Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Heide Boonen

door Jan van Coillie

Heide Boonen is op 13 december 1966 in de Brusselse gemeente Ukkel geboren. Ze bracht haar kindertijd door in het landelijke Vossem, ging naar school in Brussel en studeerde animatiefilm aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Gent. Ze werkt bij de grafische dienst van het dagblad De Standaard, waar ze de layout verzorgt van de literaire bijlage ‘De Standaard der Letteren’. Haar eerste teksten, versjes en tekeningen publiceerde ze in ‘de Stipkrant’, de kinderbijlage. Ze debuteerde als auteur in 1996 met De Ravenberg, een bundel met vier verhalen. Heide Boonen is geen veelschrijver. Ook illustreren doet ze sporadisch. Ze maakte onder andere tekeningen voor de dichtbundel Onder jouw handen krijg ik een huid (1996) van haar echtgenoot Ed Franck. De illustraties in zwarte inkt lijken op houtsneden. De nadruk ligt op sfeer en emotie, zoals dat ook in haar verhalen het geval is.

Duivelshanden (2001), haar vijfde boek, werd genomineerd voor de Gouden Uil en bekroond met een Boekenleeuw.

Werk

De jonge hoofdpersonen in de verhalen van Heide Boonen hebben het niet gemakkelijk. Vaak zijn het eenzame, ontwortelde kinderen die op zichzelf zijn teruggeworpen. Toch zijn ze niet zielig. Want hoe diep hun verdriet ook gaat, hoe gekwetst ze ook zijn, uiteindelijk komen ze gesterkt uit de narigheid. Hun dromen en hun verbeelding houden hen overeind en vormen een emotionele uitlaatklep. Het proces dat ze doormaken hangt meestal samen met het afscheid van hun kindertijd.

De eerste zinnen van Heide Boonens debuut De Ravenberg (1996) beschrijven al meteen een situatie die zwart als inkt is: ‘Er lag een schaduw

[pagina 2]

over het land. De mensen keken droevig. Maar ze keken elkaar niet aan. Want het verdriet van de ene leek zoveel op het verdriet van de andere. En niemand die dat wilde zien.’ Jonas, de hoofdpersoon uit het titelverhaal, wil zich niet langer laten leven, zoals de andere dorpelingen. Na een verhaal van zijn oma neemt hij zijn lot zelf in handen. Ook de hoofdpersonages in de andere drie verhalen bevrijden zich van wat hen beknelt.

Centraal in Mijn vingers zijn niet lang genoeg (1998) staat het ‘onstilbare verdriet’ van Charlotte. Iedere nacht droomt ze dat haar overleden moeder bij haar komt. Niet alleen moeder, maar het hele huis komt tot leven. Het verdriet van Charlotte spiegelt zich in de oude kast Napoleon Drie, die hopeloos verliefd is op de kast van de buren. Als hij afgewezen wordt, barst zijn spiegel, wat voor Charlotte een keerpunt is. In de barst herkent ze haar eigen verdriet en ze beseft dat mama nooit meer terugkomt. Haar vingers lijken gegroeid, nu kan ze net als haar moeder piano spelen.

Anna uit Anna en Alexander (1998) voelt zich een sleutelkind. Haar moeder is abrupt uit haar leven verdwenen; Anna heeft verwarde en pijnlijke herinneringen aan haar. Vader verwent haar soms en deelt geheimen met haar. De laatste tijd echter kijkt hij weinig naar haar om. Anna voelt zich door hem verraden, omdat hij haar weghaalde uit het kleine huis met de wilde tuin waar ze gelukkig was met Elsie, de oppas. Haar eenzaamheid en twijfels kristalliseren zich in akelige dromen. Iedere nacht vliegt ze aan boord van een schip door een rode lucht vol woelige wolken. Haar grootste wapen tegen de ontreddering is haar fantasie. Deze eigenschap deelt ze met Alexander, die mooie boten knutselt en naar Amerika wil. Als Anna op een dag een briefje van hem krijgt met de boodschap ‘Ik ben naar Amerika en kom nooit meer terug’ stort haar wereld in. Ze besluit niet langer af te wachten en trekt de stad in. Ze ontmoet allerlei marginale figuren en groeit in zelfstandigheid. Als ze te weten komt waar Alexander zich schuilhoudt, pakt ze haar koffers en gaat naar hem toe. Ook lichamelijk is ze groter geworden; ze krijgt haar eerste maanstonden.

Manon uit Duivelshanden (2001) voelt zich in het dorp waar ze naar toe verhuisd is een buitenstaander. In een interview met Humo vertelde Heide Boonen dat haar boeken vaak ontstaan uit een beeld of zin. Voor Duivelshanden was dat de zin: ‘Ze zeggen dat ik een vreemd kind ben.’ Het hele boek is eigenlijk een verklaring van die ene zin. Alleen in haar kamer probeert Manon voor zichzelf haar vreemde gedrag te verklaren. Net als bij Anna biedt de verbeelding haar een ontsnappingsmogelijkheid. Evengoed blijft de fantasie een vlucht. Toch zal ook Manon erin slagen haar lot in eigen handen te nemen, al krijgt ze er ‘duivelshanden’ door.

[pagina 3]

Jeanneke uit Itamars hemelpoort (2003) is iemand die kijkt en luistert. Uit de gesprekken tussen haar moeder en tante, uit brieven en verhalen ontrafelt ze beetje bij beetje wat zich vroeger tussen de twee zussen heeft afgespeeld en wat zij daar zelf mee te maken heeft. Jeanneke is heel gevoelig. Wanneer zij en haar moeder bij de tante in Portugal aankomen, voelt ze meteen dat ze niet welkom zijn. Ze vindt steun bij Itamar, de zoon van een visser, die haar meeneemt naar de ‘hemelpoort’, waar volgens zijn opa de goede geesten uit de hemel naar de aarde komen.

Aan Boonens eerste langere verhaal, Mijn vingers zijn niet lang genoeg, viel de complexe structuur op. Het boek bestaat uit gesprekken tussen de voorwerpen in het huis, afgewisseld met flarden uit Charlottes droom. Die droombeelden verlopen associatief en soms is de fantasie wel erg bizar: een wolkje chocolademelk heeft zin in een kopje chocolade. In Anna en Alexander wisselen heden en verleden elkaar af. Alle stukjes samen vormen een caleidoscopisch geheel. De verbanden zijn vaak niet meteen duidelijk, de lezer moet de fragmenten zelf een plaats geven. Het verhaal volgt Anna's associaties. Een herinnering aan een muizenbeet doet haar denken aan hoe zij en Alexander bloedbroeders werden. In Duivelshanden zijn de hoofdstukken als puzzelstukken waarmee Manon reconstrueert hoe ze duivelshanden heeft gekregen. Ook hier lopen heden en verleden voortdurend door elkaar.




De verschillende verhaallijnen zijn hechter met elkaar verknoopt en de motieven zijn beter geïntegreerd dan in haar eerdere boeken. Intrigerend is de rol van de kleur rood, het rood uit Manons angstdromen, maar ook het rood van de onbekende pijn in haar buik. Itamars hemelpoort heeft een iets eenvoudiger verhaallijn, al vraagt ook dit boek veel van de lezer. Die moet samen met Jeanneke de geheimen van haar moeder ontraadselen. Het verleden hangt als een donderwolk boven het heden.

Tegenover de complexe structuur

[pagina 4]

van de verhalen staat de opvallend heldere stijl. Boonens taal is eenvoudig en tegelijk poëtisch en suggestief. In de verhalen uit haar debuutbundel vallen de versjes op en de klankrijke, ritmische zinnen met veel herhalingen. In Mijn vingers zijn niet lang genoeg is de taal uitgebeender dan ooit. Klankrijke opsommingen en herhalingen bepalen de sfeer: ‘De klok tikte. De slinger sloeg. De wijzers bewogen nauwelijks zichtbaar.’

De kracht van Boonens schrijfstijl zit ook in de suggestie. Met enkele woorden typeert ze personages en roept ze gevoelens op. De accordeonspeler in Anna en Alexander beschrijft ze als volgt: ‘Gefascineerd kijkt Anna hoe zijn dikke vingers over de toetsen en knoppen dansen. En hoe hij samen met de accordeon inkrimpt en uitdijt. En hoe hij wiegt en schokt. En hoe zijn kapotte schoenen het tempo aangeven.’ De auteur laadt in haar verhalen voortdurend dingen met gevoelens op: ‘De pantoffels brengen haar naar de keuken. Ze zijn oud en daarom langzaam en voorzichtig.’ ‘De dozen verdwenen een voor een. De kamer werd steeds leger, vreemd leeg vonden we. En wij werden stiller. We dronken chocolademelk en keken elkaar aan over de rand van de kop.’ Heide Boonen expliciteert zelden, ze laat veel aan de lezer over. Die mag zelf invullen hoeveel Jeanneke voor Itamar voelt. Het is met name de sobere, suggestieve stijl die de gevoelens oproept waarmee de auteur haar verhalen bij de lezer laat nazinderen.

Duivelshanden

‘Weet je wat het is om elke ochtend wakker te worden en bang te zijn?’ Manon heeft zich opgesloten in haar kamer. De boze wereld wil ze buiten houden. De dreiging is overal: in de ogen van het oude huis waar ze onlangs met haar ouders naar toe is verhuisd, in de ruzies tussen haar ouders en vooral in de pestkoppen op haar nieuwe school. Door in haar fantasie boven hen uit te zweven en door de plaaggeesten bijnamen te geven als Zwijn, Luis, Paard en de Muizen probeert Manon zich van hen te distantiëren. Als haar enige vriendin Snuif haar verraadt en zelfs het stilste meisje van de klas met de pestkoppen lijkt samen te zweren, breekt er iets bij Manon en ze slaat het meisje in elkaar. Nu heeft ze zelf ook duivelshanden.

Het verhaal is een reconstructie van hoe het zo ver heeft kunnen komen. Manon pent alles neer in het schrift dat haar vader voor haar kamerdeur heeft neergelegd. Met groot inlevingsvermogen beschrijft Heide Boonen hoe het in Manon rommelt tot alle opgekropte angsten naar buiten barsten. Ze gaat mee in de kinderlijke verbeelding van Manon: haar moeder moet wel met de dokter flirten, haar rode schoentjes dwingen haar met hem te dansen, net als in het sprookje. Dat ze tegen Zwijn in durft te gaan, wijt Manon aan haar leren laarzen. Ze herkent zichzelf in Juniper, het meisje uit

[pagina 5]

haar lievelingsboek dat door ellende en honger heen moet om sterker te worden.

Waardering

De eerste boeken van Heide Boonen kregen gemengde kritieken. Waardering was er voor de sobere en poëtische verwoording. Tegelijkertijd was er kritiek op de gekunstelde compositie die de toegankelijkheid in de weg stond. Ria De Schepper noemde de verhalen in De Ravenberg ‘inhoudelijk en structureel niet steeds goed uitgebouwd’. Roos Truwant vond de twee verhaallijnen in Mijn vingers zijn niet lang genoeg op een verwarrende manier in elkaar overlopen. Anna en Alexander daarentegen was volgens Luc Lannoy ‘een veel hechter en strakker gecomponeerd geheel, met een veel dieper en doorleefder uitgewerkt verhaal’. Ria De Schepper deelde die mening: ‘Het verhaal boeit door zijn hechte compositie.’ Zij loofde de indringende zintuiglijke beschrijvingen. De meeste lof kreeg Duivelshanden. Marita Vermeulen vond dat dit boek inhoudelijk, compositorisch en stilistisch bijzonder sterk is uitgewerkt. De jury van de Boekenleeuw roemde de ‘herkenbare beelden en geloofwaardige bedenkingen van de ik-verteller’ en ‘de sobere, heldere bewoordingen’. De recensent van Standaard der Letteren prees het inlevingsvermogen en de suggestieve taal van Heide Boonen. Kritischer was Belle Kuijken. Zij vond dat er ‘te veel geschoven [wordt] van heden naar verleden en weer terug’. Ook bevatte het verhaal volgens haar te veel nodeloze anekdotes en zijn verhaallijn en stijl net iets te gekunsteld.

Bibliografie

Jeugdboeken

De Ravenberg en drie andere verhalen. Met illustraties van Tom Schamp. Averbode, Altiora, 1996.

Mijn vingers zijn niet lang genoeg. Met illustraties van Gerda Dendooven. Averbode, Averbode, 1998.

De hoed van Amelieke Bloem. Met illustraties van de auteur. Averbode, Averbode, 1998 (Averbodes Boekenkoffer).

Anna en Alexander. Amsterdam/Antwerpen, Querido, 1998.

Duivelshanden. Amsterdam/Antwerpen, Querido, 2001.

Itamars hemelpoort. Amsterdam/Antwerpen, Querido, 2003.

Over Heide Boonen

Ria De Schepper, De Ravenberg en 3 andere verhalen. In: Leesidee jeugdliteratuur, jaargang 2 (1996), nr. 6, blz. 200.

Roos Truwant, Mijn vingers zijn niet lang genoeg. In: Leesidee jeugdliteratuur, jaargang 3 (1997), nr. 1, blz. 21-22.

Ria De Schepper, Een eenzaam schip in de golven. In: Leesidee jeugdliteratuur, jaargang 4 (1998), nr. 10, blz. 427/429.

Jan van Coillie, Sneeuwwit tegen woedend rood. In: Standaard der Letteren, 12-11-1998.

Jan van Coillie, Duivelshanden en zachte stekels. In: Standaard der Letteren, 15-11-2001.

Belle Kuijken, Het leven is bepaald geen lolletje. In: De Morgen, 28-11-2001.

Marita Vermeulen, ‘Wat zou ik moeten zeggen?’ Duivelshanden, portret van een kwetsbare en sterke tiener. In: Leesidee jeugdliteratuur, jaargang 8 (2002), nr. 1, blz. 29-30.

Luc Lannoy, Van goede schrijvershanden krijg je niet genoeg. Een geschreven portret van Heide Boonen. In: Leesidee jeugdliteratuur, jaargang 8 (2002), nr. 4, blz. 170-171.

[pagina 6]

Veerle Vanden Bosch, ‘Zoals een schilder een portret maakt.’ Standaard-medewerkster Heide Boonen wint Boekenleeuw. In: De Standaard, 7-2-2002.

Heide Boonen ‘Duivelshanden’. Nominatie Gouden Uil Jeugdliteratuurprijs. ‘Als ik win, koop ik een fiets’. In: Humo, 13-3-2002.

Belle Kuijken, ‘Al schrijvend word ik het personage zelf’. Heide Boonen over grote en kleine gevoelens van kinderen. In: De Morgen, 20-3-2002.

63 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 2003