Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Kevin Crossley-Holland

door Vanessa Joosen

De Britse schrijver Kevin Crossley-Holland werd op 7 februari 1941 geboren in Mursley, North Buckinghamshire. Tijdens zijn studie in Oxford raakte hij geïnteresseerd in de Middeleeuwen en in oude vormen van de Engelse taal; hij werd hierbij aangemoedigd door J.R.R. Tolkien en W.H. Auden. In de jaren zeventig doceerde Crossley-Holland Angelsaksisch aan de Tufts University London. Zijn belangstelling voor oude talen en literatuurgeschiedenis is duidelijk merkbaar in zijn werk: bijna alle verhalen die Crossley-Holland vertelt, spelen in het verleden.

Naast jeugdboeken schreef Crossley-Holland operalibretto's en poëzie voor volwassenen. Hij werkte ook enige tijd als redacteur bij het kinderboekenfonds van uitgeverij MacMillan. Voor zijn novelle Storm (1985), een griezelverhaal met illustraties van Alan Marks, kreeg hij de Carnegie Medal, de hoogste onderscheiding voor jeugdliteratuur in het Verenigd Koninkrijk. Internationaal brak hij door met zijn trilogie over koning Arthur. Het eerste deel, The Seeing Stone (De zienersteen) won de Guardian Children's Fiction Prize.

Werk

Kevin Crossley-Holland debuteerde in 1964 als jeugdauteur met Havelak and the Dane (Koning Havelok), een boek voor adolescenten. Rode draad in zijn werk sindsdien is de aandacht voor magie en mysterie. Daarmee gepaard gaat zijn belangstelling voor volksverhalen, oude sagen en legenden, vooral de verhalen van noordelijke origine. Van Beowulf maakte hij een hertaling en in 1982 bewerkte hij dit Engelse heldenepos voor kinderen. Minstens even bekend als de tekst van Crossley-Holland zijn de expressieve zwart/wit illustraties van Charles Keeping.

Crossley-Holland gaf verschillen-

[pagina 2]

de verzamelbundels uit met volksverhalen, zoals The Norse Myths (1980) en Tales From Europe (1991). Hij besteedt daarbij niet alleen aandacht aan de verhalen zelf, maar ook aan de mensen die de verhalen hebben doorgegeven en de context waarin ze werden verteld. Crossley-Holland schreef ook zelf een bundel met volksverhalen, British Folk Tales: New Versions (1987). Hij brengt de oude verhalen opnieuw tot leven in een hedendaagse vertelstijl, meestal gekruid met wat extra humor en aandacht voor de psychologische uitwerking van de personages.

Aan zijn boeken met een historische achtergrond ging telkens een uitgebreide onderzoeksfase vooraf. In de trilogie rond koning Arthur schetst hij niet alleen een goed onderbouwde historische context, maar probeert hij ook door te dringen tot het middeleeuwse denken.

Naast historische verhalen bestaan er verschillende sprookjesbewerkingen van de hand van Crossley-Holland, onder andere van Het lelijke eendje van Hans Christian Andersen. In The Fox and the Cat (1985) bewerkte hij een aantal dierenverhalen van de gebroeders Grimm. Met Hoe ver nog naar Bethlehem? schreef hij een eigen, poëtische interpretatie van het kerstverhaal. Peter Malone maakte de illustraties.

Arthurverhalen

De trilogie die Crossley-Holland schreef rond koning Arthur is zijn grootste internationale succes. Uniek is zijn combinatie van een Arthurbewerking met een historische roman. In het eerste deel, De zienersteen, wordt dit concept opgezet. Hoofdpersoon is Arthur de Caldicot, een jongen die opgroeit in het grensgebied van Engeland en Wales. Gezien de publicatiedatum van het boek, 2000, lijkt het geen toeval dat het verhaal zich afspeelt net voor een eeuwwisseling, namelijk de overgang van de twaalfde naar de dertiende eeuw. Bovendien past dit keerpunt bij de veranderingen die Arthur zelf ervaart wanneer hij evolueert van kleine jongen tot adolescent. Het boek bestaat uit honderd korte hoofdstukken, waarin niet alleen Arthurs avonturen maar ook zijn leefwereld worden geschetst. Uitgebreid beschrijft Arthur als ikverteller de middeleeuwse feestdagen, typische gerechten, de invloed van het christelijke geloof, de belangrijkste politieke gebeurtenissen en allerlei vormen van bijgeloof. De boeken zijn geïllustreerd met authentieke illustraties uit de twaalfde en de dertiende eeuw.

Centraal in het verhaal staat de zienersteen, een obsidiaan die Arthur heeft gekregen van Merlijn, een vriend van zijn vader. In deze magische steen (die doet denken aan een klein, draagbaar televisiescherm) volgt Arthur stapsgewijs het leven van zijn legendarische naamgenoot, de jonge koning Arthur. Zo kan Crossley-Holland deze verhalen uit het

[pagina 3]

Britse literaire erfgoed doorgeven aan de jonge lezer. Tegelijk spreekt hij met zijn aanpak ook lezers aan bij wie het Arthurverhaal al bekend is. Er kunnen immers voortdurend parallellen getrokken worden tussen de jonge koning Arthur en zijn middeleeuwse tegenhanger Arthur de Caldicot. Beide jongens blijken geadopteerd te zijn en stellen zich vragen over hun ware afkomst. Allebei worden ze gepest door een oudere broer en voelen ze zich onzeker en eenzaam. Arthur de Caldicot is vooral bekommerd om zijn toekomst: hij wil graag ridder worden, maar weet niet wat zijn ouders voor hem in gedachten hebben.

In het tweede deel van de trilogie, In het tussenland, komt Arthurs droom uit: hij wordt schildknaap bij Lord Stephen de Holt. Ook leert hij zijn biologische vader kennen, de onsympathieke Sir William. Arthur probeert meer te weten te komen over zijn moeder, een arme vrouw met wie Sir William een buitenechtelijke relatie had. In zijn steen volgt hij de liefdesgeschiedenis tussen koning Arthur en Guinevere, en ook de heldhaftige verhalen over de ridders van de Ronde Tafel. Op deze manier worden Heer Halewijn en de ridders Lancelot en Parcifal aan de lezer van het boek voorgesteld.

Het verhaal wordt een stuk bitterder in deel drie, Koning van de Middenmark. De geschiedenis van koning Arthur eindigt met het overspel




van Guinevere, het verraad van een aantal ridders en de dood van de koning. Ook Arthur de Caldicot beleeft moeilijke tijden. Hij gaat mee op kruistocht. Zijn pacifistische houding blijkt soms moeilijk verenigbaar met zijn opdracht als ridder.

Arthur de Caldicot is in verschillende opzichten zijn tijd vooruit. Andere personages, zoals zijn broer Serle of grootmoeder Nain, vertegenwoordigen vooral traditionele middeleeuwse waarden. Arthur is een gevoelige jongen, die moeilijk tegen onrecht kan en eigenlijk niet van vechten houdt. Hij vindt lezen en schrijven belangrijk, en hecht veel

[pagina 4]

belang aan de gelijkheid van man en vrouw en van arm en rijk. Hij is tegen de discriminatie van joden en staat open voor andere culturen. In de feodale maatschappij waarin het verhaal zich afspeelt leveren deze twintigste-eeuwse idealen geregeld problemen op. Een rode draad in de trilogie is dan ook de spanning tussen de maatschappelijke ontwikkelingen in de dertiende eeuw en de individuele, humanistische waarden die Arthur de Caldicot vertegenwoordigt.

Waardering

In Nederland en Vlaanderen is Kevin Crossley-Holland vooral bekend door zijn trilogie over Arthur de Caldicot. Hij wordt meestal beschouwd als een van de betere auteurs in de gigantische stroom fantasy die op gang kwam na het succes van Harry Potter. Belle Kuijken noemde Crossley-Holland in De Morgen bovendien ‘een geschiedkundige met veel eerbied voor de symboliek en voor de tijdgeest’. Ludo Jongen en Karel Maartense kwalificeerden de magische steen als ‘een verteltechnisch wondermiddel’ en noemden De zienersteen ‘een mooi boek, boeiend verteld en slim geschreven’. Zij loven de kennis die Kevin Crossley-Holland heeft van de klassiekers, in het bijzonder van de Arthurtraditie. Toch stellen Jongen en Maartense vragen bij de verwerking van de Arthurstof in dit verhaal: een bewerking voor de jeugd zou volgens hen wenselijker zijn geweest, alsook een verplaatsing van het verhaal naar een hedendaags in plaats van een historisch kader.

Over In het tussenland en Koning van de Middenmark waren de meningen verdeeld. Odile Jansen merkt in Trouw op dat de parallelconstructie van de twee Arthurfiguren veel minder geslaagd is dan in De zienersteen: ‘Waren in deel een de overeenkomsten, zoals de situatie waarin Arthur opgroeide, concreet, in deel twee moeten ze vooral op een abstract, symbolisch niveau gezocht worden’. Bovendien mist In het tussenland de vaart en dramatiek van het eerste boek. Hanneke van den Berg bekritiseert Koning van de Middenmark omdat het boek te veel voorkennis van de lezer vraagt in verband met de stof van Arthur en de ridders van de Ronde Tafel. Toch is het boek daarmee niet verloren: ‘Het opnieuw meeslepende verhaal over de spannende avonturen van Arthur de Caldicot maakt veel goed. Crossley-Holland blijft een meesterlijke stilist die hopelijk nog lang niet is uitgeschreven over dit thema’.

[pagina 5]

Bibliografie

Niet in het Nederlands vertaald

Storm (1985), British Folk Tales: New Versions (1987), The King who was and will be (2000).

Jeugdboeken

Havelak and the Dane (1964): Koning Havelok. Vertaald en bewerkt door C.H. Bos-Everts. Met illustraties van Céline Leopold. Rotterdam, Lemniscaat, 1965. Tweede druk, met illustraties van Reint de Jonge: Zeist, Christofoor, 1981.

Beowulf (1982): Beowolf. Vertaald door Anne Klein. Heemstede, Elzenga, 1988.

The king who was and will be: the world of King Arthur and his knights (1998): Arthur, Koning van alle tijden: de wereld van Koning Arthur en zijn ridders. Vertaald en bewerkt door Andrea Princen-Hagen. Zeist, Christofoor, 1999. Tweede druk: De magische wereld van koning Arthur. Rotterdam, Lemniscaat, 2005.

The Seeing Stone (2000): De zienersteen. Vertaald door Tjalling Bos. Rotterdam, Lemniscaat, 2001.

At the Crossing-Places (2001): In het tussenland. Vertaald door Tjalling Bos. Rotterdam, Lemniscaat, 2002.

King of the Middle March (2003): Koning van de Middenmark. Vertaald door Tjalling Bos. Rotterdam, Lemniscaat, 2004.

How Many Miles to Bethlehem? (2004): Hoe ver nog naar Bethlehem? Met illustraties van Peter Malone. Zeist, Christofoor, 2004.

Essays

Kevin Crossley-Holland, Kings and heroes, horsedealers and numbskulls. In: Books for your Children (1987), blz. 10-11.

Kevin Crossley-Holland, Restraints and Possibilities. In: Books for Keeps (1990), nr. 65 (November), blz. 18-19.

Over Kevin Crossley-Holland

Alice Mills, Two versions of Beowulf. In: Children's Literature in Education, jaargang 12 (1986), nr. 7, blz. 75-87.

Ludo Jongen & Karel Maartense, Koning Arthur weer. In: Literatuur zonder Leeftijd, jaargang 16 (2002), nr. 57, blz. 50-58.

Odile Jansen, Arthur gaat op zoek naar zichzelf. In: Trouw, 21-9-2002.

Thea Detiger, Een bestseller op mijn 60e! In: De Telegraaf, 29-11-2002.

Karel Maartense, Ik heb de steen gezien! Interview met Kevin Crossley-Holland. In: Leesgoed, jaargang 30 (2003), nr. 1, blz. 18-20.

Belle Kuijken, De legende van koning Arthur. In: De Morgen, 9-4-2003.

Karel Maartense, Roekeloos het diepe in: interview met Kevin Crossley-Holland. In: Literatuur zonder Leeftijd, jaargang 18 (2004), nr. 64, blz. 136-43.

Hanneke van den Berg, Jeugdboeken. In: Noordhollands Dagblad, 29-4-2004.

68 Lexicon jeugdliteratuur
juni 2005