Lexicon van de jeugdliteratuur

(1982-2014)–Jan van Coillie, Wilma van der Pennen, Jos Staal, Herman Tromp– rechtenstatus

Wim Daniëls

door Hilly Appel

Wim Daniëls is geboren in 1954 in Aarle-Rixtel. Hij volgde een lerarenopleiding Nederlands en Duits en studeerde daarna Nederlands aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Na deze studie was hij zo'n zeven jaar werkzaam als leraar Nederlands in het middelbaar onderwijs, met een onderbreking in 1982-1983; toen maakte hij een reis door Noord- en Midden-Amerika. Hij werkte een tijdje in New York als tolk en gids voor Duitse bejaarden en liftte onder andere van New York naar San Francisco.

Samen met een leerling, Sylvia Rietbergen, maakte hij in 1986 een boekje voor jonge kinderen: De bult van de springklok. Dit prentenboek was voor beiden het debuut.

In 1987 verliet Wim Daniëls het middelbaar onderwijs en werd docent tekstwetenschap en taalbeheersing aan verschillende universiteiten.

Zijn eerste boek voor jongeren, Dingen van Daan, verscheen in 1991. Hij had inmiddels enkele publicaties over taal op zijn naam staan en bleef ook daarna, naast jeugdboeken, boeken op het gebied van tekst en taal schrijven. Hij werkte mee aan Taallijnen, een methode Nederlands voor de bovenbouw van havo/vwo en schreef boekjes over namen, spelling, stemmen, dialecten en het jongerentaalwoordenboek Puubs 2000.

Zowel Dingen van Daan als het vervolg daarop, Daan verliest en verliefd, werden respectievelijk in 1992 en 1994 door de Nederlandse Kinderjury genomineerd.

Vanaf 1994 houdt Daniëls zich alleen nog bezig met schrijven en allerlei activiteiten daaromheen: voordrachten op scholen, lezingen over taal, taaltrainingen voor bedrijven en opmerkelijke promotieactiviteiten, zoals in juni 2000 een week lang in een etalage van De Bijenkorf zijn werk verrichten, daar openbare ‘etalagegesprekken’

met gasten voeren en vragen van voorbij gangers beantwoorden.

Werk

Wim Daniëls was een periode werkzaam als leraar Nederlands in het middelbaar onderwijs. In die tijd bemerkte hij dat veel leerlingen literatuuronderwijs vervelend vonden. De in de les behandelde literaire werken vonden ze vaak te moeilijk wat thematiek betreft en de kinderboeken waren weer te simpel. Hij merkte al gauw dat zijn leerlingen wel enthousiast werden van eenvoudig geschreven boeken met seksualiteit als thema en een leeftijdgenoot als hoofdpersoon. Daniëls probeerde het gat te vullen tussen literatuur voor kinderen en voor volwassenen.

In Dingen van Daan (1991) en Daan verliest en verliefd (1993) laat Wim Daniëls verliefdheid en seksualiteit dan ook een belangrijke rol spelen. Hij verbindt deze onderwerpen met andere die naar zijn bevindingen in het leven van jongeren een belangrijke rol spelen. Dat zijn in de genoemde boeken bijvoorbeeld het vermogen om de heersende trends te volgen en het verlangen naar populariteit. In zijn volgende jeugdromans komen dezelfde onderwerpen terug, maar nu tegen een andere achtergrond. Het decor van deze boeken is het schoolleven met z'n dagelijkse perikelen. Op de voorgrond komen andere onderwerpen zoals de opvang van een illegale vluchteling in De bushaltejongen (1994) en de dood van een medeleerling in Ruben (1998). De bundel Toffe knokkels en windwakken (1996) bevat verhalen over uiteenlopende onderwerpen en ook hier gaat het steeds om belevenissen van pubers.

Daniëls probeert boeken te schrijven die middelbare scholieren aanspreken. Door herkenbare situaties te beschrijven streeft hij ernaar de betrokkenheid van zijn lezers te vergroten. Toch realiseert hij zich dat die werkwijze alleen effect kan hebben als hij steeds maar weer met iets nieuws komt. Dat kunnen nieuwe onderwerpen zijn of een andere perspectiefwerking. Daarnaast weet Daniëls een grotere betrokkenheid van zijn lezers te bewerkstelligen door zijn taalgebruik. Zijn taal wisselt voortdurend en kleurt zich naar de omstandigheden. Zo is ze neutraal bij beschrijvingen, modieus en flitsend in dialogen, analyserend en positief beoordelend in waarnemingen of geïrriteerd bij de beschrijving van ongewenst gedrag.

Met name in de boeken over Daan maakt Daniëls veel gebruik van de zogenaamde turbotaal. Zo noemt hij bepaalde zaken of gebeurtenissen ‘unplugged te maf’, ‘te fuup’ of ‘ernstig duur’. Ook maakt hij voor de gelegenheid neologismen. Zo bedenkt hij het werkwoord ‘condomeren’ in de betekenis van het gebruiken van een condoom. Over dit jargon uit zijn jeugdromans heeft hij een apart jongerentaalwoordenboek gemaakt: Puubs 2000 (1995). Een woordenboek met de taal die de jongeren in het jaar 2000

zullen gebruiken. Aanknallende chaootkloten die zich door het leven levvelen, met een inleiding over de neiging het Nederlands te veramerikaniseren.

Daniëls' fascinatie voor taal-eigenaardigheden, die in zijn jeugdboeken zo duidelijk terug te vinden is, levert vele publicaties op in andere genres, van taal- en leerboeken voor kinderen tot een correspondentiewijzer voor de overheid en van alles daar tussenin.

Ook schreef Daniëls, samen met Sylvia Rietbergen, twee prentenboeken voor jonge kinderen.

Dingen van Daan

Daan is een scholier van bijna zeventien jaar en doet er alles aan om zijn heftigheidsgraad op te vijzelen. Die wordt bepaald door medescholieren, die regelmatig waarderingslijsten invullen. Als hij maar heftig genoeg zou zijn, maakte Daan kans op verkering met Jolanda. Dus gaat hij naar een dure kapper, voor een bijzonder kapsel en daarmee lukt het Daan om op de heftigheidslijst te stijgen naar 85 punten. Nu durft hij een liefdesbrief aan Jolanda te schrijven...

In dagboekvorm maakt de lezer een schooljaar van Daan mee. Hij probeert zich staande te houden in een snelle wereld, waarin je aan allerlei ingewikkelde uiterlijke voorwaarden moet voldoen om geaccepteerd te worden, en waarin schoolprestaties bijzaak zijn.

In het vervolg, Daan verliest en verliefd, zit Daan in het eindexamenjaar.

Illustratie van Sylvia Weve uit Dingen van Daan

Zijn dagboekaantekeningen gaan hier vooral over het einde van zijn verkering met Jolanda (ze vindt hem niet serieus genoeg) en over zijn nieuwe vriendin, Simone. Zij gedraagt zich soms zo vreemd, dat er met haar vast iets aan de hand moet zijn.

Toffe knokkels en windwakken

Een bundel met tien verhalen, op de achterflap getypeerd als: ‘van maf tot (ietsje) serieus, voor sportbare spreadheads en voelige hiepjes’. Het taalgebruik en de personages, altijd pubers, zijn bepalend voor de sfeer van de verhalen. In alle hanteert de schrijver de door hem-

zelf bedachte pubertaal die hij heeft vastgelegd in Puubs 2000. Elk verhaal heeft als titel de naam van de hoofdpersoon. De onderwerpen zijn alle ontleend aan het leven van middelbare scholieren en de meeste verhalen spelen ook op en rond de school. Zo krijgt in het eerste verhaal een jongen een briefje van Esther, een prachtmeid uit zijn klas, waar hij niet eens verliefd op durfde te worden omdat dat zinloos zou zijn. Ze nodigt hem uit voor een dansfeest. Alleen: hij kan niet dansen... Dus krijgt hij een spoedcursus van zijn oudere zus, die ‘A-okee’ is.

In het verhaal ‘Max’ wordt Max Pruimbek op school zo gepest met zijn naam dat hij zijn ouders overhaalt de familienaam te laten veranderen. Andere verhaalfiguren gaan in therapie wegens een stankprobleem, raken danig in de war na een eerste zoen of hebben moeite met elkaar te communiceren.

Waardering

‘Wim Daniëls is populair onder pubers’, zo begint Peter de Boer zijn bespreking van Ruben in Trouw. ‘Zijn Daan-boeken, getipt in de categorie 13+ van de Nederlandse Kinderjury, gaan over hún wereld [-]’. Ook De Boer zelf komt tot een positief oordeel in zijn recensie: ‘Zo komt een keur van emoties aan bod in deze mooie, volwassen jeugdroman.’ Over hetzelfde boek schrijft Mark Moorman in Het Parool: ‘Wat begon als een boek over de dood van een jongen, wordt al snel een krankzinnige soap-opera, waarbij de emoties ondersneeuwen onder de dramatische ambities van de auteur.’

Over De bushaltejongen zijn de meningen uiteenlopend. Max Verbeek (in Leesgoed) vindt de kwaliteit van de tekst wisselvallig, de thematiek geforceerd en de dialogen slapjes: nietszeggende en/of modieuze prietpraat. Marja Boonstra daarentegen noemt het taalgebruik flitsend, modern en zeer herkenbaar. ‘De hoofdpersonen, die op de drempel naar volwassenheid staan, zijn raak getypeerd.’ (Leeuwarder Courant)

Over Toffe Knokkels en windwakken schrijft Max Verbeek (in Leesgoed) dat zijn eerste oordeel negatief was, maar ‘toen ik verder las begon ik de verhalen steeds aardiger te vinden. [-] Hij (Daniëls) blijkt zich echter ook te kunnen inleven in jongeren.’ Iets wat Marja Boonstra in de Leeuwarder Courant bevestigt: ‘Eenmaal aan Toffe knokkels en windwakken begonnen, blijf je lezen tot de laatste letter’.

Volwassen recensenten zijn dus bepaald niet eenduidig in hun waardering voor de jeugdboeken van Wim Daniëls. Dat ligt anders bij de doelgroep. Twee nominaties van de Kinderjury spreken duidelijke taal. Zelf zegt Daniëls: ‘Ik heb vrij veel reacties van scholieren gehad; op twee na allemaal lovend.’ Daarmee heeft hij zijn doelstelling: ‘een onderhoudend boek schrijven voor dertien- tot twintigjarigen’ in elk geval bereikt.

Bibliografie

Keuze uit het werk voor volwassenen

Achternamen in Aarle-Rixtel (1989), Thuistaal, het andere Nederlands (1992), De geschiedenis van de komma (1994), Correspondentiewijzer voor de overheid (1995, herziene versie: 1998), Spellingchaos (met Felix van de Laar, 1996), Spellingwijzer Onze Taal (samen met andere auteurs, 1998), De kuitbreuk van Romario en andere taalanekdoten (1999), Boerenkoolvoetbal (2000).

Jeugdboeken

De bult en de springklok. Met illustraties van Sylvia Rietbergen. Gemert, 1986.

Dingen van Daan. Met illustraties van Sylvia Weve. Houten, Van Holkema & Warendorf, 1991.

Daan verliest en verliefd. Houten, Van Holkema & Warendorf, 1993.

De bushaltejongen. Houten, Van Holkema & Warendorf, 1994.

Kwinkie en Lex. Met illustraties van Sylvia Rietbergen. Roermond, Peregrinus, 1994.

Puubs 2000, een jongerentaalwoordenboek. Houten, Van Holkema & Warendorf, 1995.

Toffe knokkels en windwakken. Verhalen. Houten, Van Holkema & Warendorf, 1996.

Ruben. Houten, Van Holkema & Warendorf, 1998.

Juniorspellingwijzer. Amsterdam, Piramide, 1999.

Spelen die bal! Voetbal van A tot Z. Amsterdam, Piramide, 2000.

Over Wim Daniëls

Cathérine van Houts, Als je heftigheidsgraad hoog is, ben je pindakaas. In: Het Parool, 28-9-1991.

Martine Letterie, Wim Daniëls - Toffe knokkels en windwakken. In: Jeugdliteratuur in de basisvorming, nr. 4, november 1998.

Mark Moorman, Een heel mistige begrafenis. In: Het Parool, 12-1-1999.

Peter de Boer, Op wie was Ruben verliefd in zijn laatste maanden? In: Trouw, 30-1-1999.

55 Lexicon jeugdliteratuur
februari 2001

Vorige Volgende