Lexicon van de jeugdliteratuur

Aster Berkhof

door Rita Bouckaert-Ghesquiere

Aster Berkhof is het pseudoniem van dr. Louis van den Bergh, die op 18 juni 1920 in Rijkevorsel in de Antwerpse Kempen werd geboren. Hij studeerde aan de Katholieke Universiteit in Leuven, waar hij in 1942 de titel van licentiaat behaalde. In 1946 promoveerde hij tot doctor in de germaanse filologie op een proefschrift over De analyse van het literair kunstwerk.

Hij was enkele jaren als wetenschappelijk medewerker aan de universiteit verbonden, werd vervolgens leraar en ten slotte hoogleraar Engels aan de Handelshogeschool te Antwerpen. Een tijdlang werkte hij als journalist bij De Nieuwe Standaard; hij was ook actief bij radio en televisie. Hij is getrouwd met Nora Steyaert en heeft een zoon.

Aster Berkhof geniet een grote populariteit bij het Vlaamse lezerspubliek. Hij heeft veel geschreven. Al tijdens zijn middelbare-schooltijd debuteerde hij met kinderverhalen in Kinderland, een bijlage van het weekblad Ons Land. Zijn eerste grote succes verwierf hij met De student gaat voorbij (1944), een bundel schetsen voor volwassenen, geïnspireerd door zijn eigen studententijd.

Van zijn jeugdboeken werden er twee bekroond. In 1956 kreeg Berkhof de Prijs van de Provincie Antwerpen voor Paavo de Lap, in 1975 werd hij laureaat van het Referendum van het Vlaamse Jeugd- en Kinderboek met Goliath.

Werk

Het oeuvre van Berkhof is erg gevarieerd. Hij schreef ontspanningsverhalen met een humoristische ondertoon, detectiveverhalen, reisreportages, psychologische romans en jeugdboeken. Wat ze gemeen hebben, is een vlotte verteltrant, een goede sfeertekening en een eenvoudige maar

rake karaktertekening; kenmerken die zijn boeken voor een groot publiek toegankelijk maken.

Zijn werk vertoont een duidelijke ontwikkeling. Terwijl hij aanvankelijk lichte belletrie schreef - zelf typeert Berkhof zijn eerste werk als vakantielectuur - domineert nu een geengageerde toon. Die ontwikkeling zet in met Als een wolf in de wildernis (1962), maar wordt duidelijker in de trilogie Dagboek van een missionaris (1962) / De woedende Christus (1965) / Het einde van alles (1965). Veel ophef maakte zijn boek Het huis van Mama Pondo (1972), waarin hij op scherpe toon de apartheid in Zuid-Afrika veroordeelt.

Zelf verklaart Berkhof deze ontwikkeling in zijn werk als een gevolg van het ouderworden. Wie jong is ziet de problemen volgens hem van een afstand, abstract; later ontdekt men steeds meer hoe nauw men zelf bij tal van problemen betrokken is, wat de keuze van de onderwerpen beïnvloedt.

Kinderboeken

Een groot deel van Berkhofs werk voor volwassenen wordt ook door jongeren gelezen. Vooral in de jaren vijftig en zestig, toen er nog niet zoveel specifieke literatuur voor adolescenten bestond, waren boeken als Veel geluk, Professor en De heer in de grijze mantel populair bij opgroeiende jongeren.

Daarnaast heeft Berkhof ook bewust voor jonge lezers geschreven. Zijn eerste kinderboek was Paavo de Lap (1954). Onder het pseudoniem Piet Visser publiceerde hij tussen 1955 en 1958 de Eddie Wagram-serie, een reeks avonturenverhalen. Berkhof toont zich hier in de eerste plaats een verteller, die vanuit zijn reiservaringen - elk deel speelt zich af in een ander decor - zijn heldenduo mysterieuze raadsels laat oplossen.

Tien jaar later begon hij met een nieuwe serie, rond de figuur van een journalist, Peter Kansas. Ook deze beleeft als globetrotter overal sterke avonturen. Hij helpt verzetsstrijders in Latijns-Amerika, bestrijdt slavenhandelaars in Azië en ontmaskert een bende zeerovers in de Egeïsche Zee. Het historische verhaal Jan zonder, Vrees en de rovers van het Vrijbos vertoont dezelfde avontuurlijke trekken.

Meer geëngageerd zijn twee recentere verhalen. De fabel Goliath of hoe de gorilla's de beschaving aan de dieren brachten (1974) is een aanklacht tegen racisme en kolonialisme, zoals die ook in zijn boeken voor volwassenen te vinden is. Vader is gezakt (1981) is een realistisch boek dat een eigentijds probleem behandelt. De 8-jarige Lijsterbes wordt er zich van bewust dat haar ouders weinig tijd voor haar hebben. Moeder werkt in een warenhuis, vader studeert. Lijsterbes ontdekt dat haar ouders vroeger door hun jeugdige voortvarendheid al te weinig in hun toekomst geïnvesteerd hebben.

Paavo de Lap

Arne Lindahl, een Zweedse diplomatenzoon, is een tijd-

lang in Amerika geweest. Wanneer hij voor de skikampioenschappen naar Zweden terugkeert, blijkt dat hij niet langer de gevierde kampioen is. Paavo Torni, een Lap, geniet niet alleen de sympathie en de belangstelling van Arnes vroegere vrienden, hij heeft zich ook verloofd met Ingrid, een meisje waar Arne vroeger graag mee pronkte. Arne reageert vrij kinderachtig en onredelijk op de nieuwe situatie. Een vroegere leraar en Paavo dagen hem uit om de crisis op een meer volwassen manier te verwerken en uiteindelijk slaagt hij hierin.

Het boek kreeg bij het eerste verschijnen zeer gunstige reacties zowel van de critici als van de lezers. Vooral de karaktertekening en de goede psychologische weergave van het verwerken van een mislukking worden geprezen. Bij de heruitgave in 1978 wijst Troch in Jeugdboekengids op de gedateerdheid van de ‘kuise erotiek’ die na twintig jaar erg verhullend aandoet. Hij beveelt het boek aan voor lezers van 12 tot 14 jaar, terwijl het in 1954 als een boek voor 15- tot 18-jarigen werd beschouwd. Bij jonge lezers is het boek overigens nog steeds erg populair.

Goliath of hoe de gorilla's de beschaving aan de dieren brachten

Vele jaren nadat de mensen van de aarde verdwenen zijn omdat ze al hun voedselvoorraden vernietigd hebben, leven er weer dieren vreedzaam met elkaar in een groot bos. Ze voeden zich met de planten die ze vinden en genieten van de natuur. Deze harmonische samenleving wordt verstoord door de komst van een bende witte gorilla's, valken en katten, onder leiding van Goliath. Hij overlaadt de dieren met kralen en spiegels en beweert dat hij hen de beschaving komt brengen. Goliath verdrijft de dieren naar het dorre deel van het bos, steelt hun voedselvoorraden en roept ze dan terug. Iedereen moet nu aan het werk en wie vragen stelt over de beschaving of zich verzet, wordt gedood. Het grote bos en de bodem worden ontgonnen, maar alle rijkdom verdwijnt naar de beschaafde wereld; de dieren lijden honger. Goliath houdt zich ook bezig met de opleiding van de kinderen. Hij prent hen een nieuwe mentaliteit in: macht, rijkdom en aanzien zijn belangrijk. Toch groeit langzaam een verzet tegen Goliath, maar het wordt met geweld onderdrukt. De beschaving vernietigt het bos dat herschapen wordt in een dorre woestenij.

Ook dit boek werd door de kritiek zeer gunstig ontvangen. Eric Hulsens noemde het in De Nieuwe een ‘volwassen boek voor kinderen’. Hij waardeert vooral de veelzijdigheid en de kritische inslag: ‘de jonge lezers vinden in dit boek humor, spanning en avontuur, oudere bovendien satirische prikjes en een goed uitgewerkte analyse van het kolonialisme’. Het boek is volgens hem een bijdrage tot de ontwikkeling van een ‘kritische, tegendraadse, politiek geëngageerde Vlaamse jeugdliteratuur’.

Bibliografie

7 Lexicon jeugdliteratuur
april 1985