|
| |
| |
| |
John H. uit den Bogaard
door Janneke van der Veer
Jan Henri uit den Bogaard werd op 10 juli 1911 in Zwolle geboren. In 1938 trouwde hij met Anna Maria Hien. Het echtpaar kreeg twee dochters; een van hen verwierf later als Marjolein Bastin bekendheid als illustratrice. Het huwelijk werd in 1986 ontbonden. Twee jaar later trouwde hij met Annie Heloise Hylkema.
Uit den Bogaard was tot 1953 onderwijzer op een lagere school. Hij gaf ook les op een school voor meer uitgebreid lager onderwijs (mulo). In 1953 werd hij eindredacteur van de ncrv-gids en begin jaren zeventig van het tijdschrift Ouders van Nu. Hij debuteerde als schrijver in 1936 met Van boer Dikneus. De blinkende guldentjes en een grote kaas. Uit den Bogaard overleed op 26 mei 1993.
| |
Werk
Uit den Bogaard schreef diverse jeugdboeken, waarvan die over Swiebertje en Pommetje Horlepiep het bekendst geworden zijn, mede doordat ze bewerkt werden voor televisie. De schrijver toont in deze verhalen zijn afkeer van dikdoenerij, volgens hem ‘het masker van de wereld’. Zijn opvattingen hierover komen al tot uiting in de keuze van de hoofdfiguren, vaak mensen aan de zelfkant van de samenleving. Pommetje Horlepiep was werkloos voor hij solliciteerde op de functie van ‘beschaafde dienaar’, Swiebertje is een zwerver. Naast deze hoofdfiguren plaatste Uit den Boogaard personages die de belichaming zijn van innerlijk fatsoen, zoals Saartje en de burgemeester in de Swiebertje-serie.
De verhalen bevatten veel komische situaties en zijn toegankelijk geschreven. Telkens gaat het om personages die - vaak mede door hun eigen gedrag - in lastige situaties verzeild raken. Zo wordt Pommetje Horlepiep, de huisknecht van baron Sebastiaan, bestolen wanneer hij geld van de baron naar de bank moet brengen. Uiteindelijk komt alles op zijn pootjes terecht, en overwint het goede.
Naast de Swiebertje- en Pommetje Horlepiep-serie verschenen van Uit den Bogaard nog enkele kinderboeken. Ook schreef hij reclameboekjes en strips en bewerkte hij zijn eigen boeken voor radio en televisie.
| |
Swiebertje-serie
Swiebertje is een altijd goedgehumeurde zwerver die het door zijn onaangepaste gedrag regelmatig aan de stok heeft met de weinig ruimdenkende veldwachter Bromsnor. De burgemeester en zijn huishoudster
| |
| |
Illustratie van Gerard van Straaten uit Swiebertje krijgt een huis
Saartje hebben meer begrip voor de landloper. Zij hebben oog voor zijn vrolijke karakter en zijn bereidheid anderen te helpen. Bij moeilijkheden kan hij steeds een beroep op hen doen.
Het eerste deel in de serie verscheen in 1936: De avonturen van Swiebertje. De landloper die burgemeester en een burgemeester die landloper werd. Bij het schrijven van dat boek had Uit den Bogaard zich laten inspireren door de illustratie van een zwervende man zoals die door Tjeerd Bottema was afgebeeld in De schat des harten (1912) van T. van Buul. Na het eerste verhaal volgden nog vele titels, waaronder Swiebertje en het dorpsfeest (1937), Pas op Swiebertje (1962), Hiep hiep voor Swiep! (1966) en Swiebertje krijgt een huis (1969).
Aan de serie hebben in de loop van de jaren verschillende illustratoren meegewerkt, te weten Hans Borrebach, Gerard van Straaten, Jaap Dekker, Marjolein uit den Bogaard (dochter van de auteur, ook bekend als Marjolein Bastin) en Herry Behrens.
Uit den Bogaard heeft de verhalen zelf bewerkt voor televisie. De eerste uitzending was op woensdagmiddag 20 april 1955. De serie was ook erg populair bij volwassenen, reden waarom de ncrv besloot het programma later naar de vooravond te verhuizen. De aantrekkingskracht van de serie is voor een belangrijk deel verklaarbaar uit het komische spel van Joop Doderer als Swiebertje. Zijn ‘kopje koffie met een lekker koekjen’ werd legendarisch. Doderer speelde Swiebertje tot 1975, met een hoofddeksel dat het midden hield tussen een verkreukelde pothoed en de verfrommelde steek van Napoleon. De verzoeningsgesprekken tussen Swiebertje en Brom- | |
| |
smor vonden plaats aan de gezellige keukentafel van Saartje, onder het toeziend oog van de burgemeester. In 1968 kreeg de serie er een personage bij: de wanordelijke scharrelaar in ouwe spullen Malle Pietje, eeuwig en altijd met een stompje sigaar in de mond. Hoezeer Swiebertje zich in het collectieve geheugen had genesteld bleek in 1996 toen een gabberhousevariant op de herkenningsmelodie van Swiebertje een eerste plaats op de hitparade veroverde. Twee jaar later werd onder het Nederlandse volk een onderzoek gedaan naar het beste tv-programma van de eeuw. Swiebertje eindigde op de tiende plaats, maar het was wel het eerste programma op de lijst dat op dat moment niet meer op de televisie te zien was.
Sinds 1997 wordt jaarlijks door TV Toys de Swiebertje Award uitgereikt aan een persoonlijkheid of televisieprogramma die een onuitwisbare herinnering heeft nagelaten bij het Nederlandse televisiepubliek. De prijs is onder meer toegekend aan Joop Doderer en Harry Bannink en aan de programma's Willem Wever, Sesamstraat en De Fabeltjeskrant.
| |
Waardering
Over de waardering van John uit den Bogaard als schrijver is weinig bekend. In de vakliteratuur zijn slechts twee vermeldingen te vinden. In Wormcruyt met suycker schrijft Daalder over de schrijver: ‘[-] die met Swiebertje (1936) e.a. verhalen Roggeveen niet onverdienstelijk navolgde.’ In het Lectuur-Repertorium worden zijn verhalen ‘aardige kinderboekjes’ genoemd. Recensies en besprekingen van boeken in kranten en tijdschriften zijn niet beschikbaar.
Dat zijn boeken populair waren bij het publiek blijkt uit de vele herdrukken die van diverse titels zijn verschenen. Dat geldt met name voor de boeken uit de Swiebertje- en Pommetje Horlepiep-reeks.
| |
Bibliografie
Keuze uit zijn jeugdboeken
|
| Van boer Dikneus. De blinkende guldentjes en een grote kaas. Met illustraties van Hans Borrebach. Alkmaar, Kluitman, 1936. |
| De avonturen van Swiebertje. De landloper die burgemeester en een burgemeester die landloper werd. Met illustraties van Hans Borrebach. Alkmaar, Kluitman, 1936. |
| De avontuurlijke klucht van Swiebertje. Met illustraties van Hans Borrebach. Alkmaar, Kluitman, 1937. (Serie ‘Lentemorgen’) |
| Swiebertje en het dorpsfeest. Met illustraties van Hans Borrebach. Alkmaar, Kluitman, 1937. (Serie ‘Lentemorgen’) |
| Swiebertje wordt geholpen. Met illustraties van Hans Borrebach. Alkmaar, Kluitman, 1937. (Serie ‘Lentemorgen’) |
| Bennie op de boerderij. Met illustraties van M. Bosch van Drakestein. Alkmaar, Kluitman, 1938. |
| Swiebertje als woonwagenklant. Met illustraties van Hans Borrebach. Alkmaar, Kluitman, 1939. (Serie ‘Lentemorgen’) |
| Wim. Met illustraties van C. Leeflang-Oudenaarden. Rotterdam, Voorhoeve, [ca. 1940]. |
| Swiebertje en de ijspret. Met illustraties van Hans Borrebach. Alkmaar, Kluitman, [1959]. |
| Pas op Swiebertje. Met illustraties van Jaap Dekker. Alkmaar, Kluitman, 1961. |
| |
| |
| Baron Swiebertje; deel 1 - Freule Nicolien, deel 2 - Dromen zijn bedrog, deel 3 - De baron komt thuis. Met illustraties van Marjolein uit den Bogaard. Alkmaar, Kluitman, 1961-1962. |
| Swiebertje en de vreemdelingen. Met illustraties van Marjolein Bastin. Alkmaar, Kluitman, 1964. |
| Hiep hiep voor Swiep! Met illustraties van Marjolein Bastin. Alkmaar, Kluitman, 1966. |
| De vogelverschrikker. Met illustraties van J. Wesseling. Koog aan den Zaan, John Moir, [ca. 1968]. |
| Swiebertje krijgt een huis. Met illustraties van Gerard van Straten. Alkmaar, Kluitman, 1969. |
| Swiebertje leert Saartje fietsen. Met illustraties van Gerard van Straten. Alkmaar, Kluitman, 1969. |
| Swiebertje op bezoek bij Nicolien. Met illustraties van Gerard van Straten. Alkmaar, Kluitman, 1969. |
| Het voorleesboek van Hops. Met illustraties van Marjolein Bastin. Amsterdam, Kosmos, 1976. |
| Pommetje Horlepiep. Met illustraties van Herry Behrens. Heerhugowaard, Kluitman, 1978. |
| Pommetje krijgt een baantje. Met illustraties van Herry Behrens. Heerhugowaard, Kluitman, 1978. |
| Red je er maar uit, Pommetje! Met illustraties van Herry Behrens, Heerhugowaard, Kluitman, 1979. |
| Groot nieuws voor Pommetje Horlepiep. Met illustraties van Herry Behrens. Heerhugowaard, Kluitman, 1980. |
| Pommetje heeft pech. Met illustraties van Herry Behrens. Heerhugowaard, Kluitman, 1982. |
Over John uit den Bogaard
|
| D.L. Daalder, Wormcruyt met suycker. Historisch-critisch overzicht van de Nederlandse kinderliteratuur met illustraties en portretten. Amsterdam, N.V. De Arbeiderspers, 1950, pag. 172. |
| Joris Baers en Paul Hardy (red.), Lectuur-Repertorium. Antwerpen/Tilburg, Algemeen Secretariaat voor Katholieke Boekerijen/Vlaamsche Boekcentrale/Nederland's Boekhuis, 1954, blz. 2516. |
| Henk ten Berge, Kinderboekenweekgesprek voor Grote Mensen. In: De Telegraaf, 14-10-1972 |
| Bert van der Veer, Grepen uit een kwart eeuw tv in Nederland. Utrecht/Antwerpen, Het Spectrum, 1976. |
| [Anoniem], [Bericht over het overlijden van John uit den Bogaard in rubriek ‘Persoonlijk’]. In: de Volkskrant, 28-5-1993. |
| [Anoniem], Schrijver Swiebertje in Heelsum overleden. In: Hoog en Laag, 2-6-1993. |
| Arno Kantelberg, Met het bord op schoot. Een halve eeuw tv-herinneringen van Swiebertje tot Starsky & Hutch. Amsterdam, Prometheus, 2001. |
Website
|
| swiebertje.micado.net |
| kluitman.nl/auteurs/bogaard.html |
| www.swiebertje.nl |
61 Lexicon jeugdliteratuur
februari 2003
|
|
Auteursrechtelijk beschermd