Lexicon van de jeugdliteratuur

Robert Cormier

door Tjitte Wierdsma

Robert Edmund Cormier werd op 17 januari 1925 in Leominster, Massachusetts geboren. In 1948 trouwde hij met Constance B. Senay. Ze kregen vier kinderen, drie meisjes en een zoon.

Van 1946 tot 1966 was hij radioreporter, journalist en columnist bij verschillende dagbladen. In 1960 debuteerde hij als schrijver voor volwassenen met Now and at the hour. Sinds 1966 is hij fulltime schrijver.

Voor zijn journalistieke werk ontving hij in de Verenigde Staten enkele prijzen. Zijn boeken voor jongeren verschenen pas in de jaren zeventig, toen zijn eigen kinderen al bijna volwassen waren. Hun belevenissen vormden vaak de aanleiding tot zijn boeken.

Werk

Cormier wil vooral schrijven voor een ontvankelijke en intelligente lezer, die zijn werk met een schok van herkenning kan lezen. Of die lezer nu 12, 14, 16 of ouder is, vindt hij niet zo belangrijk. Hij schrijft niet in de eerste plaats voor jongeren, maar wel over jongeren. Hij tracht met zijn werk een eerlijk en realistisch beeld te geven van het leven en de wereld.

In zijn boeken voor volwassenen blijkt dat uit de keus van de situaties waarin de personen verkeren. In Now and at the hour vertelt hij over een man die kanker heeft en moet sterven, in A little raw on monday mornings staat een katholieke vrouw van middelbare leeftijd centraal die bij een abortus betrokken is.

Zijn onderwerpen ontleent Cormier vaak aan eigen belevenissen. Het centrale thema in zijn werk is de strijd van de personages om staande te blijven in moeilijke omstandigheden waarvan zij het slachtoffer dreigen te worden. Cormier geeft geen oplossing, hij tekent het proces van de worsteling. Een ‘happy end’ ontbreekt dan ook vaak.

Zijn boeken voor jongeren hebben

dezelfde thematiek. Ook hier dreigt de hoofdpersoon het slachtoffer te worden van zijn omgeving, met name van personen of instellingen die macht uitoefenen. Voor jongeren is die invloed vooral gevaarlijk omdat zij zich nog tot een zelfstandige persoonlijkheid moeten ontwikkelen.

Cormier hanteert een reportage-achtige, emotioneel geladen stijl. Zijn teksten bevatten kernachtige dialogen en korte, directe formuleringen. Zijn personen zijn over het algemeen goed getekend, soms echter wat overbelicht en geschematiseerd.

Hij vertelt zijn verhalen vanuit verschillende personen, die elkaar vaak als verteller afwisselen. In het boek Alle maskers af is de compositie ingewikkeld en daardoor verwarrend, wat de kwaliteit niet ten goede komt.

Chocolade-oorlog

In 1974 publiceerde Cormier The Chocolate War, waarvan in 1982 een Nederlandse vertaling verscheen. De hoofdpersoon is Jerry Renault, een nieuwe leerling op het Trinity College, een katholieke jongenskostschool. Belangrijk is ook Archie Costello, de leider van een jongensbende op school, de Wakers. Zijn taak bestaat uit het verzinnen van lastige, brutale opdrachten voor individuele leerlingen: een riskante taak, want door het lot kan hij zelf als uitvoerder aangewezen worden.

Op Trinity moet je hard zijn, wil je jezelf blijven. Jerry wil zijn plaats op school veroveren in het rugbyteam. Met vastberadenheid en doorzettingsvermogen lukt hem dat. Die eigenschappen komen hem goed van pas in het conflict rond de chocoladedozen die verkocht moeten worden ten bate van de school. Hij moet het daarin opnemen tegen de school én de jongensbende. De tijdelijke schoolleider, Broeder Leon, zet de leerlingen onder druk om de verkoop tot een succes te maken; de jongensbende zet ze aan tot verzet. Jerry verzet zich tegen beide groepen, wat hem ten slotte een publieke afranseling door zijn medeleerlingen oplevert.

Deze psychologische roman over een jongere, gemangeld door systemen, moraliseert niet. Cormier geeft een realistisch beeld, dat de lezer sterk aanspreekt. De opbouw van het boek draagt in belangrijke mate daartoe bij: korte hoofdstukken met scherpgetekende gebeurtenissen, geschreven in een vrij directe maar tegelijk geladen stijl, waarin de korte zinsbouw opvalt.

Alle maskers af

Cormiers derde jeugdroman, uit 1979, gaat over een kaping en gijzeling van een bus schoolkinderen in Amerika. De vier kapers plaatsen de bus onbenaderbaar boven een ravijn, en stellen hun eisen. Vervolgens beginnen de onderhandelingen. De chauffeuse van de bus, Kate, wordt bewaakt door Miro, een jongen nog. Enkele kinderen sterven tengevolge van bedwelmend snoepgoed. Een jongen wordt bij wijze

van vergeldingsmaatregel gedood.

De leider van de terroristen, Artkin, is hard en wreed. Hij fungeert als een vaderfiguur voor Miro. Een generaal, die namens de politie onderhandelt, stuurt zijn zoon Ben als koerier de brug op. De jongen moet een steen brengen. Hij wordt gemarteld en later gedood. Drie van de vier kapers sterven als ze worden aangevallen. De kinderen worden gered. Miro ontsnapt met Kate. Tussen hen is een merkwaardige relatie ontstaan, lotsverbondenheid naast vijandschap. Nog vrij onverwacht doodt Miro het meisje, uit wanhoop en uit veiligheidsoverwegingen. Miro trekt daarna alleen en ontgoocheld de wereld in.

Cormier tekent de jongeren als slachtoffers van systemen. De ouderen zijn daarvan vertegenwoordigers. De ‘vaders’, Artkin en de generaal, lijken hun ‘zonen’, Miro en Ben, te offeren voor een twijfelachtig ideaal. De tragiek van de jongeren is dat de omstandigheden hun de baas lijken te zijn. Zelf hebben ze weinig kansen benut. De structuur werkt in het nadeel van het boek. De gebeurtenissen worden beurtelings verteld vanuit verschillende personen. Dat levert een Miro- en een Atkin-, een Miro- en Kate- en een generaal- en Ben-verhaal op. Dit werkt verwarrend. Het verhaal is van mindere kwaliteit dan Chocolade-oorlog, onder meer door de vreemde gedachtensprongen, door te sterke wisselingen in de tijd en onduidelijk aangegeven flash-backs.

Bibliografie

8 Lexicon jeugdliteratuur
augustus 1985