een aantal langere verhalende gedichten geschreven. De bekendste hiervan zijn Fantasio (1847/1848) en De Sint-Nikolaasavond (1849), vanaf de tweede druk opgenomen in Eerste gedichten. Zoals vele van zijn gedichten zijn deze oorspronkelijk geschreven als voordracht. Het zijn geestige, hier en daar satirische gedichten.

De bundel Leekedichtjes (1860) ten slotte, staat enigszins apart van zijn overige werk. Ze bevat De Génestets standpunt ten aanzien van de toenmalige discussie binnen het protestantisme. Hij neemt zowel stelling tegen de oppervlakkige vrijzinnigheid als tegen starre onverdraagzaamheid. Hij houdt niet van ernstige en deftige vroomheid, maar pleit voor waarachtige godsdienstigheid.

Over kinderpoëzij

De Génestet is een der eersten die negatieve geluiden laat horen over de destijds alom geroemde Hieronymus van Alphen. Hij doet dit voor het eerst in zijn voordracht De Sint-Nikolaasavond, waar hij in couplet LXVII laatdunkend schrijft:

In een aantekening achter het gedicht legt De Génestet uit wat hem stoort in de gedichten van Van Alphen: ze zijn ‘te wijs en te pedant voor ons en de zedelijke heldtjens (zijn) min of meer onuitstaanbaar’. Het zijn ‘ouwe-mannetjes-gedichtjens’ bevolkt door allerlei ‘onaangename onnatuurlijke Jantjens en Pietjens, kleine Hieronymusjens’.

Acht jaar later, in 1857, nuanceert De Génestet zijn standpunt in de lezing Over kinderpoëzij, gehouden voor de Hollandsche Maatschappij van Fraaije Kunsten en Wetenschappen. Allereerst spreekt hij hierin zijn verwondering uit over het feit dat de recensenten hem destijds niet hard(er) hebben aangepakt: blijkbaar staat hij niet alleen in zijn mening over Van Alphen. Hij zelf houdt vast aan zijn kritiek, hoewel hij nu erkent dat Van Alphen ook zijn verdiensten heeft: ‘er zijn twee Van Alphens’, namelijk de kinderdichter en de dichter voor volwassenen.

Van Alphen beantwoordt niet aan De Génestets ideaal van de goede kinderdichter. Kinderdichters als J.J.A. Goeverneur of J.P. Heije schat hij veel hoger. Welke eigenschappen

dient de ideale kinderdichter te bezitten? Het belangrijkste is dat de kinderdichter schrijft vanuit het kind: hij moet de kinderen kennen en delen in hun lief en leed. Zijn taal moet kinderlijk zijn, evenals zijn thematiek. Dan zullen zijn gedichten kinderen aanspreken. De gedichten moeten opvoedend zijn, maar altijd afgestemd op de jonge lezers: de gedichten moeten bijvoorbeeld wel bezielen, de godsdienstige snaar raken, maar dit moet zuiver en teder gebeuren, zodat kinderen het als vanzelf zullen begrijpen en er niet door afgeschrikt worden. Zonder dat het er te dik bovenop ligt moeten de gedichten het vernuft scherpen, de fantasie ontwikkelen en het gemoed stemmen. De helden uit de gedichten ten slotte moeten kinderlijk zijn: geen ‘zoete, schoolsche knapen, ondenkbare engeltjes’, maar ‘frissche, wakkere jongens’. Om dit alles te kunnen, dient de dichter meester over de taal te zijn.

Vanuit deze eisen verwoordt De Génestet zijn voornaamste kritiek op Van Alphen: hij is niet kinderlijk genoeg. Hij stelt zich op tegenover de kinderen in plaats van zich onder hen te begeven. Hij spreekt te veel ‘van leeren, leeren en nog eens leeren’. Kinderen die van leren houden zijn geen echte kinderen. Van Alphens kinderhelden zijn dan ook te zoetelijk en te volwassen. Ze boezemen de lezers weinig zucht tot navolging in. Het naïeve, het natuurlijke en het ware ontbreekt in Van Alphens gedichten. Van Alphen brengt te veel ernst en somberheid in het kinderleven (bijvoorbeeld de dood in: ‘Het lijk’). Van Alphens taal is ook niet aan kinderen aangepast: hij gebruikt te veel moeilijke en ‘grote’ woorden. Hoewel De Génestet Van Alphen waardeert als dichter voor volwassenen, is hij volgens hem onbekwaam als kinderdichter. Slechts enkele van zijn kindergedichtjes zijn geschikt, bijvoorbeeld zijn ‘Het kinderlijk geluk’. Daarom moet men Van Alphens bundel nooit in zijn geheel aan kinderen aanbieden, maar er een keuze uitmaken.

Bibliografie

20 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1989