Lexicon van de jeugdliteratuur

F.J. de Clercq Zubli

door Conny Meijer

Frida Jeanne de Clercq Zubli werd op 24 mei 1902 te Palembang in het voormalige Nederlands-Indië geboren. Zij bracht haar jeugd door op een afgelegen plantage op Sumatra. Zij heeft haar ervaringen uit deze periode verwerkt in Het rimboekind. Toen de schrijfster veertien jaar was, openbaarde zich een doofheid, die sterk zou toenemen en die haar leven sterk bepaald heeft.

In 1937 verscheen De blijde stilte, waarin doofheid het centrale thema is. Dit boek werd bekroond in een prijsvraag voor het beste jeugdboek met een pedagogische strekking.

In de Tweede Wereldoorlog was de schrijfster betrokken bij de illegaliteit en raakte ze in gevangenschap. In deze periode maakte zij kennis met mevrouw A.C. Bordewijk-Roepman. Na de oorlog besloten zij zich in te zetten voor een gemeenschappelijk ideaal: een betere wereld. Zij richtten het maandblad Het Dieplood op, waarin zij hun ideeën en opvattingen uitdroegen. Samen schreven zij De kathedraal, een boek voor de oudere jeugd, waarin zij hun filosofie zeer uitgebreid aan de orde stelden.

Mevrouw De Clercq Zubli is getrouwd geweest met J. Mulder. Zij kreeg twee zoons en één dochter.

De schrijfster overleed 7 november 1985 te Apeldoorn.

Werk

De jeugdboeken van De Clercq Zubli zijn, op de prentenboeken na, allemaal in de ik-vorm geschreven. Zij zijn niet in de eerste plaats een verslag van de historische belevenissen van de schrijfster, als wel een uitdragen van wat haar innerlijk heeft bewogen. Zij beschrijft het proces van bewustwording van de

jonge mens in een steeds verdergaande consequentie.

De stijl van de jeugdboeken van De Clercq Zubli is naar begrippen uit onze tijd te jolig. Woorden als ‘dol’, ‘zalig’ en ‘fuiven’ zijn typerend voor het ouderwetse meisjesboek. De behandeling van de problematiek in haar boeken is erg idealistisch, maar zeker niet oppervlakkig.

In Het rimboekind woont Puck met haar ouders op een afgelegen theeplantage in Indië. Haar broers studeren in Nederland. Hoewel zij dol is op haar ouders en geniet van het leven op en om de plantage, is haar grootste verlangen een gewoon schoolmeisje te zijn. Om haar ouders geen verdriet te doen, spreekt zij dit verlangen niet uit. Door toeval ontdekt ze dat een jongeman op de onderneming van haar vader verliefd op haar is. Zij raakt in paniek bij de gedachte dat zij groot zal zijn voordat zij het kind-zijn tussen andere kinderen heeft kunnen beleven. Pas na veel verdriet beseft zij dat slechts eerlijk zijn tegenover jezelf en tegenover anderen de mogelijkheid tot wederzijds vertrouwen geeft, die tot onderling begrip kan leiden.

In De blijde stilte beschrijft De Clercq Zubli de innerlijke groei van een jong meisje dat, nadat zij tyfus heeft gehad, doof wordt. Joep is een vrolijk onbekommerd hbs-meisje, dat in een warme, veilige omgeving opgroeit. Zij heeft grote liefde voor muziek, waar zij intens van geniet. Haar ideaal is later haar vader als arts op te volgen. Met haar plotselinge doofheid begint de innerlijke strijd zich als volwaardig mens staande te houden. De klap dat zij nooit meer volledig van muziek kan genieten, komt hard aan. Maar erger is de constatering dat zij door haar handicap geen arts kan worden. Sterker nog, er blijken weinig beroepen te zijn waarbij een goed gehoor geen eis is. Ook dreigt zij naar de mensen om zich heen een wantrouwen te ontwikkelen. Wordt er over haar gepraat waar zij bij is? Bemoeien de mensen zich uit medelijden met haar? Zullen de mensen haar een saaie Piet vinden, nu zij niet altijd ad rem kan antwoorden? Joep hervindt haar gevoel voor eigenwaarde en weet zich sterker dan in de tijd toen geluk nog zo vanzelfsprekend leek. Het eeuwig lied, een roman voor volwassenen, is een vervolg op De blijde stilte.

In De kathedraal wil zij meer dan schrijven over een persoonlijk conflict. Zij wil de lezer overtuigen dat een wereldramp als de Tweede Wereldoorlog zijn oorzaak vindt in de mens zèlf. Daarom moeten de mensen hun eigen ziel zo diep mogelijk trachten te doorgronden en daardoor tot een zuivere waarheid komen. Als ieder mens de moed heeft zichzelf grondig te leren kennen, zal een ieder vanuit een zuiver geweten handelen en krijgen ernstige conflicten geen voedingsbodem.

De hoofdproblemen in De kathedraal zijn: de individuele aansprakelijkheid voor de oorlog, de huwelijkskeus en het zelfstandig worden van de jonge mens. Het boek, dat duidelijk de sporen van de tijd vlak na de Tweede Wereldoorlog draagt, toen men zich nog heel bewust was van alle oorlogsellende en mensen zich vol animo op de wederopbouw stortten en hoopten op een betere maatschappij, benadrukt dat een mens geen genoegen moet nemen met schijnoplossingen, want deze moeten wel leiden tot verdriet.

Heleen, de hoofdpersoon uit De kathedraal, kiest aanvankelijk voor de makkelijkste weg. Om van de problemen thuis verlost te zijn verlooft zij zich met een aardige jongen, die door haar ouders bijzonder wordt gewaardeerd. Allengs komt zij tot het besef dat dit tegenover haar verloofde niet eerlijk is. Zij verbreekt de verloving, wat in haar omgeving nauwelijks wordt geaccepteerd, en bereidt zich voor op haar cello-studie. Zij volhardt in haar beslissing, waarmee zij bewijst een zelfstandig denkend, verantwoordelijkheid accepterend individu te zijn, dat niet leunt op anderen. Zij ervaart dat innerlijke vrede de mens in staat stelt voor anderen iets te betekenen.

Waardering

De blijde stilte is een boek dat bijzonder veel waardering heeft gekregen. De schrijfster schreef met kennis van zaken over het probleem doofheid en over de wijze waarop de hoofdpersoon leert met haar handicap om te gaan. Het boek, dat voor het eerst verscheen in 1937, is tot ver na de Tweede Wereldoorlog herdrukt. Bij de 8e druk in 1967 waren er naast de nog altijd positieve waardering voor het boek, toch kritische geluiden. Al bleef men het boek aanbevelen, omdat het een wezenlijk probleem zonder sentiment wist te tekenen, de critici betwijfelden of een boek, dat qua sfeer en stijl zo duidelijk aan de jaren dertig herinnerde, de jeugd nog wel kon aanspreken.

Bibliografie

22 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1990