Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Bettie Elias

door Ria de Schepper

Bettie Elias is op 14 september 1953 in Hasselt geboren. Ze studeerde voor lerares maar stond nooit voor de klas. Wel werkte ze enkele jaren in een Studiecentrum voor pedagogie in Hasselt, waar ze onder meer vakantieprojecten voor kinderen verzorgde. Vanuit de ervaringen die ze daar had met kinderen, ouders en opvoeders kreeg ze de smaak voor het schrijven van kinderboeken te pakken. Sedert 1987 is ze directeur van een reclamebureau.

Zoenen is voor grote mensen werd in 1987 bekroond door de Kinder- en Jeugdjury van Nederlands Limburg. De meester is een schat kreeg in 1992 een Boekenwelp en werd gelauwerd door de Kinder- en Jeugdjury. Boekenwelpen ontving Bettie Elias ook voor Jan en Jan (in 1995), Bang of boos (in 1996) en Water van zout (in 1998). Het kleine geheim van Pieter werd in 2000 bekroond door de Kinder- en Jeugdjury Vlaanderen.

Werk

De boeken van Bettie Elias richten zich naar zes- à negenjarigen en hebben veelal een beperkte omvang. Het zijn realistische verhalen waarin de dagelijkse belevenissen, vriendschappen en gevoelens van kinderen centraal staan. Als uitgangspunt voor een thema gebruikt Bettie Elias eigen observaties en intuïtie. Vaak vertrekt ze van een concreet gegeven dat ze volgens haar eigen gevoel en fantasie uitwerkt. Ze schrijft wel altijd over dingen die mogelijkerwijs echt kunnen gebeuren. Ook voor ernstige thema's zoals kindermishandeling, racisme of het verwerken van de dood van een vader, doet ze bewust geen research. Ze probeert zich in te leven in de situatie en kinderen met hun gevoelens en problemen ernstig te nemen.

In de jaren tachtig publiceerde ze twee verhalenbundels en vijf boeken over dagelijkse belevenissen van kinderen. De verhalen in Dansen met je

[pagina 2]

ogen dicht (1986) en Blubberpudding (1988) geven herkenbare situaties en emoties weer. Ze zijn vaak grappig en verrassend maar de versnippering in korte verhalen leidt tot oppervlakkigheid. In Papa is een grote lummel! (1993) staat de relatie tussen een jongere en een oudere broer centraal. Hun angst om tijdens de nacht in een tent buiten te slapen is levendig en met gevoel voor humor uitgewerkt.

Dat leeftijdgenoten zich prima in de personages kunnen inleven, geldt voor alle boeken van Bettie Elias. Ze schrijft in een directe, eenvoudige stijl zonder uitweidingen. De personages en hun motieven krijgen veel aandacht. Haar personages gevoelig en herkenbaar beschrijven, vindt ze belangrijker dan actie en spanning.

In de jaren negentig duiken in het werk van Bettie Elias maatschappelijke thema's op. In De meester is een schat (1991) is Bram slachtoffer van mishandeling door zijn overspannen vader. Het delicate onderwerp wordt voor jonge kinderen vanuit de verschillende personages genuanceerd en geloofwaardig geschetst. Het boek balanceert op de grens tussen al te sterk pessimisme en overdreven optimisme. In een sobere, ingehouden stijl komen de figuur van Bram en zijn wisselende emoties goed uit de verf. Het slot is gematigd positief, iets waarvoor de auteur ook in latere boeken bewust koos.

Dat is onder meer het geval in Thuis eten we apentaart (1993) waarin pesten en racisme aan bod komen. Achmed wordt gepest door een klasgenoot maar hij is vooral van streek door het racistisch gedrag van zijn meester. In kinderboeken spelen meesters meestal een begrijpende en bemiddelende rol, zoals in De meester is een schat, maar Thuis eten we apentaart geeft een minder fraai beeld van een meester. Hij is geen onmens en heeft wellicht geen kwade bedoelingen maar hij handelt vanuit vooroordelen. Het boek behoudt een optimistische ondertoon maar tracht, via het effect van de gebeurtenissen op Achmed, een aantal racistische tendensen in onze maatschappij aan de kaak te stellen. De meester blijft wie hij is en Achmed komt, dankzij enkele vrienden, gesterkt uit de gebeurtenissen. Hij is weerbaarder geworden.

Een gelijkaardige thematiek zit ook in een aantal andere verhalen van de auteur. Vriendschap speelt daarin steeds een beslissende rol. In Het veel te grote huis (1985) sluiten opa en zijn kleinzoon een verbond tegen de gedwongen verhuizing naar een bejaardentehuis. In Bang of boos (1995) helpt een meisje haar vriendje zich te verzetten tegen een pester.

Enkele boeken van Bettie Elias handelen over verdriet van kinderen. De vriendschap van een kind voor een lievelingsdier en het verdriet om het verlies ervan, beschrijft ze in Jan en Jan (1994) en Ik mis je zo (1996). Vooral in Jan en Jan is de vriendschap van een jongetje voor een ekster sfeervol en gevoelig beschreven. In Water van zout

[pagina 3]

(1997) is het verdriet van een heel ander gehalte. De vader van Dries sterft door een auto-ongeluk en de familie blijft verweesd achter. Het boek is opgebouwd uit korte, levendige scènes waaruit blijkt hoe alle gezinsleden het verdriet op hun eigen manier verwerken. Ook hier weet de schrijfster een evenwicht te bewaren tussen gemis en pijn enerzijds en troost, hoop en vrolijke momenten anderzijds.

Water van zout

De vader van Dries en Leentje komt om bij een auto-ongeluk. Dries heeft moeite om zijn verdriet te uiten. Soms is de pijn zo hevig dat hij boos wordt op zijn taterende zusje, op zijn vrienden of op zijn mama die het ook moeilijk heeft. Opa begrijpt hem nog het best. Hij toont hem hoe je verdriet naar boven kunt laten komen om het te verwerken. De draad van het gewone leven weer opnemen is moeilijk. Dankzij de herinnering aan papa en de steun van de gezinsleden lukt het. Het verhaal beschrijft sober en indringend de reacties en gedachten van Dries. De briefjes die hij aan zijn vader schrijft komen authentiek over. Het verhaal is niet moraliserend of overdreven sentimenteel maar aangrijpend in zijn eenvoud.

Waardering

Uit de manier waarop Bettie Elias haar thema's beschrijft, blijkt vaak een duidelijke bedoeling. Ook al staat de boodschap niet voorop, toch is die soms nadrukkelijk aanwezig. Bettie Elias beschrijft handelingen en gevoelens veelal expliciet waardoor ze weinig overlaat aan de verbeelding van de lezer. Ze weet prima de leef- en gevoelswereld van kinderen op een rustige en sfeervolle

[pagina 4]

manier weer te geven. In haar beste boeken, zoals De meester is een schat, Thuis eten we apentaart en Water van zout is de compositie doordachter en de beschrijving genuanceerder.

Bettie Elias krijgt veel waardering voor haar groot inlevingsvermogen en voor de herkenbaarheid van haar verhalen. Haar stijl wordt als vlot, sober en toegankelijk omschreven. Ook de fijne humor in de verhalen krijgt waardering. Kritische bedenkingen zijn er over een gebrek aan diepgang, een te opvallende boodschap, te expliciete beschrijvingen en een wat kleurloos taalgebruik. Het gewone in haar thematiek en uitwerking ziet de ene recensent als een pluspunt en de andere als een minpunt. Belle Kuijken (De Morgen) zegt over De meester is een schat: ‘De eenvoud en de directe, niets verhullende stijl geven het boek een rauwe maar stille wreedheid’.

Bibliografie

Jeugdboeken

Een vreemd gevoel in mijn buik. Met illustraties van Kris Nauwelaerts. Leuven, Infodok, 1983. Herdruk met illustraties van Gerda Dendooven: Mechelen, Bakermat, 1991.

Zoenen is voor grote mensen. Met illustraties van Kris Nagels. Leuven, Infodok, 1985. Herdruk met illustraties van Gerda Dendooven: Mechelen, Bakermat, 1991.

Het veel te grote huis. Met illustraties van Kris Nagels. Leuven, Infodok, 1985. Herdruk met illustraties van Anne Westerduin: Mechelen, Bakermat, 1996.

Dansen met je ogen dicht. Met illustraties van Gabi Cielen. Leuven, Infodok, 1986.

Papa is een grote lummel! Met illustraties van Lieve Baeten. Leuven, Infodok, 1987. Herdruk Mechelen, Bakermat, 1993.

Een vluchtige zoen. Met illustraties van Paul de Becker. Leuven, Infodok, 1988.

Blubberpudding. Met illustraties van Lieve Baeten. Leuven, Infodok, 1988.

De meester is een schat. Met illustraties van Gerda Dendooven. Leuven, Infodok, 1991.

Thuis eten we apentaart. Met illustraties van Gerda Dendooven. Mechelen, Bakermat, 1993.

Pikkedief. Met illustraties van Gerda Dendooven. Mechelen, Bakermat, 1993.

Jan en Jan. Met illustraties van Anne Westerduin. Mechelen, Bakermat, 1994.

Bang of boos. Met illustraties van Anne Westerduin. Mechelen, Bakermat, 1995.

Vriend met drie. Met illustraties van Anne Westerduin. Mechelen, Bakermat, 1995.

Ik mis je zo. Met illustraties van Anne Westerduin. Mechelen, Bakermat, 1996.

Tien is hoog. Met illustraties van Anne Westerduin. Mechelen, Bakermat, 1996.

Water van zout. Met illustraties van Anne Westerduin. Mechelen, Bakermat, 1997.

Het kleine geheim van Pieter. Met illustraties van Anne Westerduin. Hasselt, Clavis, 1998.

Donkere ogen. Mechelen, Bakermat, 1999.

Over Bettie Elias

L. Claeys (sam.), Aangenaam. Bettie Elias. Documentatiemappen van Vlaamse jeugdauteurs, VBC, jaargang 7 (1989), nr. 2.

Ria de Schepper, Bettie Elias. In: Jeugdboekengids, januari 1992.

Koen Driessens, ‘Racisten zijn vaak heel gewone mensen’. In: Het Belang van Limburg, 10-3-1993.

Eric Bracke, Over de ekster en de kleine Jan. In: De Morgen, 1-4-1994.

Belle Kuijken, Boeken met tranen. In: De Morgen, 20-1-1995.

Jan van Coillie, Tevreden tjilpten de bloemen. In: De Standaard der Letteren, 20-8-1998.

Jan van Coillie, 12.000 donkere ogen. In: De Standaard der Letteren, 4-3-1999.

Lieve Herten, Donkere ogen en een warm boek. In: Het Nieuwsblad, 7-3-1999.

Hilde Sabbe, ‘Je kunt kinderen niet dwingen, alleen aansporen’. In: De Morgen, 4-4-1999.

56 Lexicon jeugdliteratuur
juni 2001