Lexicon van de jeugdliteratuur

Arno Bohlmeijer

door Helma van Lierop-Debrauwer

Arno Bohlmeijer is op 21 mei 1956 in Wilnis geboren. Hij studeerde Engelse taal- en letterkunde in Nijmegen. Daarna gaf hij les op havo en vwo, totdat hij begin 1993 besloot zich volledig aan het schrijven en vertalen te wijden.

In 1992 verloor Arno Bohlmeijer zijn vrouw Marjan door een auto-ongeluk. Hijzelf en zijn twee dochters Rozemarijn en Phebe raakten bij dat ongeval gewond. Over het ongeluk en wat dat voor hem en zijn kinderen betekend heeft, schreef hij twee boeken. ‘Ik moest schrijven over wat ons was overkomen, dat was een soort noodzaak voor mij. Wat gebeurd was, moest bewaard worden,’ zegt hij in een interview.

Arno Bohlmeijer debuteerde in 1987 als schrijver voor volwassenen. Zijn debuut als jeugdauteur, We zijn heus niet bang, verscheen in 1992.

Voor zijn jeugdliterair werk ontving hij in 1997 het Charlotte Köhlerstipendium. Een aantal van zijn kinderboeken is inmiddels vertaald.

Werk

Arno Bohlmeijer schrijft zowel voor volwassenen als voor kinderen. Die afwisseling is volgens hem geen bewuste keuze. ‘Er komt een idee in mij op en dan weet ik of het voor kinderen is of voor volwassenen.’

Een enkele keer ontdekt hij tijdens het schrijven dat de lezer tot wie hij zich richt, een andere is dan hij aanvankelijk dacht. Dat was bijvoorbeeld het geval met zijn jeugdboek Rotzooi in mijn hoofd (1999). Toen Bohlmeijer aan dit boek over homoseksueel ouderschap begon, was het zijn bedoeling een roman voor volwassenen te schrijven. Hij schreef het verhaal echter vanuit het gezichtspunt van de dertienjarige dochter. Vooral vanwege dat perspectief werd het een boek voor jongeren. Zijn jeugdboeken zijn naar eigen zeggen technisch ook eenvoudi-

ger en minder impliciet dan zijn boeken voor volwassenen.

De boeken van Bohlmeijer die de meeste aandacht hebben gekregen, zijn Aan een engel die nieuw is (1994) en Ik moet je iets heel jammers vertellen (1994). Beide zijn geschreven naar aanleiding van het overlijden van zijn vrouw Marjan en beschrijven de weken na het ongeluk. Bohlmeijer vertelt hoe Marjan na bijna twee weken in coma te hebben gelegen, overlijdt en hoe hij en zijn dochters herstellen van het ongeluk en proberen dat wat hen overkomen is, te verwerken. Het eerste boek richt zich tot volwassenen, het tweede tot kinderen. In Aan een engel die nieuw is ligt het perspectief bij Bohlmeijer zelf, in Ik moet je iets heel jammers vertellen worden de gebeurtenissen beleefd door zijn negenjarige dochter Rozemarijn. Zij is de enige van het gezin die voortdurend bij bewustzijn is gebleven. In Het vermoeden (1995), ook geschreven voor volwassenen, beschrijft Bohlmeijer hoe het hem en zijn dochters is vergaan in de periode na hun thuiskomst uit het ziekenhuis. Kenmerkend voor deze verhalen is de eerlijkheid en openheid waarmee hij deze periode in zijn leven beschrijft.

In Ik moet je iets heel jammers vertellen zijn het verdriet en de boosheid van Rozemarijn zo weergegeven dat ze voor de lezer invoelbaar zijn. Bohlmeijer is niet uit op valse sentimenten. De structuur van het boek, een verslag van dag tot dag, geeft weer hoe zo'n verdrietige periode beleefd wordt. Men leeft bij de dag en is niet in staat in de toekomst te kijken.

Musje, het meisje van de zon (1995) ligt in het verlengde van het autobiografische Ik moet je iets heel jammers vertellen. In dit boek, dat opgedragen is aan zijn jongste dochter Phebe, is het autobiografische minder concreet aanwezig. De gebeurtenissen hebben de auteur geïnspireerd tot het schrijven over eenzaamheid, het missen van een moeder en hoe je als kind daarmee moet leren leven. De stijl is poëtischer dan in Ik moet je iets heel jammers vertellen.

Eenzaamheid, angst, kwetsbaarheid, maar ook moed en vriendschap zijn thema's die ook in de andere boeken van Bohlmeijer centraal staan. Dat geldt zowel voor de twee vervolgdelen over Musje - Musje en de wereld (1996) en Musje bang, boos, verliefd (1997) - als voor We zijn heus niet bang (1992) en Mogen we nu een konijn? (1993). In deze boeken over Suus en Mies staan de gebeurtenissen meer op de voorgrond dan in de verhalen over Musje, waarin de belevingswereld van Musje de meeste aandacht krijgt.

Ook de adolescentenroman Eerlijk verraad (1993) gaat over de zojuist genoemde thema's. Het beschrijft de relatie tussen Jochem en zijn lerares Amy en vooral de gevolgen van die verhouding voor beiden. Met name de situaties in de klas lijken naar het leven getekend. De herkenbaarheid is groot. Het is aannemelijk dat de auteur hier geïnspireerd is geweest door zijn erva-

Musje

In Musje, het meisje van de zon en Musje en de wereld leert de lezer Musje kennen als een meisje met een levendige fantasie, dat veel nadenkt over de dingen die in de wereld om haar heen gebeuren. Ze stelt vaak originele vragen en doet dappere pogingen haar angsten en onzekerheid de baas te worden. In Musje en de wereld wil ze haar moeder tot steun zijn die na maanden in een inrichting te zijn geweest, nog steeds veel moeite heeft om haar angst voor de wereld buitenshuis in bedwang te houden. Dat heeft zijn weerslag op Musje, die maar mondjesmaat de kans krijgt de omgeving te verkennen. Musje is een meisje dat goed om zich heen kijkt. Wat ze waarneemt, roept vragen bij haar op. Omdat ze als ze groot is ‘schrijvenares’ wil worden, vindt Musje dat het tijd wordt haar eerste boek te schrijven. Haar inspiratie vindt ze in wat ze ziet, op straat en op televisie.

Omdat ze moeite heeft met leren, gaat Musje in Musje bang, boos, verliefd naar een school voor speciaal onderwijs. Ze is leesblind en schrijft soms andere woorden dan ze eigenlijk wil schrijven. Voor de onzekere en verlegen Musje is het behoorlijk wennen op

de nieuwe school. Het taalgebruik en de manier waarop haar medeleerlingen met elkaar omgaan, is anders dan op haar oude school en ze moet zich een plaats veroveren in de groep. Als je je jas ophangt en tas wegzet, ben je een ‘kaktrut’. Musje leert voor zichzelf opkomen en koestert zich in de vriendschap met Fikkie, haar buurjongen die met haar mee mag voor een korte vakantie aan zee en Dori, het meisje dat ze op het strand leert kennen.

Met Dori blijft ze na de vakantie schrijven. De brieven gaan over dingen die beide meisjes bezighouden: de scheiding van Dori's ouders en het feit dat Dori bij haar vader moet wonen, de belevenissen op school, de verliefdheid van Mark, een jongetje uit Musjes klas en de rivaliteit tussen Mark en Fikkie die dat tot gevolg heeft. De manier waarop ze daarover schrijft, onderstreept de bijzondere kijk van Musje op de wereld.

Het slot laat zien hoe de onzekere Musje uit Musje, het meisje van de zon een meisje is geworden dat tevreden is met zichzelf: ‘Wordt Musje dan een kinderachtige naam? Nou, maakt niet uit, ik blijf wel wie ik ben, voor eeuwig, dus.’

Waardering

Over de jeugdboeken van Bohlmeijer zijn de critici over het geheel genomen bijzonder positief. Inlevingsvermogen en zorgvuldig taalgebruik zijn volgens de kritieken de sterke eigenschappen van de auteur. Ik moet je iets heel jammers vertellen krijgt vooral waardering voor de manier waarop de schrijver erin is geslaagd emoties invoelbaar te maken. Een aantal critici vraagt zich af of het wel mogelijk is een zuiver oordeel over dit boek te vellen, en of de waardering dezelfde geweest zou zijn als het boek niet gebaseerd was op een ongeluk dat echt is gebeurd. Selma Niewold merkt in de Volkskrant op dat ze soms het onbehaaglijke gevoel had ‘dat je door een sleutelgat naar iets staat te kijken dat zo privé is dat het nooit voor jou bedoeld kan zijn’. Ze voegt eraan toe dat kinderen daar waarschijnlijk minder moeite mee zullen hebben.

Zonder uitzondering positief zijn de critici over de Musje-boeken. Het taalgebruik noemen ze poëtisch, origineel en geestig. Met name de dialogen worden geprezen.

De reacties op de adolescentenroman Eerlijk verraad zijn verdeeld. Positief is men over de herkenbaarheid van de situatie. Kritisch is men ten aanzien van de opbouw: Eerlijk verraad is weinig meer dan ‘een warrige aaneenschakeling van gebeurtenissen die zomaar uit de lucht lijken te vallen,’ aldus Irene Verhiel in De Limburger.

De meningen over zijn romans voor volwassenen zijn verdeeld, maar over het algemeen aanzienlijk minder positief dan de reacties op zijn kinderboeken.

Bibliografie

50 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1999