Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Raymond Briggs

door Bregje Boonstra

Raymond Briggs werd op 18 januari 1934 geboren in Wimbledon Park (London), als enige zoon van een melkboer. Al vanaf zijn dertiende jaar wilde hij striptekenaar worden. Hij doorliep de kunstacademie, werkte korte tijd voor een reclamebureau en begon in 1957 als illustrator bij uitgeverij Hamish Hamilton. Omdat hij weinig onder de indruk was van de teksten die hij moest verluchten begon hij zelf te schrijven. Tot zijn verbazing werden zijn pennevruchten direct geaccepteerd. Zijn naam als illustrator vestigde Briggs met zijn tekeningen voor The Mother Goose treasury. Hiervoor ontving hij in 1966 de Kate Greenaway Medal. In 1974 kreeg hij deze onderscheiding nogmaals uitgereikt voor Father Christmas. De sneeuwman werd in 1979 bekroond met een Zilveren Griffel.

In 1963 trouwde Briggs met de schilderes Jean Taprell Clark, die tien jaar later plotseling overleed. Het huwelijk bleef kinderloos. Briggs woont op het platteland van Sussex en geeft één dag in de week les aan het Brighton College of Art.

Werk

Raymond Briggs begon zijn loopbaan als schrijver/illustrator in de jaren zestig met drie tamelijk conventionele avonturenverhalen (Midnight adventure, The strange house en Sledges to the rescue). Vervolgens hield hij zich zo'n tien jaar bezig met Engelands culturele erfgoed. Hij maakte drie prentenboeken met geïllustreerde bakerrijmen: Ring-a-ring o'roses, The white land en Fee-Fi-Fo-Fum. Het bleken vingeroefeningen voor zijn ‘magnum opus’ The Mother Goose treassury (1966), waar hij twee jaar continu aan werkte. Uit de verzameling van Peter en Iona Opie koos Briggs 408 rijmen en voorzag die van 897 illustraties in zwart-wit en kleur. Het boek werd door de kritiek juichend ontvangen en ‘The Queen of all Mother Geese’ ge-

[pagina 2]

noemd. Met zijn volle, bruisende pagina's, waarop elk versje en soms zelfs elk couplet een illustratie heeft, is de bundel van grote betekenis voor Briggs verdere ontwikkeling als illustrator. Naarmate het boek vordert zie je de tekeningen sterker en vaster worden en steeds verder in Briggs' eigen stijl groeien. Vooral de pentekeningen zijn karakteristiek. De vaak karikaturale gezichten vertonen enorme kinnen, knobbelneuzen, kale hoofden met wat stekeltjes en de in al zijn latere werk terugkerende knoop-oogjes. Regelmatig worden kleine prentjes ook al ingekaderd als beeldjes uit een strip.

Volgens eenzelfde opzet verschijnt in 1972 The fairy tale treasury, een bundel bekende sprookjes en volksverhalen, waarvoor Virginia Haviland de keuze maakte. Ook hier blijkt dat Briggs een voorkeur ontwikkelt voor het bizarre en de minder aardige kanten van de mens. Assepoester blijft vaag, maar de groteske stiefzusters wedijveren met elkaar in lelijkheid. In de figuur van de mopperende koning die in een stortbui de poort voor de Prinses (op de erwt) opent kondigt zich het boek aan, waarin Briggs zich onmiskenbaar in zijn ware gedaante laat zien: Father Christmas (1973). Het boekje legt tot in détail

[pagina 3]

vast hoe de Kerstman onder barre weersomstandigheden mopperend en foeterend zijn jaarlijkse pakjesronde volbrengt. Briggs' eigen vader, die dertig jaar lang in weer en wind de melk bezorgde stond model voor deze zeer aardse Kerstman. Er volgt nog een tweede deel: Father Christmas goes on holiday. In dezelfde lijn ligt het poëtische en geestige prentenboek De sneeuwman. Zonder één woord tekst vertelt het over een jongetje, dat met grote toewijding een sneeuwman boetseert. Wanneer iedereen slaapt komt deze tot leven en beleeft met zijn kleine schepper een dolle nacht. De volgende dag zet de dooi in en gaat de sneeuwman de weg van al zijn voorgangers. De vriendelijke, vaderlijke heer van sneeuw had veel succes en ging op kaarten, postpapier en dergelijke een eigen leven leiden. Ook werd er een tekenfilm naar het boek gemaakt.

Inmiddels is duidelijk dat Briggs definitief heeft gekozen voor de stripvorm. Pas in De Verschrikkelijke Blikjes-Generaal en de Oude IJzeren Dame zal hij die weer loslaten. Bij verschillende gelegenheden vaart de tekenaar uit tegen het idee dat strips ‘a form of entertainment for the simple-minded’ zouden zijn. Deze hardnekkige onderwaardering berust volgens hem op het snobistische uitgangspunt, dat iets wat zo populair is nooit goed kan zijn. De visie waarin de strip als een ‘minor art form’ wordt gezien bestrijdt Briggs echter in de eerste plaats met goed opgebouwde, humoristische verhalen, die met groot technisch kunnen, toewijding en oog voor détail getekend zijn.

Met de in ons land niet vertaalde Fungus the Bogeyman (1977) en Gentleman Jim (1979) komen er een nieuwe kleur en toon in Briggs' boeken. Donkere tinten, pessimisme en melancholie bereiden de weg voor het cynisme en de harde kritiek die in Toen viel de bom een toegewijd lezerspubliek zullen opschrikken. Fungus woont onder de aarde in een rijk van klamheid, duisternis en stilte. Het dagelijks leven en de idealen staan er haaks op het bestaan van de aardse stervelingen, de zogenaamde ‘Dry-cleaners’. Alles draait om slijmerige traagheid en kletsnat gekleef. Het leven in Bogeydom wordt tot in détails uitgetekend en beschreven. Fungus the Bogeyman werd een geweldig (verkoop)succes en in de media luid geprezen (‘The nastiest book ever published for children’). De kritiek op de twintigtse-eeuwse beschaving en de enorme lappen handgeschreven tekst maken het boek beslist niet tot een door kinderen eenvoudig te consumeren strip.

Ook Gentleman Jim richt zich op een meer volwassen publiek. Jim (van middelbare leeftijd) slijt zijn dagen als schoonmaker van openbare toiletten. Wanneer hij een van zijn dagdromen probeert te realiseren en struikrover wil worden stuit hij op de regels en de bazen van de

[pagina 4]

samenleving en eindigt als schoonmaker van de gevangenistoiletten. Ondanks de humor is de begaandheid van de auteur met zijn onmondige hoofdpersoon duidelijk.

Dezelfde Jim en zijn vrouw vullen de bladzijden van Toen viel de bom met hun argeloosheid en onbegrip vlak vóór en na de grote klap. Ze ondergaan verschijnselen als verdampte slakroppen en haaruitval gelaten, tot de dood hen het zwijgen oplegt. De man is een wat onnozel, gezagsgetrouw type, de vrouw maakt zich alleen zorgen over de was die nog buiten hangt. Bij verschijning in Engeland werd het boek aan alle parlementsleden toegestuurd, wat zelfs tot een debat in het Hogerhuis leidde, want het boek zou te ‘onzedelijk’ zijn om aan kinderen te laten zien. De publiciteit was dienovereenkomstig. Binnen twee maanden werden er 60.000 exemplaren verkocht. Het behoorde tot de honderd best verkochte boeken van 1983 en werd bewerkt tot een hoorspel en een toneelstuk.

Met het maken van Toen viel de bom zijn Briggs' maatschappelijke standpunten dermate geradicaliseed, dat hij in De Verschrikkelijke Blikjes-Generaal en de Oude IJzeren Dame onomwonden stelling neemt tegen Engelands optreden in de Falklandoorlog. Hoewel dit woord nergens valt is het duidelijk wie de Generaal en de IJzeren Dame voorstellen. In de vorm van een modern sprookje ridiculiseert de auteur het machtsdenken en laat het botsen met de schrijnende werkelijkheid van hen die het schiettuig moeten bedienen. Deze confrontatie bereikt hij vooral door de tekeningen, waarvoor hij twee volstrekt tegengestelde stijlen hanteert. Meer dan bij een van Briggs' andere boeken zaten de recensenten in hun maag met de vraag of dit boek nog een boek voor kinderen was. Briggs zelf zei daar eens over dat hij zich nooit afvraagt of iets heilzaam is voor de kinderziel. ‘Je moet gewoon, als bij alle kunst, uitgaan van je eigen idee.’

Bibliografie

Niet in het Nederlands vertaalde kinderboeken

Midnight adventure (1961), The strange house (1961), Ring-a-ring o'roses (1962), Sledges to the rescue (1963), The white land (1963), Fee-Fi-Fo-Fum (1964), The Mother Goose treasury (1966), The elephant and the bad baby (1969), Jim and the beanstalk (1970), The fairy tale treasury, selected by Virginia Haviland (1972), Father Christmas goes on holiday (1975), Fungus, the Bogeyman (1977), Gentleman Jim (1979).

In het Nederlands vertaalde kinderboeken

Father Christmas (1973): De kerstman. Bussum, Van Holkema & Warendorf, 1978.

The snowman (1978): De sneeuwman. Bussum, Van Holkema & Warendorf, 1978.

When the wind blows (1982): Toen viel de bom. Vertaald door Maurits Groen. Amsterdam, Ekologische Uitgeverij, 1983.

[pagina 5]

The tin-pot foreign general and the old iron woman (1984): De Verschrikkelijke Blikjes-Generaal en de Oude IJzeren Dame. Vertaald door Paul Biegel. Bussum, Van Holkema & Warendorf, 1984.

Over Raymond Briggs

Elaine Moss, Raymond Briggs; on British attitudes to the strip-cartoon and children's-book illustration. In: Signal, vol. 28 (1979), blz. 26-33.

Suzanne Rahn, Beneath the Surface with Fungus the Bogeyman. In: The Lion and the Unicorn, vol. 7/8 (1983/'84), blz. 5-19.

13 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1987