Lexicon van de jeugdliteratuur

Anne Frank

door Marleen Wijma

Annelies Marie Frank werd op 12 juni 1929 in Frankfurt am Main geboren als dochter van Otto Frank (1889-1980) en Edith Hollander (1900-1944). Haar enige zusje Margot was drie jaar ouder.

Vanwege de jodenvervolging in Duitsland vluchtte de familie naar Amsterdam, waar de heer Frank een bedrijf oprichtte, de firma Opekta. In Amsterdam-zuid bezocht Anne de Montessorischool. Toen ook in Nederland de jodenvervolging ernstige vormen aannam, liet Otto Frank in het diepste geheim het achterste gedeelte van het kantoorpand van zijn firma, gevestigd Prinsengracht 263, voor bewoning gereed maken. Vanaf 6 juli 1942 werd dit het onderduikverblijf voor de familie Frank en enkele vrienden: de heer en mevrouw Van Daan met hun zoon Peter en de heer Dussel. De twee typistes Elly en Miep en de bedrijfsleiders Kraler en Koophuis waren de enigen die van hun verblijf wisten en zij namen de verzorging op zich. Door verraad (niemand weet van wie) werden ze op 4 augustus 1944 opgepakt en naar verschillende concentratiekampen gevoerd. Anne stierf vlak na Margot in het kamp Bergen Belsen in maart 1945.

De heer Frank is als enige overlevende na de oorlog teruggekeerd. Miep gaf hem de dagboekvellen die zij in het achterhuis had gevonden. De Amsterdamse historicus Jan Romein heeft Otto Frank ertoe overgehaald het dagboek te laten publiceren.

Het Achterhuis

Op haar dertiende verjaardag, 12 juni 1942, kreeg Anne een dagboek cadeau. Ze waardeerde dit zeer, omdat ze naar haar zeggen moeite had met anderen over serieuze dingen te praten. Nu kon ze haar gedachten en gevoelens aan haar dagboek toevertrouwen: ‘Ik wil dit dag-

boek de vriendin zelf laten zijn en die vriendin heet Kitty.’ Tijdens haar onderduikperiode is haar dagboek inderdaad haar intiemste vriendin geworden.

Tegelijkertijd rijpte het plan later schrijfster of journaliste te worden. In een groot gekartonneerd schrift schreef ze korte verhaaltjes. De naoorlogse uitgaven van deze verhaaltjes worden wellicht niet gerechtvaardigd door de literaire kwaliteit, wel door het feit dat zij mede bijdragen aan de kennis rond Anne Frank.

Het authentieke karakter van het dagboek blijkt vooral uit het feit dat door haar brieven heen de persoonlijke ontwikkeling van Anne is vastgelegd. Haar brieven veranderen niet alleen van inhoud, maar ook van vorm. Aanvankelijk schrijft ze in een bakvissenroman-stijl (‘Zodra een jongen mij vraagt of hij met me mee naar huis mag fietsen en daarop een gesprek begint, kan ik er negen van de tien keer van overtuigd zijn, dat de desbetreffende jongeling de lastige gewoonte heeft dadelijk in vuur en vlam te raken en me niet meer uit het oog laat.’). In haar laatste brief analyseert zij zonder opsmuk haar eigen karakter: ‘Mijn ziel is als het ware in tweeën gesplitst. De ene kant herbergt mijn uitgelaten vrolijkheid, spotternijen om alles, mijn levenslust en vooral het opvatten van de lichte kant van alles [...] Deze kant zit meestal op de loer en verdringt de andere, die veel mooier, reiner en dieper is. Nietwaar, de mooie zijde van Anne kent niemand en daarom kunnen mij ook zo weinig mensen lijden.’

Tussen begin en eind zijn maar twee jaar verstreken; twee jaar echter die zeldzaam intensief geleefd zijn. Op 6 juli 1942 duikt de familie Frank onder in het achterhuis. Meneer Van Daan, een zakenvriend, met vrouw en zoon Peter betrekt vrijwel gelijktijdig de bovenverdieping. Albert Dussel, een tandarts, komt een aantal maanden later nog bij hen. Anne beleeft de gebeurtenissen aanvankelijk toch een beetje als een spannend avontuur. Maar na een aantal weken is het nieuwe eraf. Op 14 augustus 1942 schrijft ze aan Kitty: ‘Een maand lang heb ik je in de steek gelaten, maar er is ook heus niet zoveel nieuws om je elke dag iets leuks te vertellen.’ Anne en de andere bewoners krijgen te maken met een veelheid aan relatieprobleempjes en problemen omdat ze zo dicht op elkaar zitten, zich met vele dingen moeten behelpen en onder de voortdurende spanning leven ontdekt te worden.

De spontane flapuit Anne haalt zich vele moeilijkheden op de hals en de toon in haar dagboek verandert. Het krijgt nu de functie die ze vanaf het begin op het oog had: het biedt haar een unieke kans om zonder enige reserves haar eigen gedachten en gevoelens onder woorden te brengen. Het is haar niet meer om het ‘mooie’ verhaal te doen, maar om het ‘echte’ verhaal. Met kinderlijke openhartig-

heid beschrijft zij het verblijf: de eindeloze verveling, de irritaties, de vrolijke ogenblikken, de spanning, de afschuwelijke berichten over jodentransporten en vooral ook hoe men zich moed inspreekt met de spaarzame berichten over het langzaam terugdringen van de vijandelijke legers.

In deze entourage ontwikkelt zich een meisje tot vrouw: Anne krijgt borsten, begint te menstrueren en raakt verliefd op Peter. Die verliefdheidsperiode beleeft ze als een droom. Maar na verloop van tijd moet ze concluderen dat ze niet op de echte Peter verliefd is. Ze heeft haar eigen gevoelens op hem geprojecteerd.

Bij de uitgave van het dagboek in 1947 schrijft Annie Romein-Verschoor in haar inleiding: ‘In dit dagboek, dat niet het werk van een groot schrijfster is - misschien had ze het kunnen worden, maar hoe zinloos wordt deze vraag in haar weemoedigheid! - is zo zuiver, zo precies, zo zonder op- of omzien naar wie of wat ook, het ontwaken van een mensenziel getekend als we het maar zelden in het herinneringsbeeld ook van zeer groten aantreffen.’ Juist dit heeft haar dagboek wereldberoemd gemaakt.

Weerklank

In 1947 verscheen de eerste druk, in 1983 de 66ste! Het dagboek is in meer dan vijftig talen vertaald.

De echtheid van het dagboek is meerdere malen bestreden vanuit neonazistische kringen. Dit ging zelfs zover dat in 1960 in opdracht van de rechtbank in Lübeck een nauwkeurig literair en grafologisch onderzoek is verricht. Zonder enige twijfel werd de echtheid van het dagboek aangetoond. Hernieuwd wetenschappelijk onderzoek in Wiesbaden heeft in 1976 de authenticiteit opnieuw vastgesteld.

Toch is het dagboek in zijn huidige vorm niet volkomen gelijk aan de oorspronkelijke versie. Bij de eerste uitgave heeft Otto Frank verschillende passages weggelaten. Het betreft passages over Annes (slechte) relatie met haar moeder en over haar seksuele leven. Het Rijks Instituut voor Oorlogs Documentatie bereidt in samenwerking met het Anne Frank Fonds een facsimile-uitgave voor onder redactie van Mies Bouhuys, die zitting heeft in de Anne Frank Stichting.

Anne Frank Stichting

Deze stichting, opgericht in 1957, stelt zich ten doel: ‘het instandhouden van het perceel Prinsengracht 263 te Amsterdam en speciaal van het daartoe behorende achterhuis, zomede het uitdragen van de idealen, aan de wereld nagelaten in het dagboek van Anne Frank’. De Stichting houdt zich bezig met de signalering en bestrijding van discriminatie, racisme, antisemitisme en fascisme.

Het Anne Frank Huis is nu een museum. Naast het openstellen van het Achterhuis en het informeren van

de circa 300000 bezoekers per jaar over de Tweede Wereldoorlog en Annes dagboek, organiseert de Anne Frank Stichting regelmatig actuele tentoonstellingen over onderwerpen als gastarbeid of 2000 jaar antisemitisme. Daarnaast is de stichting actief op educatief gebied: zij ontvangt schoolbezoek en verzorgt lesmateriaal, vooral voor het lager onderwijs en het beroepsonderwijs. Zij verzorgt vele publikaties gericht op tegenwoordige vormen van discriminatie en fascisme.

In 1982 publiceerde de Anne Frank Stichting een kinderboek van Mies Bouhuys, Anne Frank is niet van gisteren, een levensgeschiedenis waarin de periode van het dagboek min of meer is uitgespaard. Zoals de titel al aangeeft, trekt de schrijfster lijnen naar het heden; zij wijst erop dat in alle tijden mensen verdrukt worden.

Het adres van de Anne Frank Stichting is: Prinsengracht 263, 1016 GV Amsterdam; tel. 020-26 45 33.

Bibliografie

5 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1984