Lexicon van de jeugdliteratuur

Fenna Feenstra

door Conny Meijer

Fenna Feenstra werd op 11 mei 1892 geboren te Meppel als Fenna Feenstra-Kuiper. Zij bracht een groot deel van haar jeugd door in Arnhem. Nadat haar ouders gescheiden waren, was haar moeder belast met de opvoeding van de kinderen. De financiële draagkracht van het gezin was onvoldoende om de dochter aan de universiteit te laten studeren. Zij volgde de kweekschool voor meisjes in Arnhem en werd onderwijzeres te Brummen. Later kreeg zij alsnog de kans om in Leiden wis- en natuurkunde te studeren.

In 1919 trouwde zij met de handschoen marine-arts Dr. Bottema. Vanaf die tijd woonde het gezin Bottema tot het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog afwisselend in Den Helder en in Indië. In deze periode werden een zoon en een dochter geboren.

Uit belangstelling bekeek ze de boeken die haar tienerdochter las en bewonderde. Zij kwam daardoor op de gedachte zelf eens zo'n meisjesboek te schrijven. Toen het boek half af was, liet ze het haar dochter lezen, die er razend enthousiast over was. Dit stimuleerde haar tot verder schrijven. In 1937 was haar eerste boek, Nellekes opvoeding, klaar voor de pers.

Nadat in 1940 hun huis in Den Helder door een bombardement onbewoonbaar was geworden, verhuisde het gezin tijdelijk naar Schagen. In 1942 evacueerde de inmiddels weduwe geworden schrijfster naar Sneek.

Na de oorlog ging zij werken in het opvangcentrum voor gerepatrieer-

den ‘La Forêt’ in Doorn. Zij werd daar geconfronteerd met de ontreddering van de uit de Indische kampen gekomen Nederlanders en zag hoe weinig steun en begrip deze mensen in Nederland ontvingen. In verscheidene boeken, onder andere in Terug naar het vaderland, heeft ze de problematiek van deze mensen verwerkt.

In 1953 verhuisde ze naar Langweer in Friesland, waar zij met een korte onderbreking tot haar dood op 29 april 1983 heeft gewoond.

Werk

Een belangrijk thema in het werk van Fenna Feenstra is de bewustwoording van de jonge mens, waarbij jaloezie, verantwoordelijkheidsgevoel en de plaats die een individu in zijn omgeving inneemt een belangrijke rol krijgen toebemeten. Achtergrond van haar verhalen zijn vaak de Koninklijke Marine, het leven in Nederlands-Indië en de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog voor het karakter en de manier van leven van de mensen die deze oorlog hebben meegemaakt. Opvallend voor een meisjesboekenschrijfster uit de periode 1940-1960, is dat zij wezenlijke problemen niet uit de weg gaat, maar openhartig onderwerpen aansnijdt waar controversieel over gedacht wordt.

In Nellekes opvoeding beschrijft zij hoe een ouderloos meisje door haar dertien jaar oudere broer en diens vriend wordt opgevoed tot een aantrekkelijke jonge vrouw. Als voorbeeld diende haar eigen relatie met een oudere neef. De sfeer van veilige geborgenheid en afhankelijkheid van Nelleke van twee jonge volwassenen, is ontroerend weergegeven.

In haar tweede boek, Een zomer op heidehoeve, geeft de schrijfster via een vrolijk, schijnbaar zorgeloos meisjesboek kritiek op menselijke vooroordelen. Han de Wheel, een jonge ingenieur van goeden huize, zoekt tijdens de crisisjaren tevergeefs een passende betrekking. Hij verhuurt zich als chauffeur aan een rijk ouder echtpaar. Als de kleindochter verliefd wordt op de chauffeur, zijn de problemen niet van de lucht. Alleen het jongere nichtje van het verliefde meisje kijkt niet naar wat de man doet, maar wat hij is. Nadat de jonge dochter haar lesje over onterechte discriminatie heeft geleerd, vinden de gelieven elkaar terug in Indië.

In bovenstaande boeken overheerst, ondanks de aangestipte problemen, de luchthartigheid. In haar latere boeken, die na de Tweede Wereldoorlog verschijnen, zijn de problemen indringender. Als vervolg op Nellekes opvoeding verschijnt in 1946 Maar die vlag verlaten... nooit! In dit boek raakt de hoofdpersoon Marijke, dochter van de commandant van de marinebasis in Den Helder, in gewetensnood als haar ideeën over pacifisme niet lijken te passen bij de steeds zwaardere dreiging van een wereld-

oorlog. Bovendien staan de mensen van wie zij zielsveels houdt zeer sceptisch tegenover haar pacifisme. Het boek is als het ware een pleidooi voor het nut van de marine. Het boek eindigt ten tijde van de slag om de Javazee.

In Terug naar het vaderland wordt de ernstige toon indringender. De personen uit Maar de vlag verlaten... nooit! hebben niet allemaal de oorlog overleefd. De overlevenden zijn zowel geestelijk als maatschappelijk ontredderd en hebben grote moeite zich in het Nederland van na de Tweede Wereldoorlog te handhaven. De wat luchthartige Nelleke, die het leven altijd van de zonnige kant heeft gezien, is niet opgewassen tegen de depressiviteit van haar echtgenoot. Deze zoekt op zijn beurt steun bij vriendin Marijke. Marijke, terug in het vaderland, zonder ouders, zonder echtgenoot en zonder recht op een redelijk huis (er zijn immers genoeg dakloze gezinnen die voorrang hebben) wordt van het kastje naar de muur gestuurd. Het lijkt wel of men haar haar aanwezigheid kwalijk neemt. Met vallen en opstaan hervindt zij haar innerlijk evenwicht en kan ze zich opstellen voor een nieuwe liefde.

Ook in de latere boeken van Fenna Feenstra spelen oorlogservaringen een belangrijke rol, met name de reactie van de jongeren op de frustraties van hun ouders.

Langs eigen wegen is geïnspireerd op de ervaringen van de zoon van de schrijfster tijdens en na de oorlog. Bob vlucht tijdens de oorlog via Zweden naar Engeland om daar dienst te nemen bij de marine.

Kritiek

Naarmate de tijd verstrijkt wijzigt zich de kritiek op de boeken van Fenna Feenstra. In de jaren vijftig wordt geschreven over de opgewekte boeken voor oudere meisjes die terecht een warme ontvangst ten deel vallen. Zoals in de kritiek uit de Nieuwe Rotterdamse Courant van oktober 1959: ‘De voor een jeugdboek soms hachelijke kanten in de gegeven situaties, vonden onder Fenna Feenstra's gemakkelijke openhartigheid hun juiste aspect.’ Ziet de ene criticus het boek Het recht van de ander als een verrijkend boek, de andere vindt het beslist onaanvaardbaar, onder andere om een beschreven aanrandingsscène. Er wordt gewaarschuwd deze boeken niet aan katholieke meisjes te laten lezen vanwege de smakeloze en pikante details die in de boeken zouden staan.

Als in 1980 enkele van haar bekendste boeken in herdruk verschijnen, is de kritiek van wat medelijdende opmerking over een wensvervullend boek, dat niet van deze tijd is, tot een beschuldiging dat de schrijfster een voorstander van de bewapeningswedloop is. Pikante scènes zijn geen probleem meer, eerder worden

de boeken nu als langdradig en tamelijk ouderwets beoordeeld.

Bibliografie

22 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1990