Lexicon van de jeugdliteratuur

John Christopher

door Tjitte Wierdsma

John Christopher is het pseudoniem van Christopher Samuel Youd, die op 16 april 1922 in Knowsley (Lancashire) geboren werd. Toen hij zestien jaar oud was, werd hij klerk bij de gemeente. Van 1941 tot 1946 diende hij in het Engelse leger. Daarna kon hij zich dankzij een subsidie van de Rockefeller Foundation twee jaar lang aan het schrijven wijden. In 1948 werd hij voorlichter bij een diamantslijperij.

Sinds 1958 leeft hij van de pen. Hij vestigde zich met zijn vrouw, zijn zoon en vier dochters op het eiland Guernsey. Nadat hij daar twintig jaar gewoond had, vertrok hij naar Sussex.

Voor 1967 schreef Youd voornamelijk werk voor volwassenen. Daarna verschenen zijn boeken voor jongeren. Hij publiceerde zijn romans en verhalen aanvankelijk onder zijn eigen naam. Daarnaast gebruikte hij een aantal pseudoniemen. Zijn jeugdboeken en zijn latere romans publiceerde hij onder de naam John Christopher.

Voor zijn boek De wachters ontving Youd de Christopher Award (1970), de Guardian Award for Children's Fiction (1971) en de Deutsche Jugendbuchpreis (1976).

Werk

Christopher schrijft - zoals hij zelf in een interview te kennen heeft gegeven - historische verhalen die in de toekomst gesitueerd zijn. Geen science-fiction, want de techniek speelt in zijn verhalen geen belangrijke rol; het gaat veel meer om de typering van personen en de situaties waarin zij verkeren. Hij plaatst de personen in een post-technologisch tijdperk, waarin de twintigste-eeuwse beschaving teniet is gegaan, energiebronnen uitgeput zijn en mensen met primitieve middelen hun leven vormgeven.

Daarbij komt dat de mensen overheerst worden door bepaalde groepen of door machten van buiten de aarde. De volwassenen lijken zich volledig aangepast te hebben: zij gehoorzamen de nieuwe meesters op een slaafse manier. Bij sommige jongeren leeft het verlangen naar vrijheid en zelfstandigheid. Zij wensen zich niet in de nieuwe orde te schikken. Het centrale thema in zijn werk is dat de mens zich vrij moet maken om zelf zijn bestemming te bepalen.

Om dat te bereiken moeten de jonge mensen vaak eerst vluchten, zich los maken van de aangepasten. Als ze dat doen komen ze in aanraking met anderen - ouderen en jongeren - die ook in verzet gekomen zijn. Zo ontstaan haarden van rebellie met intern

nieuwe gevechten om het leiderschap. Ook dat is een motief in veel van zijn boeken: de vrijheid die net bevochten is, dreigt door tweespalt weer verloren te gaan. Het vraagt moed en doorzettingsvermogen je eigen weg te gaan.

De techniek van de ouden daagt de vrijheidsstrijders uit, zij trachten opnieuw uit te vinden hoe de apparaten van toen gewerkt hebben. Ze ontdekken op die manier weer hoe je energie kunt opwekken, hoe je van communicatiemiddelen op een betere manier dan vroeger gebruik kunt maken. Maar die ontdekkingen veroorzaken ook tweespalt onder de vrijheidsstrijders.

Christopher besteedt veel aandacht aan de typering van de hoofdpersonen. Spannende gebeurtenissen zorgen ervoor dat zijn jeugdboeken goed leesbaar zijn. Hij brengt zijn voorstelling van de toekomst helder onder woorden. Voor jongeren is dat beeld herkenbaar: wat zij nú meemaken, wordt in de toekomstverhalen als de techniek van de ouden gepresenteerd.

Driepoten-trilogie

In drie boeken voor jongeren, De witte bergen, De stad van goud en lood en De vuurpoel, spelen Driepoten een rol: buitenaardse wezens, die zich in bolvormige machines met stalen poten verplaatsen en in grote koepelsteden wonen. Vanuit die steden beheersen zij de wereld. De aardbewoners hebben zich aangepast en lijken tevreden. In feite hebben ze zich moeten onderwerpen. De meesters hebben hen helmen opgezet, waardoor zij hun denken en gedrag kunnen beïnvloeden.

De dertienjarige Will Parker, nog niet gehelmd, twijfelt eraan of het onderdanige leven wel goed is. Hij ziet bij de jongens die een helm gekregen hebben hoe anders zij zich gaan gedragen. Hij zoekt mensen zonder helm op en sluit zich bij hen aan. Zij bestrijden de Driepoten, dringen een koepelstad binnen en ontdekken hoe de Meesters jongens als slaven gebruiken. Zij organiseren het verzet, weten de zwakke plekken in het systeem te vinden en schakelen de Driepoten-overheersing uit. De mensen zegevieren, vervolgens strijden ze onderling weer om de macht.

Deze drie boeken zijn door recensenten goed ontvangen. Ze bevatten spanning, een goede en genuanceerde karaktertekening en een realistische situering.

De wachters

Ook dit boek speelt zich in de toekomst af. Rob Randall verliest zijn ouders, waardoor hij naar een staatskostschool moet. Hij vlucht naar Het Land, waar alles rustig en eenvoudig is. Dat in tegenstelling tot de Woonstad waarin hij opgegroeid is. Alles is daar georganiseerd en gecultiveerd, kunstmatig en druk. Tussen de Woonsteden en Het Land bevindt zich het Niemandsland. Mensen op Het Land en in de Woonsteden kunnen niet zichzelf zijn. Zij worden ge-

manipuleerd door ‘wachters’. Tegen die overheersing en beïnvloeding komen mensen, vooral jongeren, in opstand. Ze beginnen hun verzet op Het Land en trekken daarna naar de Woonstad. Het slot van het boek geeft aan hoe Rob uiteindelijk de kant van de vrijheidsstrijders kiest.

Dom en Hawwa

Dit boek speelt in het stenen tijdperk in Afrika. Het tekent ook weer het verzet van jonge mensen tegen krachten om hen heen die het leven bedreigen. Doms stam is agressief en tracht andere stammen te overheersen. De stam van het meisje Hawwa is vredelievend en wil in alle rust de aarde bewerken. Zo mogelijk wil men samenleven met alle andere stammen. De stam van Dom vernietigt die van Hawwa. Na het gevecht zijn Dom en Hawwa gedwongen samen te blijven om te overleven. Dom moet trachten Hawwa voor zich te winnen, wat met geweld en kracht niet lukt. Hij leert dat hij haar moet respecteren, dat zij voor zichzelf kan en wil beslissen. Uiteindelijk wint hij haar genegenheid zodat zij zijn bescherming aanvaardt. Met hun zoon vormen zij het begin van een nieuwe vredelievende samenleving.

Bibliografie

8 Lexicon jeugdliteratuur
augustus 1985