Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Martha van Eeden-van Vloten

door Janneke van der Veer

Martha van Vloten werd op 18 februari 1857 geboren in Deventer als oudste dochter van Johannes van Vloten (1818-1883) en Elisabeth van Gennep (1824-1906). Ze had twee zussen en vier broers. Haar vader had tijdens zijn studie theologie afstand van de kerk genomen en was werkzaam in het onderwijs. Daarnaast was hij publicist/schrijver; van zijn hand verscheen onder meer Nederlandsche baker- en kinderrijmen (1871). Omwille van zijn functie als hoogleraar en later rector aan het Atheneum Illustre woonde het gezin aanvankelijk in Deventer, later in Bloemendaal en Haarlem.

De kinderen Van Vloten kregen een vrije opvoeding. Hen werd geleerd in vrijheid tot een zelfstandig oordeel te komen en zich verbonden te voelen met de natuur. Bewust werden de kinderen niet kerkelijk opgevoed. Martha had een sterk gevoel voor rechtvaardigheid. Net als bij haar ouders stond weldoen bij haar hoog aangeschreven. Zij was, net als haar vader, een denker, maar neigde daarbij naar melancholie.

In Haarlem bezocht ze de middelbare meisjesschool. Toen ze in de vijfde klas zat, werd haar de ‘Prijs voor de letterkundige wetenschappen’ toegekend. Ze had een brede talenkennis: ze beheerste Latijn en Grieks, sprak vloeiend Frans en Italiaans en maakte zich de Scandinavische talen eigen. Van jongs af was ze vertrouwd met intellectuele debatten over literatuur, politiek, religie en kunst. Tot haar vrienden- en kennissenkring behoorden veel schrijvers en kunstenaars. In 1886 trouwde ze met de auteur Frederik van Eeden (1860-1932). Het echtpaar ging in Bussum wonen en kreeg twee zoons. Het huwelijk eindigde in 1907 in een echtscheiding.

[pagina 2]

Haar laatste levensjaren woonde Martha van Vloten bij haar oudste zoon en diens vrouw. Ze overleed op 4 juni 1943 te Nigtevecht.

Werk

Martha van Eeden-van Vloten heeft zich op het gebied van de kinder- en jeugdliteratuur gemanifesteerd als vertaalster. Tijdens haar huwelijk met Van Eeden kreeg ze vertaalopdrachten vanwege haar goede beheersing van de Scandinavische talen. Na haar scheiding kon ze met het vertaalwerk de gezinsinkomsten aanvullen. Haar vader had gehoopt dat ze schrijfster zou worden, maar ze had geen literaire ambities. Dat ze echter goed kon schrijven, blijkt uit haar vele brieven. Wijd en zijd was ook haar talent om sprookjes te vertellen bekend. Tot op hoge leeftijd beoefende ze deze kunst in familie- en kennissenkring. Ze zette de sprookjes van Andersen (1899-1900) en Grimm (1906-1910) om in het Nederlands en het sprookjesachtige jeugdboek De waterkindertjes (1905) van Charles Kingsley. Ook vertaalde ze uitgaven waarin de natuur een belangrijke rol speelt, zoals Idylle en epos uit het dierenleven (1903).

Haar vertalingen kenmerken zich door een frisse, levendige stijl die de verhalen vaart geeft. Uit het voorwoord in De waterkindertjes blijkt dat ze de vertaling aanpaste aan het contemporaine, Nederlandse lezerspubliek: ‘Ik heb met dit boekje, dat in zijn vorm wat verouderd is, mij eenige




vrijheden veroorloofd. De vele toespelingen alléén op Engelsche lezers berekend, liet ik weg. Ook heb ik stukken uitgelaten die ik meende dat door een al te barok uitspinnen, aan den vorm en de letterkundige waarde schade deden. Hier en daar heb ik ook iets, dat mij verouderd scheen, weggelaten of veranderd.’

Of het vertaalwerk een grote plaats in haar leven heeft ingenomen, valt te betwijfelen. In een brief aan haar zus Kitty Verwey-van Vloten schreef ze: ‘Wat vertalen betreft, ik zou er eigenlijk geen zin in hebben: het neemt zooveel tijd en ik vertaal alleen graag iets, dat mij heelemaal

[pagina 3]

inspant, eigenlijk houd ik er maar van als intens lezen van iets, dat ik met enkel lezen niet voldoende zou opnemen. Daarom vind ik Kandinsky geschikt en ik geloof dat ik enkel nog maar ga vertalen voor eigen oefening en dan in hoofdzaak filosofische dingen. Als ik zelf auteur was en dus werkelijk literatuur vertalen kon, zou het wat anders zijn, dat was dan ook een heerlijke inspanning en studie. Mijn leven heeft zich langzamerhand zóó gevormd, dat alleen een dagverdeeling van geestelijk inspannende bezigheid mij bevredigen kan; de rest verslapt.’

Waardering

Uit diverse bronnen blijkt dat de vertalingen van Martha van Eeden-van Vloten veel waardering kregen. Jeugdboekengids De Kleine Vuurtoren (1927) noemt de door haar vertaalde sprookjes van Grimm ‘de beste, meest volledige bew. van de beroemde sprookjesschat’. Een vergelijkbare vermelding is opgenomen over de sprookjes van Andersen.

Hendrik van Tichelen waardeert in Over boeken voor kinderen. Studie ten gerieve van leerkrachten, ouders, bibliothekarissen (1928) de vertaling van de sprookjes van Grimm eveneens positief. Bij een vergelijking met andere sprookjesvertalingen concludeert hij: ‘Een even volledige en trouwe [vertaling], maar jonger en levendiger nog, danken we mevrouw Van Vloten’. Haar Sprookjes van H.C. Andersen noemt hij een ‘toonbeeldige vertaling’. Zeer lovend is hij ook over de schrijfstijl: ‘Mevrouw van Eeden-van Vloten schonk ons zulke bloemlezing in een taal die louter schoonheid en toch door-en-door eenvoud is.’

In een levensschets die na haar dood in de Mededelingen van het Frederik van Vloten-genootschap verscheen, worden haar vertalingen ‘voortreffelijk en ware herscheppingen’ genoemd.

Het succes van haar vertaalwerk blijkt ook uit de vele herdrukken. Zo verscheen van de sprookjes van Andersen in 1955 een achtste druk.

Bibliografie

Keuze uit door haar vertaalde kinder- en jeugdboeken

Sprookjes van H.C. Andersen: werelduitgave. Drie delen. Met illustraties van Hans Tegner. Amsterdam, Scheltema & Holkema's Boekhandel, [1899-1900].

Idylle en epos uit het dierenleven. Naar het Amerikaansch [van Seton-Thompson]. Gevolgd door: De eekhoorntjes: een geschiedenis van dieren en menschen [naar het Engelsch van Mary E. Wilkins]. Rotterdam, Masereeuw & Bouten, De volks-kinderbibliotheek van Nellie, vierde groep, nr. 20, [1903].

Charles Kingsley, De waterkindertjes: een sprookje voor een landkind. Met illustraties van G. van de Wall Perné. Amsterdam, G. Schreuders (in opdracht van Mij. voor Goede en Goedkoope Lectuur), [1905].

Sprookjes. Verzameld door Gebr. Grimm. Bewerkt door M. van Vloten. Uitgezocht door N. van Hichtum. Vier delen. Met illustraties

[pagina 4]

van B. en J. Midderigh-Bokhorst. Amsterdam, Mij. voor Goede en Goedkoope Lectuur, [1906-1910].

Over Martha van Eeden-van Vloten

Henriette J. Kluit en Saskia Lobo, De kleine vuurtoren. Jeugdboekengids. Rotterdam/Den Haag 1927, blz. 10, 11.

Hendrik van Tichelen, Over boeken voor kinderen. Studie ten gerieve van leerkrachten, ouders, bibliothekarissen. Groningen/Den Haag, J.B. Wolters' U.M., 1928, blz. 65, 83.

H. [= Hans van Eeden], Martha van Vloten. Een levensschets. In: Mededelingen Frederik van Eeden-genootschap, jaargang 9 (1946), blz. 3-27.

[Martha van Vloten], Brieven van Martha van Vloten. In: Mededelingen Frederik van Eeden-genootschap, jaargang 9 (1946), blz. 29-59.

Hendrik van Tichelen, Over boeken voor kindsheid en jeugd. Studie ten gerieve van leerkrachten, ouders en bibliothekarissen. Antwerpen, Uitgeverij Ontwikkeling, 1952, blz. 28, 101, 112, 118, 131, 132.

Marie Cremers, Herinneringen aan Martha van Vloten. In: Maatstaf, jaargang 4 (1956), blz. 310-315.

Marijke Stapert-van Eggen, De meisjes Van Vloten. Lezing voor het Frederik van Eeden-genootschap, 3-4-1987.

Marjo van Soest, Andermans leven. Marijke Stapert-Eggen over de drie zusjes Van Vloten. In: Vrij Nederland, 22-4-1988, blz. 22.

Marijke Stapert-van Eggen, De scheiding van Martha van Vloten en Frederik van Eeden. In: Mededelingen Frederik van Eeden-genootschap, nr. 38, oktober 1994, blz. 19-46.

Marijke Stapert-van Eggen, De verloving van Martha van Vloten en Frederik van Eeden. In: Mededelingen Frederik van Eeden-genootschap, nr. 39, november 1995, blz. 23-44.

Hilda Dijkhuizen, Martha van Vloten: ‘het leven is van alle problemen het moeielijkst op te lossen’. Scriptie Open Universiteit Nederland, Heerlen, 2005.

Cornelie van Uuden & Pieter Stokvis, De gezusters van Vloten. De vrouwen achter Frederik van Eeden, Willem Witsen en Albert Verwey. Amsterdam, Bert Bakker, 2007.

77 Lexicon jeugdliteratuur
juni 2008