Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

William Bell

door Jet Marchau

William Bell is op 27 oktober 1945 in Toronto geboren. In zijn jeugd zwierf hij graag door de Canadese wouden. Hij studeerde Engelse taal- en letterkunde en geschiedenis. In 1970 startte hij een loopbaan als leraar aan de middelbare school van Orillia, Ontario. Later werd hij er hoofd van de sectie Engels. Zijn vrije tijd wijdt hij volledig aan het schrijven.

Met zijn tweede vrouw Ting Xing woonde Bell drie jaar in China. Hij gaf les in Beijing en Harbin. Zijn verblijf in de Chinese volksrepubliek en de studentenrevolte, in mei 1989 op het Tien an Menplein in Beijing, inspireerden hem tot Forbidden City (Verboden stad). Dit boek werd in Canada bekroond met de Ruth Schwartz Award for Excellence in Children's Literature en de Ontario School Librarians' Award. Voor Five Days of the Ghost (De geest van de indiaan) viel Bell de Manitoba Young Readers' Choice Award ten deel. Zack werd bekroond met de Mr. Christie's Book Award.

In Vlaanderen kreeg William Bell in 1989 voor Verboden terrein een Boekenleeuw. Verboden stad werd in 1992 onderscheiden met de prijs van de Vlaamse Kinder- en Jeugdjury.

Werk

William Bell debuteerde toen hij veertig was met Verboden terrein. Het verhaal was niet voor de jeugd bedoeld, maar omdat de hoofdpersoon een tiener is, werd het wel als jeugdboek uitgegeven. ‘Van toen af kwam al wat ik schreef in het vakje jeugdliteratuur terecht. Ik vind dat wel jammer voor volwassenen, die door hun vooroordelen over jeugdboeken veel moois missen.’

Met zijn werk wil Bell de jeugd aan het denken zetten. Het centrale thema is de groei naar volwassenheid en het aftasten van de eigen identiteit. De confrontatie met volwassenen en de aandacht voor emoties en gevoelens

[pagina 2]

spelen daarbij een belangrijke rol. ‘Het gaat er in het leven om dat we individuen moeten worden. We moeten mensen worden die nauw met anderen verbonden zijn, maar niet echt afhankelijk van anderen.’

De persoonlijke, eenzame en vaak avontuurlijke zoektocht naar de identiteit plaatst Bell in een breed maatschappelijk kader. Elke roman bevat onderhuids ook een flinke dosis maatschappijkritiek. Het decor van zijn verhalen tekent Bell uit in bloemrijke beschrijvingen met sfeerscheppende details.

In Verboden terrein komt de eigengereide, maar onzekere Franklin Crabbe in opstand tegen de snobistische schijnwereld van zijn schatrijke ouders. Volledig gefrustreerd duikt hij onder in de anonimiteit van de Canadese wildernis. Op het moment dat de tocht hem fysiek dreigt op te breken, vindt hij veiligheid bij de oudere vrouw Mary, die eveneens op de vlucht is. Zij leert hem hoe je in de meest hachelijke omstandigheden lichamelijk en geestelijk kunt overleven. Na haar dood keert hij gerijpt en gezuiverd naar huis terug. Het verhaal is psychologisch sterk onderbouwd en spreekt door de volgehouden spanning een breed publiek aan.

Alex uit Verboden stad, die met zijn vader in Beijing verblijft tijdens de studentenrevolte van 1989, evolueert van een onbevangen puber naar een bewuste adolescent. Door zijn gesprekken met volwassenen en studenten krijgt hij niet alleen inzicht in de menselijke wreedheid, maar ook in de gewetenloosheid van een totalitair systeem. In zijn dagboek registreert hij glashelder de gebeurtenissen op het Tien an Menplein, waardoor het verhaal ook een waardevol tijdsdocument is. Het werd in tien talen vertaald.

Bells politieke overtuiging is altijd humaan gekleurd. In het spookverhaal De geest van de indiaan is de menslievende boodschap belangrijker dan de historische informatie en het politieke engagement. De levenswijsheden van een indiaanse geest helpen Karen de dood van haar tweelingbroer te verwerken. De gedetailleerde beschrijvingen geven het verhaal de allure van een thriller.

De vader-zoonrelatie en het omgaan met gevoelens krijgen volle aandacht in Geen handtekening. De kleinburgerlijke Steve herstelt moeizaam het contact met zijn vader, een onconventionele zwerver en analfabeet die plotseling uit zijn leven verdwenen is. Op het moment dat Steve inziet wat de ruwe scheiding voor zijn vader betekend heeft, legt hij de link met zijn afwijzende houding tegenover zijn homoseksuele vriend Hawk. De roman volgt het stramien van een tocht, waarvan Steve gelouterd terugkomt.

In Spreek tot de aarde speelt de volwassenwording van de vijftienjarige Bryan Troope zich af tegen de achtergrond van een milieuschandaal. Bryan verwijt zijn moeder dat ze hem na de dood van zijn vader geen zekerheid en

[pagina 3]

veiligheid biedt. Als milieu-activiste strijdt ze verbeten tegen het kaalkappen van het gematigd regenwoud op Vancouver Island. Ze komt daarbij in botsing met Bryans oom, een werkloze houthakker. Een opdracht voor school en een indiaanse buurman zetten Bryan aan tot nadenken en dwingen hem stelling te nemen. De tegengestelde standpunten die in het eerste deel van het boek worden uitgezet, zorgen in het tweede deel voor een harde botsing. Een detectivedraad houdt de spanning vast.

Ook de zestienjarige Zack, zoon van een blanke joodse professor en een zwarte blueszangeres, maakt een identiteitscrisis door. Wanneer hij voor het eerst persoonlijk met racisme en neo-nazistische propaganda wordt geconfronteerd, gaat hij op zoek naar zijn zwarte roots. Met een geschiedenisproject als alibi onderneemt hij in het geheim een reis naar zijn onbekende zwarte familie in het zuiden van de Verenigde Staten. De confrontatie geeft Zack niet alleen inzicht in de vele gezichten van het racisme, maar sterkt hem ook in het besef van zijn persoonlijke waardigheid. Spitse, niet zelden ironische kanttekeningen van de ik-persoon Zack geven lucht aan de zware problematiek.

Bell onderbouwt zijn psychologische romans, die steunen op grondige research, vaak met krantenartikelen, documenten en dagboekfragmenten. Zo is in Zack historische informatie verwerkt over de Amerikaanse burgeroorlog




en de vrijheidsstrijd van de slaven in de achttiende eeuw. Aan de hand van objectieve informatie nodigt Bell de lezers uit om zelf te interpreteren en conclusies te trekken.

Verboden stad

De zeventienjarige Alex gaat samen met zijn vader, cameraman bij de Canadese tv-maatschappij cbc, naar China om er het bezoek van Gorbatsjov te filmen. Ze maken de eerste studentenbetogingen op het Tien an Menplein mee en de bloedige aanval van het leger op 4 juni 1989. In zijn dagboek doet Alex, die gefascineerd is door oorlogsgeschiedenis, op

[pagina 4]

filmische wijze verslag van deze gebeurtenissen.

Het verhaal is ingenieus opgebouwd. In het eerste deel levert Bell de nodige bouwstenen. De gedetailleerde beschrijvingen van de omgeving en de personages mengt hij met historische informatie. Het ritme versnelt in het tweede deel, wanneer Alex het bij de eerste onlusten te pakken krijgt van het reportersvirus. In het derde deel is hij terug in Toronto en probeert hij de gebeurtenissen door reflectie te verwerken.

Naast een tijdsdocument is Verboden stad het verhaal van Alex' persoonlijke groei. Alex toetst zich daarbij aan verschillende volwassenen. Aanvankelijk spiegelt hij zich aan zijn vader en diens medewerker Eddie Nowland, de gedreven journalisten die met het perfecte verhaal roem nastreven. In zijn dagboek neemt hij hun registrerende stijl over. De Chinese contactpersoon Lao Xu biedt tegenwicht. Zijn aanvankelijk grenzeloze trouw aan het officiële gezag slaat na de slachtpartij om in diepe ontgoocheling. Ook Alex ziet in dat de veiligheid van de militaire orde, die hem eerder zo had aangesproken, slechts een illusie is. Wanneer Lao Xu, en later ook de bevriende studente Xin-Hua, worden vermoord, voelt hij zich persoonlijk getroffen. Het koele, beschrijvende oog van de camera maakt plaats voor een hevige gevoelsontlading. Alex leert uit zijn woede en verdriet en wordt er volwassener door. De onbevangen puber die er naar verlangde om de historische Verboden Stad in het hartje van Beijing te bezoeken, ontdekt de werkelijke verboden stad: Beijing, de stad die gebukt gaat onder een wreed en onmenselijk totalitair regime.

Waardering

William Bell wordt gewaardeerd om zijn inhoudelijk interessante thema's en zijn diepgaande psychologische portretten van adolescenten. Verboden terrein werd veelvuldig vertaald en is in Canada een verplicht boek op de middelbare school. Van de Vlaamse critici kreeg vooral Verboden stad veel aandacht. Het Volk kopte: ‘William Bell verzoent de jeugd met de politiek’. In De Standaard prees Tilly Stuckens het boek vanwege de samenhang tussen degelijke politieke informatie en volgehouden spanning. De Vlaamse jeugdjury was in de ban van Bells meeslepende vertelstijl en apprecieerde de begrijpelijke politieke informatie. Sommige recensenten bestempelden Geen handtekening als een wat zwaar op de hands probleemboek. Luc Lannoy daarentegen noemde het verhaal in Jeugdboekengids een ‘overtuigend, eigentijds psychologisch verhaal waarin de gevoels- en gedachtenwereld van de adolescent zeer raak en authentiek worden gevat.’ Dezelfde appreciatie gold Spreek tot de aarde en Zack, waarbij gewezen werd op de hoge actualiteitswaarde en het engagement. De recensent van de Nederlandse Bibliotheekdienst wees op de vele beschrijvingen, politieke intriges en

[pagina 5]

het volwassen taalgebruik, waardoor de verhalen niet voor iedereen toegankelijk zijn.

Bibliografie

Jeugdboeken

Crabbe (1985): Verboden terrein, Vertaald door Rik Pareit. Averbode/Apeldoorn, Altiora, 1988.

Forbidden city (1990): Verboden stad. Vertaald door Karel Verleyen. Averbode/Apeldoorn, Altiora, 1991.

Five days of the Ghost (1992): De geest van de indiaan. Vertaald door Roger Vanbrabant. Averbode/Apeldoorn, Altiora, 2000.

No signature (1992): Geen handtekening. Vertaald door Karel Verleyen. Averbode/Apeldoorn, Altiora, 1994.

Speak to the earth (1995): Spreek tot de aarde. Vertaald door Karel Verleyen. Averbode/Apeldoorn, Altiora, 1995.

Zack (1998): Zack. Vertaald door Magda Brijssinck. Averbode/Apeldoorn, Altiora, 1998.

Over William Bell

Luc Lannoy, Een Angry Young Man nieuw leven ingeblazen. In: Jeugdboekengids, jaargang 31 (1989), nr. 3.

Marita de Sterck, Verboden terrein. In: Leeswijzer 14-16 jaar. Keuzelijst en werkmodellen voor de tweede graad van het secundair onderwijs. Leuven/Amsterdam, Infodok, 1990.

Tilly Stuckens, Jeugdboek voor Tienanmen roept afschuw voor geweld op. In: De Standaard, 10-3-1991.

[Anoniem], William Bell verzoent de jeugd met de politiek. In: Het Volk, 28-3-1991.

Tilly Stuckens, Geweld op het Chinese plein. In: Het Nieuwsblad, 3-4-1991.

Jet Marchau, In de schaduw van een bekroning. In: Jeugdboekengids, jaargang 34 (1992), nr. 5. (Over Verboden stad)

[Anoniem], William Bell: Verboden stad. In: Bubi, Boek uit Boek in 1993. Antwerpen, Dedalus, 1993. (Juryrapport jeugdjury)

Tilly Stuckens, William Bell: ‘Alles verliezen om jezelf te vinden’. In: De Standaard, 30-3-1994.

Jef Boden, William Bell: ‘Schrijven is hard labeur, maar geeft veel voldoening’. In: TOP-magazine 28, 11-3-1994.

Luc Lannoy, Geen handtekening. In: Jeugdboekengids, jaargang 36 (1994), nr. 4.

Tilly Stuckens, Eenzaat in Gods wouden. Jeugdschrijver verpakt gevoelens meesterlijk in avontuur. In: Het Nieuwsblad, 28-7-1994.

Jet Marchau, Spreek tot de aarde. In: Leesidee, jaargang 1 (1995), nr. 4.

Greetje Konijnendijk, Spreek tot de aarde. Nederlandse Bibliotheek Dienst, 1995.

Jet Marchau, William Bell. In: Schrijver Gevonden. Encyclopedie van de jeugdliteratuur. Tielt/Den Haag, Lannoo/Biblion, 1998.

Annelies Devos, Zack. In: Klapper, jaargang 7 (1999), nr. 1.

Jet Marchau, Racisme heeft vele gezichten. In: Leesidee, jaargang 5 (1999), nr. 1.

Jet Marchau, William Bell, De geest van de indiaan. In: Leesidee, jaargang 6 (2000), nr. 5.

Frans Hollander, De geest van de indiaan. Nederlandse Bibliotheek Dienst, 6-6-2000.

55 Lexicon jeugdliteratuur
februari 2001