Lexicon van de jeugdliteratuur

Bibliobus

door Alie Breemhaar

De bibliobus is een mobiele bibliotheekvoorziening, bestemd voor plattelandsgebieden waar een vaste vestiging van een openbare bibliotheek niet rendabel is. Bibliobussen worden ook wel ingezet in de stad, bijvoorbeeld bij basisscholen, bij bejaardentehuizen of in stadswijken waar geen filiaal van de plaatselijke bibliotheek is gevestigd.

Net als een gewone bibliotheek kent de bibliobus veel jeugdige gebruikers. De bibliobus - of ‘mobiel filiaal’, zoals deze bibliotheekvoorziening officieel genoemd wordt - is ook in andere opzichten vergelijkbaar met een gewone openbare bibliotheek. De gebruikers in het bedieningsgebied kunnen er lid van worden, krijgen een lenerskaart en lenen op dezelfde manier boeken als in een gewone openbare bibliotheek. De capaciteit van een mobiel filiaal is echter beperkter wat betreft directe beschikbaarheid van boeken, het is niet dagelijks toegankelijk en er zijn niet of nauwelijks lees- en studiefaciliteiten.

Verreweg de meeste mobiele filialen zijn eigendom van de provinciale bibliotheekcentrales (pbc's). In enkele grotere gemeenten in Nederland rijden ook mobiele filialen die eigendom zijn van zelfstandige openbare bibliotheken (Deventer, Emmen, Hengelo, Breda, Haarlem, Hoogezand-Sappemeer e.a. - gegevens cbs 1985).

Bibliobussen zijn er in twee soorten:

- de bibliobus, die qua vorm vergelijkbaar is met een normale passagiersbus;

- de bibliotrailer; deze bestaat uit een truck met oplegger. De bibliotrailer is voor het eerst in gebruik genomen in 1969 door de Centrale Bibliotheek Dienst (cbd) in Friesland. Vele andere pbc's hebben daarna dit voorbeeld gevolgd. De bibliotrailer heeft als voordeel dat hij meer ruimte heeft, waardoor een groter bestand aan boeken direct aan het publiek kan worden aangeboden.

Over het algemeen ligt de capaciteit van een bibliobus/bibliotrailer tussen de 3000 en 5000 boeken. De totale collectie is echter ongeveer drie keer zo groot: ⅓ deel bevindt zich in de bus of trailer zelf, ⅓ deel is uitgeleend en ⅓ deel bevindt zich in de achtergrondcollectie of is in repara-

tie. Deze verhoudingsgetallen kunnen per provincie verschillen.

De bibliobus/-trailer neemt ook deel aan het interbibliothecair leenverkeer. Als een boek zich niet in de bus of trailer zelf bevindt, noch in de eigen achtergrondcollectie, kan het via het interbibliothecair leenverkeer aangevraagd worden bij een andere bibliotheek of bij de desbetreffende bibliotheekcentrale.

In 1985 werd ongeveer zes procent van de bibliotheekgebruikers in Nederland bediend via een mobiel filiaal. In een provincie als Friesland ligt dit percentage beduidend hoger: ongeveer 25 procent.

Verreweg het grootste deel van het aantal uitleningen bestaat uit jeugdboeken, evenredig aan het grootste deel van de gebruikers van een mobiel filiaal dat eveneens gevormd wordt door de jeugd. Het grotere aandeel van jongeren heeft onder andere te maken met het feit dat relatief veel halteplaatsen zich bevinden bij (basis)scholen. Leerlingen kunnen dan boeken lenen onder schooltijd, al of niet onder begeleiding van een leerkracht.

Sommige bibliotheekcentrales hebben speciale bibliobussen voor jeugdliteratuur. De cbd Friesland heeft twee van dergelijke bussen. Een variant hierop is de bibliotrailer van de Educatieve Dienst die rijdt in de provincies Groningen, Gelderland en tot voor kort in Noord-Holland. Deze ‘schoolbus’ komt een aantal keren per jaar bij een (basis)school met een zogenaamde wisselcollectie. Dit zijn collecties van verhalende en informatieve jeugdboeken die een school een aantal keren per jaar in zijn geheel of gedeeltelijk kan wisselen. Daarnaast bevat deze bus gespecialiseerd materiaal voor de leerkracht.

Andere varianten op de bibliobussen/bibliotrailers zijn de discobus van de Centrale Discotheek in Rotterdam, die uitsluitend geluidsdragers ter uitlening aanbiedt, en de computerbus van de Provinciale Bibliotheekcentrale in Groningen. Deze bus verzorgt introductiecursussen op het gebied van de informatiekunde voor de oudste leerlingen van basisscholen in de provincie, voor individuele volwassenen en voor leerkrachten in het basisonderwijs.

Bibliografie

19 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1989