Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Mary Mapes Dodge

door Janneke van der Veer

Mary Mapes Dodge werd op 26 januari 1831 in New York geboren. Ze was het tweede kind van James Jay Mapes en Sophia Furman. Beiden behoorden tot een vooraanstaand New Yorks geslacht van rechters, generaals en kooplieden. Ze kreeg les van huisleraren die haar belangstelling voor literatuur en kunst bijbrachten. In 1851 trouwde ze met de advocaat William Dodge.

Na de plotselinge dood van haar echtgenoot in 1858 keerde ze terug naar haar familie in Mapleridge. Om in het levensonderhoud van haarzelf en haar twee zoons te voorzien, ging ze (kinder)verhalen en feuilletons schrijven. Ze werd daarin gestimuleerd door haar vader. Haar eerste kinderboek, The Irvington Stories, verscheen in 1864. Door het lezen van Rise of the Dutch Republic (1856) van John Motley ontstond bij haar een grote belangstelling voor Nederland. Dat leidde tot het verzamelen van informatie die ze verwerkte in verhalen. In 1865 verscheen het boek dat haar beroemd maakte: Hans Brinker or The Silver Skates, A Story of Life in Holland.

Na de dood van haar vader in 1866 werd ze geconfronteerd met diens schulden, waardoor ze genoodzaakt was haar schrijfactiviteiten te intensiveren. Haar verhalen verschenen in vele tijdschriften. In 1870 werd ze redacteur van Hearth and Home en in 1872 van het nieuwe tijdschrift St. Nicholas, Scribner's Illustrated Magazine For Girls And Boys. Ze leidde dat blad tweeëndertig jaar met succes.

Mary Mapes Dodge overleed op 21 augustus 1905.

Werk

Mary Mapes Dodge schreef dertien boeken, waarvan twaalf voor kinderen. Haar eerste kinderboek, The Irvington Stories (1864), schreef ze op verzoek van de uitgever James O'Kane. Het bevat verhalen over militaire on-

[pagina 2]

derwerpen en sloot aan bij de op dat moment in volle gang zijnde Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865). Het boek werd redelijk verkocht en kreeg een goede recensie in de North American Review: ‘very pleasant little stories’. De toon van de verhalen is moralistisch; in haar latere boeken is dat minder sterk het geval. Ook in andere opzichten verschilt het debuut van haar latere werk, dat zich kenmerkt door realisme, handeling en goedmoedige humor. In The Irvington Stories overheerst de fantasie, terwijl actie en humor weinig voorkomen.

Uit verschillende boeken van Mapes Dodge blijkt haar interesse voor Nederland. Het in 1865 verschenen Hans Brinker or The Silver Skates, A Story of Life in Holland is daarvan het duidelijkste voorbeeld. Maar ook The Land of Pluck (1894) getuigt ervan.

Zij had uitgesproken opvattingen over kinderliteratuur. Die moest volgens haar een positieve invloed hebben op het intellectuele begripsvermogen van kinderen, zonder ze vroegrijp te maken. Door eenvoudig, naturalistisch en realistisch te schrijven zou het kind worden gestimuleerd zich op de buitenwereld te richten. Haar ideeën komen niet alleen in haar boeken tot uiting maar ook in St. Nicholas, het tijdschrift dat ze leidde. Bekende schrijvers en illustratoren verzocht ze om bijdragen voor dit blad.

Behalve met literaire activiteiten hield Mary Mapes Dodge zich ook bezig met het ontwikkelen van spelletjes, zoals ‘The Protean Cards’ en ‘The Stratford Game’. In aansluiting hierop schreef ze voor volwassenen een boek over spelletjes: A Few Friends and How They Amused Themselves, A Tale in Nine Chapters Containing Descriptions of Twenty Pastimes and Games, and a Fancy-dress Party (1868).

Hans Brinker of De zilveren schaatsen

Hoewel Hans Brinker or The Silver Skates, A Story of Life in Holland bedoeld was als feuilleton, is het nooit als zodanig verschenen, omdat het verhaal daarvoor veel te lang geworden was. Daarom verzocht Mapes Dodge de New Yorkse uitgever O'Kane het als boek uit te geven. Aanvankelijk was hij niet zo enthousiast, maar op grond van de verkoopcijfers van The Irvington Stories besloot hij toch tot publicatie over te gaan. Dat heeft hem geen windeieren gelegd: het boek was van meet af aan succesvol. Behalve in het Nederlands werd het onder meer vertaald in het Frans, Duits, Noors, Japans, Russisch en Italiaans.

Het verhaal speelt in de jaren veertig van de negentiende eeuw in de Sinterklaastijd. De uit een arm gezin afkomstige Hans Brinker uit Broek in Waterland wil samen met zijn zusje Gretel meedoen aan een schaatswedstrijd. Hij hoopt de eerste prijs, een paar zilveren schaatsen, te winnen. Daarmee wil hij de behandeling van zijn vader door de beroemde dokter Boekman betalen. Vader Brinker lijdt als gevolg van een val aan geheugen-

[pagina 3]

verlies, waardoor hij niet meer weet waar het spaargeld verborgen is. Ook de herkomst van een in zijn bezit zijnde zilveren horloge weet hij zich niet te herinneren.

Een tweede verhaallijn betreft een groep rijke Broekse kinderen die een schaatstocht naar Den Haag ondernemen. Onderweg moeten ze allerlei moeilijkheden overwinnen en komen ze vele bezienswaardigheden tegen. Eén van hen geeft Hans geld om schaatsen te kopen. Daarvoor gaat Hans naar Amsterdam, waar hij de dokter Boekman ontmoet. Hij vraagt hem naar zijn vader te komen kijken. De dokter opereert vader Brinker, waarna zijn geheugen terugkeert. Dan wordt ook de herkomst van het zilveren horloge duidelijk: het is van Boekmans weggelopen zoon.

De schaatswedstrijd brengt de verhaallijnen bij elkaar. Gretel wint bij de meisjes de zilveren schaatsen. Op de doos staat het adres van Boekmans zoon, zodat hij kan worden opgespoord.

De schrijfster verwerkte in het verhaal veel bijzonderheden over Nederland, dat ze ‘Apartland’ of ‘Raarland’ noemde. Ze vertelt onder meer over Nederlandse gebruiken, musea, historische gebeurtenissen, beroemde personen, het Sinterklaasfeest en de Gouden Eeuw. Speciale aandacht besteedt ze aan de strijd tegen het water. Op grond hiervan schrijft ze Nederlanders karaktereigenschappen toe als doorzettingsvermogen en ijver. Dit blijkt




ook uit het ingelaste verhaal, getiteld ‘De held van Haarlem’, over een jongen (niet Hans Brinker, zoals meestal wordt gedacht) die een overstroming weet te voorkomen door met zijn vinger een gat in de dijk dicht te houden. Mapes Dodge wilde in Hans Brinker of De zilveren schaatsen niet alleen informatie over Nederland geven, maar ook laten zien wat moed, doorzettingsvermogen en opofferingsbereidheid kunnen betekenen, en hoe kinderen hun eigen lot in handen nemen, zich langzaam losmaken van hun ouders.

[pagina 4]

Het succes van het boek was te danken aan een aantal ingrediënten: het is met vaart geschreven en bevat spanning, actie, mysterie, romantiek en veel dialogen. Ook oefende de informatie over Nederland aantrekkingskracht uit op Amerikanen. Het beeld dat sommige toeristen van Nederland hebben, is mede bepaald door Hans Brinker of De zilveren schaatsen. Het boek is verschillende malen verfilmd en bewerkt tot musical, toneelstuk en symfonie. Pas in 1983 verscheen in Nederland voor het eerst een integrale vertaling, op initiatief van Joop Voorn, oprichter van het Hans Brinker Museum in Alkmaar. Daarvoor was het boek alleen bekend van bewerkingen.

Bewerkingen

De eerste Nederlandse editie van Hans Brinker or The Silver Skates dateert uit 1867 en is van de hand van P.J. Andriessen. Blijkens het voorwoord zag hij zich genoodzaakt het boek ingrijpend te bewerken: ‘Had ik het werkje van Dodge vertaald, ik zou tal van dwaasheden hebben moeten debiteren, waarvoor mijn jeugdige lezeressen en lezers mij zeker op de vinger getikt zouden hebben en die men in den vreemde voor goede munt opneemt, daar men 't natuurlijk niet beter weet.’

Andriessen heeft geprobeerd het verhaal over Hans en Griete - hij gaf Gretel dus een andere, meer inheemse naam - voor Nederlandse kinderen aannemelijker te maken. Hans ont-

[pagina 5]

moet dokter Boekman bij een herberg en niet tijdens een schaatstocht over het IJ zoals in het oorspronkelijke verhaal. Verder is er veel weggelaten, zoals de passages over Nederland als ‘Raarland’, ‘Apartland’. Andriessen dacht dat Nederlandse kinderen dat gek en niet erg boeiend zouden vinden. Het verhaal over de held van Haarlem handhaaft hij wel, maar in een noot tekent hij aan dat deze geschiedenis ‘voor rekening van de schrijfster’ komt. De bewerking van Andriessen beleefde tien drukken.

In 1954 verscheen een bewerking van Margreet Bruijn. In het voorwoord meldt zij dat ze ‘een nieuw verhaal naar het oude boek heeft geschreven’. De episode over de schaatstocht van de Broekse jongens heeft ze weggelaten. Daardoor ontbreekt vrijwel alle informatie over Nederland. Wel belicht zij de omgeving van Broek op Waterland. De namen van de kinderen zijn hierbij aangepast: Hannes en Geertje. Ook Margreet Bruijn heeft getracht het verhaal geloofwaardiger te maken. Zo wordt bijvoorbeeld een realistischer beeld gegeven van de ziekte van vader Brinker en de behandeling ervan. Bij de ontmoeting met dokter Boekman speelt een ongeluk met een arrenslee een rol. Een Engelse jongen die hierbij gewond geraakt is, vertelt aan een dominee die op bezoek komt het verhaal van het jongetje en de dijk.

Waardering

Mary Mapes Dodge was tijdens haar leven een bekend persoon. Haar boeken kregen een goede ontvangst en ze werd zeer gewaardeerd als hoofdredacteur van St. Nicholas. Haar mening over kinderboeken was voor velen een belangrijke maatstaf. Nu is zij alleen nog bekend als schrijfster van Hans Brinker or The Silver Skates, dat in Amerika en Japan een bestseller werd.

De recensies van de Nederlandse bewerkingen zijn over het algemeen positief. D.L. Daalder, die zich in Wormcruyt met suycker (1950) kritisch uitlaat over P.J. Andriessen, schrijft ten aanzien van diens bewerking van het boek van Mary Mapes Dodge: ‘[-] verblijdde hij ons niet allen met De zilveren schaatsen (1867) een verhaal dat misschien tegen de tijd bestand zal zijn?’ In De Kleine Vuurtoren 1958 wordt de editie van Margreet Bruijn uit 1954 vermeld als een ‘frisse bewerking van het door vele volwassenen in hun jeugd genoten verhaal uit Hollands Waterland [-]. Een uitgave, die stellig aan vele wensen tegemoet komt.’

Ook recensenten van kranten en tijdschriften oordelen positief over deze uitgave. Er is vooral lof voor het eigentijdse karakter van deze bewerking. Zo schrijft de recensent van Trouw: ‘De schrijfster heeft er veel uit weggelaten, wat tegenwoordig voor kinderen niet meer te genieten is, maar de sfeer is goed getekend en het verhaal zal onze kinderen tot het wel wat al te mooi sluitende einde weten te boeien.’

[pagina 6]

Over de integrale vertaling uit 1983 verschillen de meningen. Er is enthousiasme over het feit dat De zilveren schaatsen nu ook in zijn geheel in Nederlandse vertaling verkrijgbaar is, maar sommige recensenten zien het boek eerder als een curiosum dan als een kinderboek. Frans Happel in de Haagsche Courant: ‘Nederlandse kinderen anno nu zullen de vertelling vaak met onbegrip lezen. [-] Voor groteren is deze - mede door de originele illustraties van Louis Rhead - fraaie uitgave, zonder meer een boeiend curiosum. Meekijken door de bril van Mary Mapes Dodge naar het Holland van toen amuseert èn frappeert in hoge mate.’

Bibliografie

Keuze uit haar werk

The Irvington Stories (1864), A Few Friends and How They Amused Themselves. A Tale in Nine Chapters Containing Descriptions of Twenty Pastimes and Games, and a Fancy-dress Party (1868), Rhymes and Jingles (1874), Baby Days. A Selection of Songs, Stories, and Pictures, for Very Little Folks (1979), Donald and Dorothy (1882), When Life is Young. A Collection of Verse for Boys and Girls (1894), The Land of Pluck. Stories and Sketches for Young Folk (1894), Poems and Verses (1904)

In het Nederlands vertaald

Hans Brinker or The Silver Skates. A Story of Life in Holland (1885): Hans Brinker of De zilveren schaatsen. Met illustraties van Louis Rhead. Vertaald door Anita van der Ven. Amsterdam, Loeb, 1983.

Bewerkingen

De zilveren schaatsen. Een schets uit het Noord-Hollandsche volksleven. Met vier ‘getinte’ litho's. Naverteld door P.J. Andriessen. Amsterdam, D.B. Centen, 1867. Vijfde druk, met illustraties van Johan Braakensiek: Amsterdam, D.B. Centen, 1892. Zevende druk, met illustraties van Johan Braakensiek en Jan Sluijters: Amsterdam, Sijthoff, 1902.

Hannes Brinker of De Zilveren schaatsen. Met illustraties van Maarten Oortwijn. Naverteld door Margreet Bruijn. Amsterdam, Ploegsma, 1954. Herdrukt onder de titel De zilveren schaatsen: Baarn, Callenbach, 1995.

Over Mary Mapes Dodge

Lucia Gilbert Runkle, Mary Mapes Dodge. In: Our Famous Woman. An Authorized Record of the Lives and Deeds of Distinguished American Women of Our Times. Hartford, A.D. Worrington, 1886.

William Fayal Clarke, In Memory of Mary Mapes Dodge. In: St. Nicholas, 32, oktober 1905, blz. 1059-1071.

Sarah S. McEnery, Mary Mapes Dodge: An Intimate Tribute. In: Critic, 47, oktober 1905, blz. 310-312.

Alice B. Howard, Mary Mapes Dodge of St. Nicholas. New York, Messner, 1943.

[Anoniem], [recensie Margreet Bruijn, Hannes Brinker, of De zilveren schaatsen]. In: Trouw, 1-12-1954.

M. Bruijn e.a., De Kleine Vuurtoren. Jeugdboekengids 1958. Amsterdam, Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels, 1958.

Catharine Morris Wright, Lady of the Silver Skates. The Life and Correspondence of Mary Mapes Dodge, 1830-1905. Jamestown, Clingstone Press, 1979.

Herman Tromp, Was Hans Brinker een kojboj? In: de Volkskrant, 4-2-1982.

John le Noble, De schromelijk onderschatte Hans Brinker. In: Algemeen Dagblad, 25-10-1983.

P. Snoeren, Hans Brinker is eindelijk thuis. In Amerika succesvol jeugdboek vertaald. In: Amersfoortse Courant, 2-11-1983.

Frans Happel, Na 120 jaar blijkt: Hans had geen vinger in de dijk. In: Haagsche Courant, 4-11-1983.

Humphrey Carpenter en Mari Prichard, The Oxford Companion to Children's Literature. Oxford/New York, Oxford University Press, 1984.

Els de Jong-van Gurp, Een Amerikaans kinderboek over Holland. In: Nederlands Dagblad, 30-5-1984.

[pagina 7]

Jerome Griswold, Hans Brinker. Sunny world, angry waters. In: Children's literature. Annual of the Modern Language Association Division on Children's Literature and the Children's Literature Association. New Haven, Yale University Press, 1984, Vol. 12.

Marilyn H. Karrenbrock, Mary Mapes Dodge. In: Glenn E. Estes (red.), Dictionary of Literary Biography. American writers for children before 1900. Detroit, Gale Research Co., 1985, blz. 146-160, Vol. 42.

[anoniem], Niet Hans maar Peter stopte vinger in dijk. Amerikaanse schreef boek uit bewondering voor Hollands leven. In: Het Binnenhof, 21-7-1990.

Susan R. Gannon en Ruth Anne Thompson, Dodge and Motley: history in Hans Brinker. In: The Lion and the Unicorn, jaargang 15 (1991), nr. 1, blz. 43-58.

Martin Jansen, Holland vanaf de schaats. Een Amerikaans kinderboek uit de vorige eeuw over Holland. In: Volkscultuur. Tijdschrift over tradities en tijdsverschijnselen, jaargang 9 (1992), nr. 3, blz. 28-52.

Erik Jonk, Wij Hollanders vinden Brinker maar flauwekul. In: Alkmaarexpress, 23-12-1992.

Susan R. Gannon en Ruth Anne Thompson, Mary Mapes Dodge. New York, Twayne, 1993.

Martin Jansen, Hans Brinker. De jongen die het gezicht van Nederland bepaalde. In: Traditie. Tijdschrift voor tradities en trends, jaargang 2 (1996), nr. 1, blz. 18-23.

Anrie Broere, Hans Brinker of De Zilveren schaatsen. In: Boekenpost. Tijdschrift voor de liefhebber van boeken, prenten, strips en boekcuriosa, jaargang 5 (1997), nr. 27, blz. 10-13.

Margreet van Wijk-Sluyterman, Het Holland van Hans Brinker in beeld. Een illustratiegeschiedenis. In: Literatuur zonder leeftijd, jaargang 14 (2000), nr. 51, blz. 17-36.

54 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 2000