Lexicon van de jeugdliteratuur

Karl Bruckner

door Jacques Vos

Karl Bruckner is op 9 januari 1906 in Wenen geboren. Hij oefende een groot aantal beroepen uit tot hij door de crisis in de jaren dertig werkloos werd. Deze tijd gebruikte hij om zijn algemene ontwikkeling te vergroten. Op achtentwintigjarige leeftijd ging hij naar Brazilië, waar hij twee jaar bleef. Weer terug in Oostenrijk moest hij dienst nemen in de Duitse Wehrmacht. In een veldhospitaal ontdekte hij dat hij verhalen kon vertellen die interessant werden gevonden. Na de tweede wereldoorlog begon hij te werken aan een carrière als schrijver. In 1948 verscheen een boek voor volwassenen: Das wunderbare Leben. In datzelfde jaar werkte hij aan zijn eerste boek voor kinderen: Der Diamant des Tobias Amberger. Bekend werd hij door het kinderboek dat in 1953 verscheen: Giovanna und der Sumpf. Zijn grootste bekendheid dankt hij aan Sadako will leben uit 1961, dat in twintig talen vertaald is. Zijn boeken zijn meermalen bekroond, voor Sadako will leben ontving hij in 1961 de Jugendbuchpreis der Stadt Wien.

Werk

Bruckner schrijft over het algemeen geen vrijblijvende jeugdboeken. Zijn werk heeft meestal een vrij duidelijke strekking (soms, zoals in Yossi und Assad, is de strekking wat al te duidelijk, te opgelegd). Uit zijn werk spreekt een grote sociale bewogenheid met kinderen die in slechte omstandigheden moeten leven. In Giovanna und der Sumpf geeft hij het lot weer van een meisje dat in de twintigste eeuw in barre, haast middeleeuwse omstandigheden moet opgroeien in de rijstvelden in de Po-vlakte. Ook Die Strolche von Neapel speelt in Italië, de hoofdpersoon, de wees Cino, moet zich staande zien te houden tussen criminele jongerenbendes (waarbij Bruckner overigens duidelijk maakt, dat de sociale omstandigheden op deze jongens criminaliserend werken). Een ander belangrijk element in zijn werk is het pacifisme, dit vinden we in Sadako will leben, maar ook in Yossi und Assad: een joodse en een arabische jongen blijven ondanks het feit dat hun volken met elkaar in oorlog leven vriendschappelijk met elkaar omgaan en trachten geweldloze oplossingen voor de tegenstellingen te vinden.

De landen waarover Bruckner schrijft, heeft hij over het algemeen zelf bezocht. Naar aanleiding van de grote overstromingen in de Po-vlakte verbleef hij een week tussen de arbeiders van de rijstvelden, terwijl de aanleiding tot het schrijven van Die Strolche van Neapel eveneens een reis naar Italië was.

Zijn boeken zijn niet altijd even gemakkelijk te lezen voor kinderen, soms door de structuur, zoals in Sadako will leben (het verhaal speelt zich afwisselend af in Hiroshima en bij de Amerikanen op de vliegbasis en in de bommenwerper) soms door de grote hoeveelheid informatie (Yossi en Assad bevat veel historische achtergrondinformatie).

Giovanna

Hoofdpersoon van dit boek is Giovanna Boselli, een kind van zeer arme rijstboeren die niets bezitten dan hun arbeidskracht (zij worden in natura betaald). Zij gelooft dat ze schuldig is aan de dood (als gevolg van moeraskoortsen) van haar vriendje Tonio, waardoor ze psychisch en lichamelijk in een zware crisis geraakt. Om aan te sterken gaat ze naar een vroegere vriend van haar vader, waar ze leert schrijven. Bij deze vriend maakt ze de grote overstromingsramp van de Po mee. Wanneer het gevaar voorbij is, gaat ze weer terug naar haar ouders, terug ook naar dezelfde leefomstandigheden als voor de ramp. Ze wordt uitgekozen om met een aantal andere kinderen naar Wenen te gaan, waar ze in een pleeggezin wordt opgenomen om weer op verhaal te komen.

In dit boek beschrijft Bruckner op realistische wijze de leefomstandigheden van de mensen in het moeras. Het is echter niet een pessimistisch-naturalistisch boek geworden, omdat de lezer welhaast op iedere pagina het medelijden van de schrijver met zijn personages bespeurt. En temidden van de ellende blijft Giovanna dromen van een plaats waar het leven goed is. Ze is blij met heel eenvoudige zaken als: een stukje chocolade, een echt bed om in te slapen, een pop.

Sadako wil leven

Sadako Sasaki beleeft als vierjarig meisje het werpen van de atoombom op Hiroshima. Ze behoort tot de weinigen die dit overleven. Maar als ze veertien is, blijkt dat ze zal sterven aan de radio-actieve straling. Naar Japans gebruik begint ze aan het vouwen van papieren

kraanvogeltjes. Wanneer ze er duizend gemaakt zal hebben, zal ze genezen zijn. Wanneer ze er 990 heeft gevouwen sterft ze.

De ‘boodschap’ van het boek wordt door Bruckner in een soort nawoord geëxpliciteerd: ‘Zegt niet, dat het verstandiger is onze kinderen het gebeurde in Hiroshima te verzwijgen.’ In het verhaal zelf staat deze boodschap tussen de regels, waardoor het boek geen moralistisch karakter bezit.

Waardering

Critici van het werk van Karl Bruckner reageren op de vorm en/of de inhoud ervan. Sommigen achten zijn boeken te ingewikkeld voor jonge lezers: veel perspectiefwisselingen, het gebruik van een aantal tekstsoorten in een boek, veel feitelijke informatie. Anderen vinden dat zijn werk te veel tendensliteratuur is. En ten slotte is er ook nog de groep die van mening is dat Bruckner wel eens voor een al te geforceerd happy end zorgt: Giovanna mag naar Wenen, maar wat moet er met de anderen kinderen uit de Povlakte gebeuren?

Bibliografie

2 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1983