Lexicon van de jeugdliteratuur

Margareta Geertruy de Cambon-van der Werken

door Hans Groot

Margareta van der Werken werd op 29 september 1734 in Gouda geboren als dochter van de remonstrantse dominee Jan van der Werken en Alieda Holthenius. Zij trouwde met een Franse militair, Jacques-Louis de Ricateau Boncam de Cambon, in 1759. Uit dit huwelijk werd Jean Jacques de Cambon (1763) geboren, die misschien niet toevalligerwijs naar zijn grootvader en vader én naar Rousseau genoemd werd. Waar en wanneer de schrijfster overleden is, is niet bekend.

Margareta de Cambon-van der Werken publiceerde tussen 1756 en 1796. Zij is een van die achttiende-eeuwse schrijvers en schrijfsters over wier leven weinig of niets bekend is, terwijl zij toch een uitgebreid en gevarieerd oeuvre heeft nagelaten en zelfs enige populariteit gehad moet hebben. Zij was lid van het bekende Haagse en Leidse dichtgenootschap en op de eerste plaats dichteres. Daarnaast schreef en vertaalde zij toneelstukken. Haar politieke pamfletten (soms ook in dichtvorm) en geschiedkundige werken doen haar kennen als een vurig orangiste.

Van haar hand zijn drie kinderboeken verschenen: De kleine Grandisson (1782), De kleine Klarissa (1790) en Maria en Carolina (zonder jaar, vermoedelijk 1796 of kort daarna). De ondertitels van deze romans zijn duidelijk genoeg over de bedoelingen van de auteur en de thematiek waarin zij die bedoelingen heeft gegoten: de gehoorzaame zoon en de opvoeding door voorbeelden. (Zie ook de verwijzing naar de jeugdheld Grandison uit Samuel Richardsons roman.) In plaats van in een opvoedkundig traktaat de ouders toe te spreken, richt zij zich rechtstreeks tot de opvoedelingen met fictieve situaties, omdat ‘een denkbeeldig voorbeeld van deugt ligt meerder zoude vermogen [dan] schoolswyze lessen’ (De kleine Grandisson, Voorrede). Toch is de fictieve draad in deze kinderromans vrij dun en heeft de opvoedkundige les de boventoon. Deze is er een van algemeen-christelijke aard, uitgewerkt in een serie opvoedingssituaties die de belangrijkste deugden moeten illustreren: gehoorzaamheid, eerbied voor ouderen, ouderliefde, liefdadigheid, liefde voor de natuur, leergierigheid, ontzag voor de schepper, bescheidenheid, enz.

Blijkens de situering van de verhalen richt de schrijfster zich tot kinderen uit de gegoede burgerij en hoger (buitenlandse reizen, landhuizen en gouverneurs). Kinderen uit andere

milieus zouden ongetwijfeld inlevingsproblemen hebben gehad. Daarbij heeft zij een onderscheid gemaakt tussen boeken voor jongens (De kleine Grandisson) en voor meisjes (overige). Betrekkelijk nieuw voor de achttiende eeuw is, naast het uitdrukkelijk schrijven vóór kinderen, de vormgeving. De schrijfster heeft de in de literatuur voor volwassenen zo populaire roman-in-brieven gebruikt en binnen deze briefstructuur veel gewerkt met dialogen.

De waardering voor de kinderboeken van Margareta de Cambon, vooral voor De kleine Grandisson was groot. Tientallen drukken in verschillende talen verschenen tot laat in de negentiende eeuw, zonder dat ingrijpende wijzigingen werden aangebracht. Voor een deel is deze populariteit te danken aan de figuur van de Franse vertaler van Le petit Grandisson, Arnaud Berquin, in Frankrijk en daarbuiten zeer populair om zijn kindertijdschriften. Maar ook De kleine Klarissa werd verschillende malen in het Engels gedrukt. Kritiek ontbrak evenmin. De opvoedkundige Willem Emmery baron de Perponcher vond in De kleine Grandisson te veel adel, rijkdom en ‘romaneske voorvallen’, maar gaf het zijn dochtertje toch te lezen.

Bibliografie

Lexicon jeugdliteratuur
september 1982