Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Monica Furlong

door Kitty Nooy

Monica Furlong is op 17 januari 1930 geboren in Harrow, Middlesex, Engeland. Ze groeide op in Londen, als jongste kind in het gezin. De band met haar vader was hecht, die met haar moeder nogal problematisch. Als tiener voelde zij zich ‘haunted by God’. Later ging ze theologie en filosofie studeren. In 1953 trouwde ze met William John Knights; uit het huwelijk werden een zoon en een dochter geboren. Van 1956 tot 1968 werkte ze als journaliste voor verschillende Londense kranten. Daarna was ze producente van religieuze programma's bij de bbc.

In 1971 debuteerde ze met Contemplating Now. Nadat haar huwelijk was gestrand, besloot ze zich volledig toe te leggen op het schrijven van boeken. Ze schreef vooral non-fictie. Naast verschillende biografieën van katholieke heiligen, middeleeuwse mystici en zenmeesters, schreef ze studies over de aboriginals en het feminisme. Haar biografie van Thérèse van Lisieux werd in 1988 genomineerd voor Voice of Youth Advocates. Behalve een poëziebundel en romans voor volwassenen telt haar oeuvre enkele jeugdboeken. Haar eerste jeugdboek, Wise Child (Heksenkind), verscheen in 1987.

Monica Furlong is een sterk pleitbezorger voor het toelaten van vrouwen tot het priesterschap.

Werk

Heksenkind en Juniper, de twee boeken die in het Nederlands werden vertaald, zijn volgens Monica Furlong ‘feministische sprookjes’. De jonge, vrouwelijke hoofdpersonen beleven spannende avonturen en doen in niets onder voor jongens. De volwassen Juniper is door Furlong, zelf een feministe van het eerste uur, geschetst als een sterke, onafhankelijke vrouw die alleen woont en goed voor zichzelf en anderen kan zorgen.

Juniper verscheen drie jaar na Heksenkind, maar gaat er inhoudelijk aan vooraf. Het boek beschrijft de jeugd van Juniper, de vrouw die in Heksenkind optreedt als opvoedster en lerares van de hoofpersoon Leana. Beide boeken spelen in de Middeleeuwen en beschrijven de inwijding van een jong meisje tot doran, een heks of wijze vrouw met verstand van genezende kruiden. Dorans leven in harmonie met de wereld, ze voelen respect en diepe verbondenheid met alles wat leeft. Tegenover de dorans staan tovenaressen die hun macht misbruiken uit eigenbelang. Zowel in Juniper als Hek-

[pagina 2]

senkind moeten de hoofdpersonen kiezen tussen zwarte of witte magie. Daarbij worden ze op sprookjesachtige wijze tot drie keer toe geholpen door vrienden.

Als doran moet je de wereld onder ogen zien zoals die is, en dat is niet altijd prettig. De werkelijkheid kent ook akelige dingen zoals kou, honger en ziekte. Een nare verwonding gaat niet vanzelf weg, en wie in de winter geen honger wil lijden, zal eigenhandig het varken moeten slachten. Dorans kunnen de wreedheid niet uit de wereld halen, wel proberen ze zoveel mogelijk de allesvernietigende haat om te zetten in levenschenkende liefde.

Beide boeken beschrijven het moeizame proces van twee verwende meisjes die de stap naar volwassenheid zetten en hun eigen identiteit vinden. Uiteindelijk blijkt dat het vinden van een eigen plek in de wereld, tezamen met een vorm van innerlijke vrede, hetzelfde is als jezelf vinden.

Het is opvallend dat Monica Furlong met geen woord rept over de lichamelijke ontwikkeling van de meisjes. Dat is des te opmerkelijker omdat zij in veel van haar non-fictie een lans breekt voor lichamelijkheid. Over welk onderwerp ze ook schrijft, steeds komt de redenering terug dat het christendom een fnuikende invloed heeft gehad op de visie op vrouwen. Het christelijk geloof is het contact met de natuur kwijtgeraakt en daardoor bang geworden voor lichamelijkheid en seksualiteit. De vrouw met al haar verleidelijkheden werd daardoor als ‘slecht’ afgeschilderd.

In tegenstelling tot Cousins (1983), een novelle voor volwassenen waarin de seksuele relatie tussen een neef en een nicht breeduit beschreven staat, is in de jeugdboeken geen sprake van erotiek. De rite de passage gaat niet gepaard met beginnende menstruatie, het is enkel een emotionele strijd. Wel speelt een conflict tussen de christelijke priester en het geloof van de heksen, die het contact met de natuur willen behouden en desondanks christen zijn.

Heksenkind

Leana woont bij haar oma omdat haar vader op zee is en haar moeder haar heeft verlaten. Als oma sterft, is er nergens plek voor het

[pagina 3]

negenjarige kind. Ze moet mee met Juniper, ‘de heks’, en staat doodsangsten uit. Hoewel Juniper liefdevol is, blijft Leana deze vrouw met haar katten en bezemsteel toch wantrouwen.

Beetje bij beetje wint Juniper het vertrouwen van Leana door haar op schoot te nemen en voor haar te zingen en verhalen te vertellen. Toch reageert Leana nog lang als een emotioneel onvolgroeid kind, vooral als ze zich verlaten voelt.

Dan volgt het eerste inwijdingsritueel, waarin Leana ervaart hoe het is om op een bezemsteel te vliegen. Ook wordt ze ingewijd in de geheimen van de zolder en de kelder. Tijdens het tweede inwijdingsritueel, op het meifeest, lijdt Leana aan valangst, maar de taal van de heksen biedt houvast.

Voordat Leana echt volwassen is, moet zij de strijd aanbinden met haar moeder; eigenlijk is dit een innerlijk gevecht met zichzelf. Tot drie keer toe is er een ontmoeting met Maeve de Schone, de moeder die Leana als kind mishandelde en haar uiteindelijk harteloos verliet. Nog altijd neigt Leana ertoe te geloven dat haar moeder van haar houdt, ondanks alle bewijzen van het tegendeel. In eerste instantie is ze verblind door het luxe leventje dat haar moeder haar te bieden heeft. Al snel voelt ze zich echter net zo waardeloos en geminacht als vroeger, door de kille houding die haar moeder aanneemt. Tot drie keer toe heeft ze de hulp van haar trouwe vriend Colman




nodig om aan de macht van haar moeder te ontsnappen.

Eenmaal terug in het huisje van Juniper, is Leana nog niet veilig. Maeve heeft haar een steen gegeven en houdt haar daarmee in de greep. Als Juniper een paar dagen op reis gaat, ziet Maeve haar kans schoon en verschijnt als de boze stiefmoeder uit het sprookje Sneeuwwitje. Na een heftige innerlijke strijd zet Leana de laatste stap naar volwassenheid door definitief voor haar tweede moeder Juniper te kiezen.

Als Juniper na een strenge winter wordt beschuldigd van hekserij, reageert Leana volwassen. Beiden zijn bereid op een waardige manier te sterven. En ‘klaar te zijn te sterven, weten

[pagina 4]

dat het er niet toe doet, maakt het je mogelijk te leven’. Gelukkig worden ze daar niet fatalistisch van en ontsnappen ze met hulp van vrienden naar zee. Daar verschijnt de boot van Leana's vader, zodat uitkomt wat al werd voorspeld: dat Leana later reizen zou maken.

Waardering

De jeugdboeken van Monica Furlong zijn bijzonder populair bij lezers. In 1997 werd Heksenkind voor de zesde maal herdrukt en een jaar eerder verscheen van Juniper een vierde druk. Beide boeken zijn door critici positief ontvangen. Zij vinden de verhalen spannend, boeiend en sfeervol. De gebeurtenissen zijn indringend en beeldend beschreven, tegelijk fantastisch en realistisch. Regelmatig valt het woord ‘fascinerend’.

Vooral Heksenkind, dat het eerst verscheen, vindt men goed in elkaar zitten. ‘Dit zeer knap geschreven boek is eerder een psychologische en magisch-realistische roman dan een historisch verhaal,’ aldus Jos Martens in Jeugdboekengids. Volgens Anne Provoost (Pluizer/Bib-krant) zijn de karakters onvergetelijk en is Furlong erin geslaagd de Middeleeuwen werkelijkheid te laten worden. Selma Niewold, recensente van de Volkskrant, vindt het boek daarentegen middelmatig. Het verschil tussen goed en kwaad is in haar ogen te simpel uitgebeeld en Juniper is bijna tegennatuurlijk goed en geduldig. Daarnaast vindt ze de tekst niet uitblinken in literair vernuft. Maar ook Niewold concludeert dat Heksenkind een meeslepend verhaal is met spannende gebeurtenissen en een sprookjesachtige sfeer.

Ook Juniper wordt de moeite waard gevonden. De eenvoudige taal en fascinerende sfeer oogsten lof. Herman de Graef in Jeugdboekengids: ‘Het is de verdienste van dit boek dat het de magische krachten gewoon als deel van het reële leven beschrijft.’ Wel zetten sommige critici vraagtekens bij de historische juistheid van enkele details: had men in de Middeleeuwen al tin en werd in het vroegere Schotland al Frans geleerd?

Beide boeken zouden de lezer een actuele ethiek voor ogen houden. Bijvoorbeeld waar het de beschavende rol van vrouwen in een mannenrijk betreft, en allerlei vormen van machtsmisbruik. De schrijfster zou onze huidige maatschappij vol ongeduld, onbegrip en vooroordelen aan de kaak stellen. De levenslessen die Monica Furlong in de Middeleeuwen plaatst zijn volgens Marleen Buwalda nog altijd van belang: ‘Juniper geeft je bewondering mee voor de kracht van de natuur en laat zien hoe belangrijk het is om er in harmonie mee te leven. Anno 1992 is dat helaas nog belangrijker dan in de Middeleeuwen’ (Amersfoortse Courant).

[pagina 5]

Bibliografie

Keuze uit de non-fictie

Contemplating Now (1971), Puritan's progress: a study of John Bunyan (1975), Christian Uncertenties (1982), Thérèse of Lisieux (1987), A Dangerous Delight: Women and Power in the Church (1992), Our Childhood's Pattern (1995), Flight of the Kingfisher: A Journey Among the Kukatja Aborigines (1996), Visions and Longings: medieval women mystics (1996), Is There a Future for the Church of England? (1997), The Trail of Joan of Arc (1997).

Poëzie

God's a Good Man and other Poems (1974).

Fictie voor volwassenen

The Cat's Eye (1976), Cousins: a novel (1983).

Niet vertaald jeugdboek

Robin's Country (1995).

Vertaalde jeugdboeken

Wise Child (1987): Heksenkind. Vertaald door Anneke Koning-Corveleijn. Rotterdam, Lemniscaat, 1988.

A Year and a Day (1990): Juniper. Vertaald door Anneke Koning-Corveleijn. Rotterdam, Lemniscaat, 1991.

Over Monica Furlong (keuze)

Jos Martens, Furlong. In: Jeugdboekengids, jaargang 31 (1989), nr. 1, blz. 281-282.

Anne Provoost, Heksenkind. In: Pluizer/Bib-krant, jaargang 8 (1989), nr. 4.

Selma Niewold, Hekserij en getob met een gehandicapt been. In: de Volkskrant, 1-3-1989.

Marleen Buwalda, Heksen hielden van de natuur. In: Amersfoortse Courant, 25-2-1992.

Herman de Graef, Furlong. In: Jeugdboekengids, jaargang 34 (1992), nr. 4, blz. 150-151.

Something About the Author. Detroit, Gale, 1996, volume 86, blz. 89-90.

53 Lexicon jeugdliteratuur
juni 2000