Lexicon van de jeugdliteratuur

Ienne Biemans

door Conny Meijer

Angelina Maria Johanna Biemans werd op 15 augustus 1944 geboren in Heythuysen, Limburg, als jongste van acht kinderen. Zij volgde de kweekschool en gaf enkele jaren les op een lagere school in Nijmegen. Zij heeft een zoon en een dochter.

In 1985 verscheen haar eerste bundel bakerrijmpjes Mijn naam is Ka. Ik denk dat ik besta. Haar gedichtjes oogstten onmiddellijk veel waardering. In 1988 kreeg zij de Pluim van de maand voor Lang zul je leven. In 1989 ontving zij voor deze bundel de Nienke van Hichtumprijs en een Vlag en wimpelvermelding van de griffeljury. In 1990 kreeg zij voor Ik was de zee een Zilveren Griffel.

Werk

De gedichtjes van Ienne Biemans worden wel bakerrijmpjes genoemd. Zij hebben veel weg van de oude volksversjes die generaties lang voor kinderen zijn opgezegd, opgeschreven en geïllustreerd. Niet alleen de korte, ritmische zinnen, ook de inhoud roept vage herinneringen op aan deze rijmpjes vol klankassociaties en beweging. Net als de bakerrijmpjes komen de versjes van Ienne Biemans het best tot hun recht als ze hardop worden gelezen. Zij roepen beelden op uit een geborgen kindertijd:

Vaak is sprake van een vraag-en-antwoordspel zoals bij:

Niet alleen het ritme en de vorm doen hier denken aan het rijmpje ‘Koen maak je mijn schoen?’, ook de strenge slotzinnen hebben dezelfde strekking:

Met andere woorden: Voor wat hoort wat. Zoals in veel versjes vertelt Biemans hier een klein verhaaltje met een diepere achtergrond dan bij eerste lezing duidelijk wordt.

Herhalingen, een sterk ritme, rijm zijn elementen die de overeenkomst met de bakerrijmpjes zeker rechtvaardigen. Maar in tegenstelling tot de ingesleten, bijgeslepen tekst van de oude versjes, zijn de versjes van Ienne Biemans zorgvuldig geformuleerd. Ze zijn vertrouwd en vervreemdend tegelijk, vol grillige taalspelletjes en dubbele bodems. Ze suggereren veel, maar geven soms pas bij herhaaldelijk lezen hun geheim prijs. De illustraties hebben in dit verband een goede, ondersteunende rol. Zij verhelderen vaak wat in de gedichtjes niet direct tot uiting komt. Sommige versjes zijn qua inhoud erg moeilijk voor kleuters, maar liggen prettig in het gehoor. De gedichtjes zijn soms grappig, soms ontroerend en hebben vaak een onverwacht slot, waardoor een wat raadselachtige tekst ineens op zijn plaats valt zoals in ‘Bij juffrouw Jeuken in de keuken’. Er staan vreemde dingen in deze keuken:

Al lezend neemt de verwondering over de vreemde keuken toe. De laatste zin geeft een verrassende ontknoping:

Ienne Biemans laat zich door zeer uiteenlopende onderwerpen inspireren. Niet alleen afgeleide fragmenten van oude bakerrijmpjes klinken door in haar gedichtjes:

Ook gedichten voor volwassenen krijgen via de pen van Biemans een nieuwe inhoud. ‘Hummel, hommel, hemelvaart’ is bijvoorbeeld sterk verwant aan ‘En rade’ van Jan Engelman:

Hummel gaat in dit gedichtje niet per schip naar verre steden, maar verkiest de trein.

Het raadselachtige tafereel van de theevisite uit Alice in Wonderland is verwerkt in:

Biemans grijpt ook terug naar haar eigen jeugd, zoals in ‘Vroeger toen alles anders was’.

Het speelse getover met woorden, niet alleen door klankassociatie maar ook door ‘gewone’ woorden om te draaien, toont het plezier in de taal dat Ienne Biemans ons via haar gedichtjes doorgeeft:

In ‘Kaatje ging ter ziele’ beschrijft Ienne Biemans de dood van een klein meisje en de cyclus van het leven. Dit gedicht is geen bakerrijm, maar een gedicht voor oudere kinderen.

In 1992 verscheen voor het eerst een prozawerkje van Ienne Biemans. Het Akke-Takke-kistje heeft dezelfde sprookjesachtige sfeer als haar gedichtjes. Visje is een jongetje dat bang is voor de oppas, Heks Leks. Een oude dwerg raadt hem aan op zoek te gaan naar de ijzeren schoenen van Akke Takke. In dit verhaal gaan, zoals in veel van haar gedichtjes, fantasie en werkelijkheid in elkaar over.

Waardering

Er zijn nauwelijks negatieve reacties op het werk van Biemans. Unaniem prijst men het sprookjesachtige karakter van haar poëzie en de ogenschijnlijk simpele speelsheid van haar taalgebruik, waarachter meer schuil gaat dan wat een oppervlakkige lezer er in eerste instantie in leest. Niet iedereen is het eens met de term bakerrijmpjes voor haar gedichtjes. Bregje Boonstra vindt dit bijvoorbeeld te veel én te weinig eer.

Bibliografie

32 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1993