Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Cecil Bødker

door Jan de Zanger

Cecil Bødker is in 1927 in de Deense provinciestad Fredericia geboren als dochter van de edelsmid en kunstschilder H.P. Jacobsen. Zij volgde ook een opleiding tot edelsmid, maar vond het schrijven al gauw belangrijker. Na haar huwelijk met de kunstschilder Arne Bødker - van wie zij inmiddels gescheiden is - debuteerde zij in 1955 als dichteres met de bundel Luseblomster (Paardebloemen). Cecil Bødker voelt zich nauw verbonden met het platteland van Jutland met zijn eenvoud, zijn mythen en zijn volksverhalen.

Internationale bekendheid kreeg zij vooral door haar boeken voor jongeren en kinderen, waarvoor zij tal van literaire onderscheidingen kreeg. De voornaamste daarvan zijn: de grote prijs van De Deense Academie in 1967 (voor Silas en de zwarte merrie), een Zilveren Griffel (voor De luipaard) in 1973, en in 1976 de H.C. Andersenmedaille van de International Board on Books for Young People voor haar gehele werk.

Werk.

Na haar debuut met Luseblomster schreef Cecil Bødker tot nu toe nog vier dichtbundels, waarvan de laatste I Vaedderens tegn (In het teken van de Ram) in 1968 verscheen. Als dichter behoort zij tot de generatie van Deense vijftigers, die door Torben Brostrøm ‘de zwijgende generatie’ genoemd is, omdat geen van hen in essay- of interviewvorm uitspraken over eigen werk of de achtergronden daarvan heeft willen doen: het gedicht op zichzelf moest voldoende zijn. In Versets Løvemanke, een bundel essays over deze zwijgende generatie schrijft Brostrøm over de poëzie van Cecil Bødker: ‘het beeld van een spontaan ervaren van eenvoudige dingen, de natuur, het leven van alledag, kinderen, dieren, gebracht met veel gevoel voor humor en fantasie - lieftalligheid zou je kunnen zeggen, nu er sprake is van een vrouw. Maar in korte flitsen voel je een katachtige gevaarlijkheid en de geest van een ironische heks; geloof niet al te vast in de idylle.’

In 1961 debuteerde Cecil Bødker als prozaschrijfster met de verhalenbundel Øjet, in Nederland verschenen onder de titel De laatste dag. Evenals in haar hoorspelen en haar latere proza, onder andere de roman Pap (Karton), houdt zij zich in deze verhalen bezig met personages die op de grens van het abnormale leven en dus buitenstaanders zijn aan de rand van de samenleving. Zij leven daarom in een permanente angst voor deze samenleving. De beschrijving van de persona-

[pagina 2]

ges is zo indringend, dat zij in recensies ‘een moderne heks’ genoemd is, een vrouw die kans ziet het kwade op te roepen en het te beheersen, zodat zij er naar eigen goeddunken gebruik van kan maken. ‘Gelukkig is de kans dat ik in onze tijd op de brandstapel op het marktplein terechtkom wegens afwijkend gedrag niet zo groot meer’, heeft zij naar aanleiding van deze beschuldiging in een krante-interview gezegd.

Kinderboeken

Het was toeval, of noem het een speelse grap van het lot, dat Cecil Bødker voor kinderen ging schrijven. In de krant had zij al gelezen dat De Deense Academie auteurs uitnodigde een kinderboek te schrijven, waarvoor een eerste prijs van 50.000 Deense kronen (toen ongeveer f 25.000) uitgeloofd werd, toen de postbode bij haar een envelop met het reglement voor die wedstrijd achterliet. De brief was geadresseerd aan iemand anders, maar die was bij de post niet bekend ‘en jij bent schrijver, dus misschien heb je er wel wat aan’, was de mening van de postbode. Schrijven voor kinderen, dat was een uitdaging die haar aansprak en zij begon meteen met de voorbereidingen, die bestonden uit het herlezen van een groot aantal kinderboeken uit haar jeugd. Het viel haar op dat zij de meeste boeken nog van gebeurtenis tot gebeurtenis kende, maar dat er nu soms lange passages in bleken te staan, waarvan zij zich niet kon herinneren dat ze ze ooit gelezen had. Dat waren de moraliserende bladzijden, die op het lezende kind zo weinig indruk maken dat ze onmiddellijk vergeten worden. Ze nam zich voor een jeugdboek te schrijven zonder enige moralisatie, een boek dat avontuurlijk moest zijn en waarvan de jonge lezer zelf maar moest uitmaken of de personen goed of slecht handelden. Het werd Silas en de zwarte merrie, waarmee zij in 1967 de grote prijs van de Academie in de wacht sleepte.

De weggelopen circusjongen Silas weet op een handige manier een paard in zijn bezit te krijgen, waarmee hij door een wereld trekt die nergens te lokaliseren valt, maar die duidelijk zeventiende-eeuwse trekken vertoont. Als hij door volwassenen belaagd wordt, deinst hij er niet voor terug hen te bedriegen en zelfs te bedreigen, zodat hij steeds als overwinnaar uit de strijd te voorschijn komt.

Dit eerste Silas-boek heeft tot nu toe zes vervolgen gekregen, waarvan Silas en Been-Godik en Silas vreemd voor 15 in het Nederlands vertaald zijn. Door de delen heen keert een aantal personen telkens terug, met name de gehandicapte jongen Been-Godik en de scharesliep Paardekraai, die Silas voortdurend dwars zit en hem een paar keer naar het leven staat.

De Silas-boeken worden door jonge lezers gewaardeerd om de aaneenschakeling van avontuurlijke gebeurtenissen, maar de meningen van vooral Deense pedagogen zijn verdeeld.

[pagina 3]

Sommigen zijn van oordeel, dat ook jonge lezers met de minder aangename kanten van het leven geconfronteerd behoren te worden, anderen vinden dat er in deze boeken passages voorkomen die te wreed zijn, zoals die van de vissersdochter Maria, die geen ogen heeft en steeds probeert haar lege oogkassen te verbergen, en die waar de Paardekraai alles in het werk stelt om Silas in het raderwerk van een watermolen te vermorzelen.

De luipaard

In 1969 kreeg Cecil Bødker een kans waar menige schrijver van droomt. Zij werd benaderd door een Deense ingenieur die in Ethiopië werkte en zich het lot van de kinderen van dat land aangetrokken had. Het was hem opgevallen dat de kinderen die konden lezen, uitsluitend vertaalde boeken voorgelegd kregen die in een voor hen vreemde wereld speelden. Hij bood Cecil Bødker aan op zijn kosten drie maanden met haar man en haar twee dochters in Ethiopië te wonen, maar dan moest zij een boek schrijven over en voor Ethiopische kinderen. Zij zou zelf de rechten van dat boek behouden, met uitzondering van die voor Ethiopië.

Het werden drie boeken, twee voor kinderen, De luipaard en Dimma Gole, het verhaal van een Ethiopische jongen, en een subjectief verslag van de drie maanden in Salthandlerskens hus (Het huis van de zoutverkoopster).

Critici zijn unaniem van mening, dat De luipaard de beste jeugdroman is




die Cecil Bødker tot op dit moment geschreven heeft. In een spannend verhaal geeft zij een zorgvuldige tekening van het dagelijks leven in een Ethiopisch dorp en van de problemen die een jongen daar ondervindt: de zorg om aan eten voor zichzelf en zijn familie te komen, om zijn kostbare kleding onbeschadigd te houden, het noodzakelijke werken om aan de kost te komen en het leren voor school te combineren.

De Jerutte-boeken

Sinds 1975 pu-

[pagina 4]

bliceert Cecil Bødker ook een reeks boeken die bestemd zijn voor een jonger lezerspubliek dan de Silas-boeken. Het meisje Tinne en haar geadopteerde (neger)broer Tom gaan met hun vader naar een oude boerderij in Jutland, die ze als zomerwoning gekocht hebben. Daar vinden ze Jerutte, de huistrol, die zich verantwoordelijk voelt voor de gang van zaken op zijn terrein en die in de deeltjes van deze reeks steeds handelend optreedt als de kinderen in gevaar zijn.

Bibliografie

Keuze uit het werk voor volwassenen

Gedichten van Cecil Bødker zijn in Nederlandse vertaling opgenomen in: Jan F. de Zanger, Vierendelen. Deventer, Stokvisreeks, 1965. Jan F. de Zanger, Niet noodzakelijk met instemming. Amsterdam, Contact, 1967.

Øjet (1961): De laatste dag en andere verhalen. Vertaald door Jan F. de Zanger. Amsterdam, Contact, 1970.

Pap (1967): Karton. Vertaald door Jan F. de Zanger. Amsterdam, Contact 1968.

Keuze uit haar onvertaalde kinderboeken

Timmerlis (1969), Dimma Gole. Fortaelling om en ethiopisch dreng (1971), Jerutte fra Raeverød (1975), Jerutte redder Tom og Tinne (1975), Jerutte og bjørnen pá Raeverød (1976), Silas stifter familie (1976), Silas pá Sebastiansbjerget (1977), Silas og Hestekragen mødes igen (1979).

Vertaalde kinderboeken

Silas og den sorte hoppe (1967): Silas en de zwarte merrie. Vertaald door Jan F. de Zanger. Den Haag, Leopold, 1974.

Silas og Ben-Godik (1969): Silas en Been-Godik. Vertaald door Jan F. de Zanger. Den Haag, Leopold, 1975.

Leoparden (1969): De Luipaard. Vertaald door Jan F. de Zanger. Den Haag, Leopold, 1972.

Silas fanger et firspand (1972): Silas vreemd voor 15. Vertaald door Jan F. de Zanger, Den Haag, Leopold, 1979.

Over Cecil Bødker

Dokumentatie auteurs en illustratoren van jeugdboeken, knipselkrant jeugdliteratuur, jaargang 1 (1977), nr. 8.

1 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1983