Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Sara Fanelli

door Annemarie Terhell

Sara Fanelli is op 20 juli 1969 in Florence geboren. Haar Italiaanse vader was als hoogleraar architectuurgeschiedenis verbonden aan de universiteit van Florence, haar Amerikaanse moeder was lerares kunstgeschiedenis en schreef boeken over textiel. Fanelli's liefde voor de beeldende kunsten ontstond al op jonge leeftijd; haar ouders namen haar dikwijls mee naar musea en tentoonstellingen. Als zevenjarige wist ze al verschillende druktechnieken van elkaar te onderscheiden. Tijdens vakanties bij haar grootouders in de Verenigde Staten maakte de kleurrijke wereld van reclame, magazines en supermarkten diepe indruk op haar.

In 1988 vertrok Fanelli naar Londen voor een cursusjaar aan de London Art School. Na terugkeer in Italië volgde ze enkele jaren college kunst- en architectuurgeschiedenis. Tijdens een bezoek aan oude studievrienden besloot ze zich in Engeland te vestigen. Ze schreef zich in voor een opleiding Graphic Design aan het Camberwell College of Art en voltooide haar studie na vijf jaar met het behalen van een mastersdegree aan het Royal College of Art. In 1994 verscheen haar eerste kinderboek: Button.

Naast auteur en illustratrice van kinderboeken is Fanelli werkzaam als grafisch ontwerper voor diverse opdrachtgevers. Ze illustreert tijdschriften en ontwerpt boekomslagen, platenhoezen en theateraffiches. In Engeland verscheen een millenniumpostzegel van haar hand. Fanelli ontving verschillende Engelse prijzen voor illustratoren, waaronder de eerste prijs in de National Art Library Illustration en de Kall-Kwik Award. In 2000 werd zij genomineerd voor de Kate Greenaway Medal.

Werk

Sara Fanelli heeft zich in korte tijd ontwikkeld tot een eigenzinnig prentenboekmaakster die in haar werk

[pagina 2]

op succesvolle wijze de grenzen van het genre verkent. Haar prentenboeken gaan vaak uit van een origineel idee. Zo verbeeldt De kaart van alles de leefwereld van een klein meisje in een reeks plattegronden. In Pinokkio en Assepoester verwerkte ze twee klassieke verhalen tot kaartendozen waarin je een aantal afbeeldingen bij het verhaal zelf aaneen kunt puzzelen. Fanelli werkt meestal in collage en verwerkt verschillende materialen en technieken in haar afbeeldingen, zoals karton, stukjes krant en foto's aangevuld met verf, krijt, potlood of stempels.

Zowel in haar grafische werk als in haar prentenboeken neemt tekst een centrale plaats in. Fanelli laat zich graag inspireren door het lezen van proza en poëzie. Tekst en typografie zijn vaak volledig in haar afbeeldingen geïntegreerd en maken deel uit van de compositie. Deze integratie van tekst en beeld en het schijnbaar toevallige karakter van haar collages herinneren sterk aan het werk van Dada-kunstenaars.

Fanelli debuteerde in 1994 met Button (Knoop), een cyclisch verhaal over een knoop die van een jas rolt en allerlei avonturen beleeft voordat hij weer wordt teruggevonden door de eigenaar van de jas, een deftig heertje.

Haar tweede prentenboek, De kaart van alles, beschrijft het leven van een klein meisje in een verzameling plattegronden van haar buurt, slaapkamer, familie, buik en hond. Op het omslag staat een fotootje van Fanelli als kind; volgens de flaptekst houdt zij zelf ook veel van ‘boeken, plattegronden, knopen [-] en de maan’. De kaarten zitten zo vol priegelige details - poppetjes, hondjes, kersen, kikkers - dat je er eindeloos naar kunt kijken. Het hoofdstuk ‘mijn dag’ bestaat uit een serie lange stroken en begint met een levensgrote tandenborstel. De stippellijntjes op de kaarten geven nog lege gebieden aan die de lezer mag invullen met zijn eigen lievelingsspeelgoed, spelletjes of een afbeelding van een heel bijzonder iemand. De kaart van alles heeft een uitvouwbaar omslag met daarop een grote lege kaart die kinderen na het lezen van het boek zelf kunnen voltekenen.

In 1996 verschenen twee dozen waarin Fanelli de verhalen Pinokkio en Assepoester toelichtte met achttien glanzende prentbriefkaarten waaruit drie grote afbeeldingen kunnen worden samengesteld. Daarnaast bevatten de bruinkartonnen doosjes elk een boekje met het verhaal en een velletje fantasiepostzegels.

Voor Wolf! gebruikte Fanelli een lettertype dat veel weg heeft van handmatig gedrukte rubberstempels. Het boek opent met een zalmkleurig schutblad vol hartjes van gekleurd papier, wolfshaar en krant. Wolf is een vertederend wezentje opgebouwd uit slordige, zwarte potloodstreepjes. Over een slingerend pad van krantenpapier gaat hij op weg naar de stad om vriendjes te maken. Dat blijkt niet makkelijk; hij wordt met een zwaaiende

[pagina 3]

hamer weggejaagd door een automonteur en natgespoten door een tuinman. In Wolf! experimenteerde Fanelli met bestaande afbeeldingen in haar illustraties. Ze gebruikte ogen geknipt uit tijdschriftenfoto's (waarvan ze altijd een doosje op haar werktafel heeft staan) en verwerkte stukjes van Victoriaanse houtgravures die sterk lijken op de fragmenten die Max Ernst gebruikte voor zijn surrealistische collages. De notenbalk en het kostuum van de kapper verwijzen naar de opera's Le nozze di Figaro en Il barbiere di Siviglia.

Op reis in Dromenland volgt de grillige lijnen van Fanelli's fantasie. Drie vrienden, het jongetje Zeno, de hond Bubu en de vogel Kana Rie hebben vreemde dromen. Pas als ze de aanwijzingen uit al die dromen naast elkaar leggen en één voor één volgen komt er lijn in het verhaal: ze vinden een hond die zijn baasje kwijt is. De hond heet Martini en hij hoort bij Marty, de postbode van de sterren. Op reis in Dromenland ademt de sfeer van een ruimtereis; Fanelli weet dit effect te versterken door te werken met vervreemdende achtergronden waarvan de herkomst zich soms moeilijk laat raden. In de dromen van het vogeltje Kana Rie verwerkte zij dagboekschetsen van een reis naar Marokko. Elk van de drie dromen is afgebeeld op een doublespread, die bestaat uit een reusachtige tekstballon vol onbegrijpelijke aanwijzingen. Wanneer de vrienden hun dromen aan elkaar vertellen vallen de

[pagina 4]

puzzelstukjes op hun plaats. Op deze strippagina's imiteerde Fanelli de druktechniek van oude comic strips door te werken in een halftoon-kleurendruk, waarbij alle kleurenpuntjes afzonderlijk te zien zijn en de kleur geel net naast het register valt.

Het hondje Bubu speelt ook een rol in Dear Diary. Dit verhaal bevat zeven dagboekfragmenten die in kliederige krabbels en tekeningen het leven beschrijven van onder andere het meisje Lucy, een stoel en een lieveheersbeestje. In later werk maakte Fanelli steeds meer gebruik van foto's in haar collages en waren haar beelden meer geconstrueerd. In First Flight, het verhaal over een vlinder met het gezicht van de maan, verwerkte ze een foto van een driedimensionale installatie van ijzerdraad en papier.

Knoop

Fanelli's eerste prentenboek ontstond uit een afstudeeropdracht. Opvallend is de sombere voorkant: op het zwarte kaft zit een glanzend rode knoop gemonteerd, die bij ronddraaien de spelers in het verhaal introduceert. Grappig is dat alle opeenvolgende personages de knoop op een andere manier gebruiken: het meisje speelt ermee als met een hoepel, de boer zet hem als wiel onder zijn wagen en de droevige slak ziet er een gezellig huisje in.

De collages hebben een bewust kinderlijk karakter. Ze bestaan uit figuren en letters geknipt uit gekleurd papier of kranten, die terloops over de bladzijde lijken uitgestrooid. Hier en daar zijn de afbeeldingen opgebouwd als een plakplaatje; een huisje is een grijs vierkantje met daarop een groen driehoekje en een rechthoekje als schoorsteen. De schaarse tekst van het verhaal zit verstopt in slordig geknipte krantenregels en uitgeknipte letters die deel uitmaken van de illustraties. In de Nederlandse uitgave is de vertaalde tekst in een wit kader om de illustratie heen geplaatst.

Het kleurgebruik is verrassend; Fanelli plaatst onverwachte kleuren naast elkaar, zoals accenten van fel zuurstokroze en maïsgeel op een zachte, mintgroene achtergrond. De droevige slak met zijn grote rode neus, de korte dunne beentjes van het deftige heertje en het onstuimig potloodgekras op sommige illustraties tonen sterke verwantschap met het werk van de Praagse prentenboekmaakster Květa Pacovská. Fanelli verwijst naar deze bron op het moment dat de knoop in een zak terechtkomt, tussen verfrommelde bonnetjes, papiertjes en metrokaartjes waarop ‘Praha’ en enkele Tsjechische woorden te lezen zijn.

Waardering

Fanelli's debuut Knoop werd in de Nederlandstalige pers gemengd ontvangen en leidde in het tijdschrift Leesgoed tot een vinnige polemiek. Truusje Vrooland kwalificeerde het werk van Fanelli als ‘horizonverwijdend en fantasiestimulerend’; collega Francien Braaksma reageerde hier fel op onder de titel ‘Jatwerk: Sara Fanelli

[pagina 5]

plagieert Květa Pacovská’. Lieke van Duin relativeerde deze kwestie door te spreken van een welbewuste hommage aan Pacovská. Pas na het verschijnen van Wolf! durfden de meeste critici hun aarzelingen over Fanelli's oorspronkelijkheid te laten varen en werd het werk van Fanelli getypeerd als eigenzinnig, artistiek en verrassend.

Bibliografie

Keuze uit de niet in het Nederlands vertaalde kinderboeken

The doggy book (1998), Dear Diary (2000), The New Faber Book of Children's Verse (Matthew Sweeney, 2001), First Flight (2002), Mythological Monsters of Ancient Greece (2002).

Geschreven en geïllustreerd door Sara Fanelli

Button (1994): Knoop. Vertaald door Jacques Dohmen. Amsterdam, Querido, 1994.

My Map Book (1995): De kaart van alles. Vertaald door Jacques Dohmen. Amsterdam, Querido, 1995.

Pinocchio Picture Box (1996): Pinokkio (kaartendoos). Vertaald door Martha Heesen. Amsterdam, Querido, 1996.

Cinderella Picture Box (1996): Assepoester (kaartendoos). Vertaald door Martha Heesen. Amsterdam, Querido, 1996.

Wolf! (1997): Wolf! Vertaald door Jacques Dohmen. Amsterdam, Querido, 1997.

It's dreamtime (1999): Op reis in dromenland. Vertaald door Jacques Dohmen. Amsterdam, Querido, 1999.

Over Sara Fanelli en haar werk

Lieke van Duin, De knoop rolt het verhaal rond. In: Trouw, 28-9-1994.

Truusje Vrooland-Löb, [over: Knoop]. In: Leesgoed, 1995, nr. 2.

Francien Braaksma, Jatwerk: Sara Fanelli plagieert Kveta Pacovská. Met naschrift door Truusje Vrooland-Löb. In: Leesgoed, 1995, nr. 4, blz. 175-176.

Judith Eiselin, Een ABC op lichtgrijs papier. In: NRC Handelsblad, 26-9-1995.

Selma Niewold, Kikker is niet helemaal een held. In: de Volkskrant, 7-10-1995.

Eric Kila, Gevoelig wolfje. In: Haagsche Courant, 23-5-1997.

Judith Eiselin, Brillenglazen zonder oogjes. In: NRC Handelsblad, 25-4-1997.

Ian Massey, The privilege of meeting Sara Fanelli. In: The Journal of the Association of Illustrators, 2000, nr. 1.

62 Lexicon jeugdliteratuur
juni 2003