Lexicon van de jeugdliteratuur

Mireille Cottenjé

door Margot Krikhaar

Mireille Cottenjé werd op 18 november 1933 geboren te Moeskroen (België). Ze groeide op in Brugge. Na haar huwelijk werkte ze enige jaren als verpleegster in Congo (nu: Zaïre). Ze keerde in 1960 terug naar België. In 1968 verscheen haar debuutroman Dagboek van Carla. Naast romans voor volwassenen schreef ze toneelstukken en twee documentaire werken over echtscheiding. Haar eerste jeugdboek, Het grote onrecht, verscheen in 1973.

Voor Het grote onrecht ontving ze de prijs voor het beste Belgische jeugdboek van de gemeente Knokke-Heist (1973), de jeugdboekenprijs van de provincie Antwerpen (1974) en die van de provincie West-Vlaanderen (1975). Voor haar tweede jeugdboek, Er zit muziek in de lucht, kreeg ze een eervolle vermelding in de wedstrijd van ‘Het Vrouwenoverlegkomitee’ (1977). In 1981 ontving ze voor dit boek de Driejarige Staatsprijs voor de jeugdliteratuur (1977-1979). Haar roman voor volwassenen, Muren doorbreken, werd in 1980 bekroond met de romanprijs van de provincie West-Vlaanderen.

Werk

Persoonlijke ervaringen en maatschappelijk engagement zijn belangrijke bouwstenen van het werk van Mireille Cottenjé. Zaken als seksualiteit, relatie-problematiek, homofilie, drugs, de Derde Wereld en het koloniale verleden van België komen veelvuldig voor in haar boeken. Ze verzet zich fel tegen elke aantasting van de persoonlijke vrijheid van haarzelf en anderen.

Een boek is voor haar waardevol wanneer het authentieke elementen bevat. In haar werk voor volwassenen verwerkt ze veel autobiografische elementen en actuele thema's.

Volgens Mireille Cottenjé bestaat er geen essentieel verschil tussen boeken voor volwassenen en boeken

voor kinderen. Bovengenoemde thema's vindt men terug in haar jeugdboeken. In deze boeken, bedoeld voor lezers van elf jaar en ouder, is het element van authenticiteit steeds aanwezig. Het grote onrecht en Zo'n zeer bijzondere zondag spelen respectievelijk in Zuid-Afrika en Peru, landen waar de schrijfster zelf geweest is, en zijn gebaseerd op ware gebeurtenissen. Haar boek Waarom niet de waarheid? is autobiografisch, terwijl Er zit muziek in de lucht gebaseerd is op werkelijke plannen tot het stichten van een commune. Volgens de schrijfster past ze zich, wanneer ze voor kinderen schrijft, alleen aan in taalgebruik en perspectief. In de jeugdboeken is de hoofdpersoon steeds een kind, dat als ik-figuur allerlei gebeurtenissen, gedachten en soms ook meer theoretische beschouwingen weergeeft. De boeken kenmerken zich door een vlotte schrijfstijl met veel dialogen.

In interviews verzet de schrijfster zich regelmatig tegen wat zij noemt: ‘de scheiding tussen de volwassenenwereld en kinderwereld, (...) het infantiliseringsproces’. Ze vindt dat kinderen al ‘zoetekoek’ genoeg krijgen. Ze wil over levensechte problemen schrijven en met haar boeken de jeugd tot nadenken brengen.

Aan publieke belangstelling ontbreekt het haar niet. Al haar boeken, ook de jeugdboeken, beleven regelmatig herdrukken. De waardering voor haar werk is echter zeer uiteenlopend, zodat ze, ook als jeugdboekenschrijfster, omstreden kan worden genoemd. Haar soms gedurfde standpunten en onverbloemde schrijfwijze leveren haar lof op voor haar eerlijkheid en engagement. Tegelijkertijd krijgt ze de kritiek dat ze teveel de problemen en beschouwingen van volwassenen weergeeft en te weinig rekening houdt met wat de jeugdige lezer aankan. Haar vlotte, bevattelijke schrijfstijl, een goede sfeertekening en haar soms indringende beschrijvingen worden geprezen. Daarentegen verwijt men haar vaak een psychologisch zwakke tekening van personen en het oppervlakkig en schematisch weergeven van gebeurtenissen en problemen. Duidelijk is dat de inhoudelijke boodschap voor haar belangrijker is dan de wijze waarop het verhaal is geschreven.

Het grote onrecht

Haar eerste jeugdboek, Het grote onrecht, dat in Zuid-Afrika speelt, schreef ze naar aanleiding van een reis door dit land. Ze schreef een jeugdboek omdat haar kinderen haar vroegen nu ook eens wat voor hén te schrijven. Het verhaal gaat over de 14-jarige Ampie, die met zijn zusje Sandra het ouderlijk huis ontvlucht wanneer zij geherclassificeerd dreigt te worden als ‘kleurling’. Na een avontuurlijke tocht komen ze aan in Mozambique. Ten slotte wordt

Het boek werd bekroond met de prijs van Knokke-Heist, vanwege de goede schrijfstijl, de menselijke boodschap en de pedagogische kwaliteiten. Een van de twee hierbij betrokken uitgevers, het Davidsfonds, schrok terug voor de kritiek op het apartheidssysteem in het boek. Medewerking aan de uitgave werd, formeel vanwege kleine feitelijke onjuistheden in het boek, geweigerd. Overigens vonden sommige recensenten de kritiek op Zuid-Afrika juist niet diepgaand genoeg, terwijl men ook psychologische tekortkomingen signaleerde in de karaktertekening van de personen. In 1975 werd een deel van het boek bewerkt tot schoolboek.

Waarom niet de waarheid?

Dit autobiografische boek beschrijft de herinneringen van de schrijfster aan de Tweede Wereldoorlog. Op indringende en onverbloemde wijze geeft ze weer hoe de 10-jarige Paule in snel tempo wordt geconfronteerd met de verschrikkingen van de oorlog en haar ontwakende seksualiteit. Zo maakt de arrestatie van haar vader, die door haar vereerd wordt, diepe indruk. Ook doet ze een eerste erotische ervaring op. Op haar vele vragen aan haar moeder krijgt ze geen antwoord. Het wordt duidelijk dat - zelfs in deze extreme omstandigheden - volwassenen aan kinderen niet de waarheid durven te zeggen.

Het boek werd gemengd ontvangen. Men prees de realistische, authentieke sfeer en de vaardige schrijfstijl. Maar ook op dit boek kwam de kritiek dat er teveel problemen in worden behandeld die nauwelijks zijn uitgewerkt. Cottenjés beschrijvingen werden soms ‘rauw’, ‘broeierig en bloederig’ genoemd, waardoor niet iedereen het boek even geschikt acht voor te jonge lezers. Maar er is ook waardering voor haar

poging ‘nu eindelijk eens de scheiding tussen taal van de jeugd en die van volwassenen (te) overwinnen’. De kritiek van de schrijfster en van vele anderen op de omslag van de eerste uitgave, die de indruk wekt dat het boek voor volwassenen bedoeld is, leidde ertoe dat in 1984 een heruitgave verscheen met een ander omslag, onder de titel Te klein voor de waarheid.

Bibliografie

15 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1987