Lexicon van de jeugdliteratuur

Theo Engelen

door Martine Letterie

Theo Engelen is 19 oktober 1950 geboren in Geulle, een Maasdorp in Limburg. Hij ging naar het gymnasium in Maastricht. Na de middelbare school studeerde hij geschiedenis in Nijmegen, waar hij na zijn afstuderen aan de universiteit is blijven werken. Inmiddels is hij hoofddocent sociaal-economische geschiedenis. Uit hoofde van zijn vak publiceert hij regelmatig boeken en artikelen. Hij is getrouwd en heeft drie kinderen.

Sinds 1994 schrijft Engelen ook jeugdboeken. Zijn eersteling heette Schimmen uit het verleden.

Werk

Er is sprake van een duidelijke relatie tussen de jeugdboeken van Engelen en zijn dagelijks werk: in bijna al zijn verhalen speelt de geschiedenis een belangrijke rol. Hij laat zijn lezers zien dat het heden er zonder het verleden niet zou zijn.

In Schimmen uit het verleden verhuist Sander met zijn familie van de Randstad naar het fictieve dorp Belst. Hij ontdekt in de loop van het verhaal de historie van zijn nieuwe huis. Zo leert hij op een andere manier de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog kennen. Natuurlijk heeft hij er op school wel veel over gehoord, maar nu Sander weet dat in zijn eigen huis onderduikers hebben gezeten, denkt hij er anders over: ‘Opeens hadden de mensen uit de geschiedenislessen een gezicht gekregen, in elk geval een naam.’ Van die onderduikers heeft hij brieven gevonden, hij weet hoe ze heetten en wie ze waren. Als zijn buurvrouw hem meeneemt naar het oorlogsmuseum in Overloon, wordt het hem teveel. Hij realiseert

zich hoe vreselijk de oorlog is geweest.

In De riddergrot (1995) spelen twee verhalen door elkaar: de avonturen van François die twee eeuwen geleden leefde en die van Bart uit het heden. Allebei komen ze in aanraking met de grootste misdaad van hun tijd; Francois met wapensmokkel en Bart met drugshandel. Bart wordt zelfs samen met zijn oom Leon gegijzeld door twee ontsnapte gevangenen. Beide jongens beleven de benauwdste uurtjes van hun avontuur op dezelfde plaats: in de riddergrot, een plek in de mergelgrotten.

Dit boek demonstreeert net als de andere boeken van Theo Engelen hoe het heden bepaald wordt door het verleden. François' afstammelingen hebben een vervoersbedrijf dat voor het wijnhuis van Barts oom werkt. In het heden vinden we dus sporen van het verleden.

In De nacht van de doorbraak (1995) verwerkte Theo Engelen een duidelijke boodschap. Hij laat zien hoe belangrijk het verleden voor het heden is. In dit boek worden oude gewoontes en oude mensen zonder pardon aan de kant gezet. Een groep welvarende lieden uit de stad koopt letterlijk een heel dorp op en restaureert het ‘verantwoord’. Bijna de gehele oude bevolking trekt naar een nabijgelegen nieuwbouwwijk. Een paar autochtonen blijven achter, maar ze hebben in hun eigen dorp niets meer in te brengen. Het is duidelijk dat Engelen dit een slechte zaak vindt. Veel van de nieuwe rijken hebben hun bejaarde ouders in huis, maar die mogen vooral niet tot last zijn. Wanneer dat wel zo is, lozen ze de bejaarden snel in een verpleeg- of verzorgingstehuis. Engelen is het hier niet mee eens; hij vindt dat we bejaarden als gelijkwaardige mensen moeten behandelen en naar hen moeten blijven luisteren. Zij brengen immers ervaringen uit het verleden mee in het heden.

Ook zijn debuut Schimmen uit het verleden had een boodschap. Engelen toont het gevaar van discriminatie. Sander ontdekt dat de bewoners van Belst zich tijdens de oorlog vergisten in de aard van het Duitse echtpaar dat in die tijd in Sanders huis woonde: zij lieten een aantal joden onderduiken. De dorpsbewoners hadden daar geen weet van, daardoor behandelden ze het echtpaar anders dan ze verdiend zouden hebben. Omdat Engelen schrijft over de gevolgen van discriminatie in de Tweede Wereldoorlog, is de boodschap overduidelijk: niemand mag zich ooit door vooroordelen laten leiden.

De boeken van Theo Engelen zijn vanaf het eerste hoofdstuk spannend. Elk boek opent met een situatie die vragen bij de lezer oproept. Hij wordt daardoor uitgenodigd verder te lezen. De riddergrot begint met een historische scène waarin een geheime gang in een grot wordt afgesloten, De nacht van de doorbraak begint

met een verdwijning van de opa van Karlijn Versteegh en Schimmen uit het verleden met de verhuizing van Sanders familie naar Belst.

De boeken hebben meestal een detective-achtige opzet, waarin steeds nieuwe puzzelstukjes de verhaallijn voor de lezers langzaam volledig maken. In Schimmen uit het verleden wordt de naam van de Duitse familie Schöffer zelfs postuum in ere hersteld, dankzij de puzzelstukjes die Sander bij elkaar brengt. Ook de andere boeken lopen goed af. De oude mensen in De nacht van de doorbraak krijgen de waardering die ze verdienen, de ontsnapte gevangenen in De riddergrot worden gepakt en François krijgt de mogelijkheid aan zijn toekomst te werken.

Moordzaak

Lisa's ouders zijn gescheiden. Haar vader werkt bij de politie, haar moeder Eva is medewerker aan de universiteit voor het vak geschiedenis; ze onderzoekt de geschiedenis van het bedrijf Wagemaker & Zoon, een textielbedrijf uit Twente. Lisa doet haar best haar aandacht evenredig tussen haar beide ouders te verdelen. Hun scheiding is niet dramatisch, de ouders hebben een redelijk contact met elkaar.

Lisa gaat met haar moeder een paar dagen naar Twente om het nuttige met het aangename te combineren: terwijl ze vakantie hebben, willen ze het archief van het bedrijf Wagemaker & Zoon bezoeken. Hierdoor raken moeder en dochter ongewild in een spannend avontuur verzeild. Het archiefonderzoek wordt detectivewerk.

Moordzaak heeft nog meer met Engelens dagelijks werk te maken dan zijn vorige boeken. Ook nu weer is kennis van het verleden nodig om problemen in het heden op te lossen. Het lijkt alsof Engelen met dit boek een pleidooi voor zijn vak houdt: het is belangrijk en het soort werk is spannend.

Net als de andere boeken van Theo Engelen heeft Moordzaak een detective-achtige opzet. Het boek begint direct op de eerste bladzijde met een spannende scène. Lisa en haar moeder zitten in hun huiskamer. Er is van buiten op hen geschoten, overal ligt glas. Joris, Lisa's vader, komt hen ophalen om hen naar een schuiladres te brengen. Vanaf dat moment krijgen de lezers puzzelstukjes aangereikt die maken dat ze gaan begrijpen hoe Lisa en haar moeder in deze situatie terecht zijn gekomen. Ook dit boek loopt goed af. De misdadige organisatie van de zoon van Wagemaker waar Lisa en Eva per ongeluk op stuitten, wordt opgerold. Eva en Joris zijn door deze avonturen dichter bij elkaar gekomen en het ziet er zelfs naar uit dat het tussen hen weer goed komt.

Waardering

Theo Engelen wordt vooral gezien als een schrijver die voor een groot publiek toegankelijk

is: ‘Diepzinnigheden of zware problemen snijdt Engelen in dit ontspannende boek niet aan. Het is vooral een spannend, onderhoudend, avontuurlijk en detective-achtig verhaal, waarmee brugklassers van alle schooltypen enkele genoeglijke uurtjes kunnen doorbrengen.’ (Ruud Kraaijeveld in Jeugdliteratuur in de basisvorming over De riddergrot)

Zijn manier van vertellen wordt door veel recensenten gewaardeerd: ‘De schrijver heeft een traditioneel vlotte pen, die samen met de detective-achtige opzet van het boek beslist tot lezen verleidt.’ (Lieke van Duin in Trouw) Ook wordt meer dan eens opgemerkt dat Engelen zijn boeken spannend maakt: ‘Engelen prikkelt voortdurend de nieuwsgierigheid.’ (Selma Niewold in de volkskrant)

Bibliografie

45 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1997