Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Lynne Reid Banks

door Anne Marg Bakker

Lynne Reid Banks is op 31 juli 1929 in Londen (Engeland) geboren. Tijdens de Tweede Wereldoorlog vertrok zij samen met haar moeder naar Canada, waar ze een zorgeloos bestaan leidde. In 1945 keerde ze terug naar Londen. Ze zag hoezeer haar familie en het vaderland onder de oorlog hadden geleden en kreeg last van schuldgevoelens omdat ze naar haar idee de moeilijkheden ontvlucht was. Het lot van de joden trok zij zich zeer aan en in de periode na de oorlog raakte ze steeds meer gefascineerd door Israël.

Net als haar moeder wilde ze aanvankelijk actrice worden. Nadat ze de toneelschool had afgerond, speelde ze bij verschillende theatergroepen. Het lukte haar echter niet met het acteren voldoende geld te verdienen om van te leven. Daarom stapte ze over op een ander vakgebied en werd ze freelance journaliste en nieuwsreporter voor een tv-zender. In die hoedanigheid was ze een van de eerste vrouwelijke verslaggevers in Engeland.

Eind jaren vijftig emigreerde ze naar Israël, waar ze lerares Engels was in een kibboets. In 1970 keerde ze terug naar Engeland, met haar joodse man en hun drie zonen.

In 1960 verscheen The L-Shaped Room, een roman voor volwassenen. Hierop volgden nog enkele romans, waarna zij in 1973 als jeugdboekenauteur debuteerde met One More River. Ook schreef ze voor theater, tv en radio. Haar doorbraak kwam in 1980 met The Indian in the Cupboard (De Indiaan in de kast), waarvan wereldwijd meer dan 6 miljoen exemplaren zijn verkocht. In 1995 werd het boek verfilmd. De vier delen die volgden werden eveneens populair. De Indiaanserie is vertaald in twintig talen.

Werk

Bij Banks' verhalen voor jonge lezers nemen magische elementen een centrale plaats in. Een voorbeeld hiervan is de serie rondom de Indiaan,

[pagina 2]

waarin zij een universele kinderfantasie over levend speelgoed uitwerkte. Ook in De avonturen van koning Midas wordt volop getoverd. Het verhaal is gebaseerd op de Griekse mythe van koning Midas, die wenst dat alles wat hij aanraakt in goud verandert. Als hij zijn eigen dochter tot gouden standbeeld heeft gereduceerd, beseft hij dat zijn wens dwaasheid is. Gelukkig krijgt hij de kans het terug te draaien. Hij moet daarvoor een moeizame, lange reis maken en leert onderwijl minder waarde te hechten aan materiële zaken. In Een superbijzondere hamster ontsnapt is, net als in de Indiaan-boeken, een hoofdrol weggelegd voor een ongewoon personage: de hamster Houdini, die menselijke trekjes vertoont. Hij kan denken en praten, maar is desondanks een echte hamster en dol op knagen. Omdat hij uit elke kooi kan ontsnappen, wordt hij Houdini genoemd, naar de beroemde boeienkoning. Door die capriolen zorgt hij voor de nodige chaos in het huis waar hij woont.

Melusine mikt op een iets ouder lezerspubliek. Hoewel ook in dit boek een rol is weggelegd voor ongewone gedaantewisselingen, zijn toon en strekking serieuzer. De auteur heeft zich laten inspireren door een Franse legende uit de twaalfde eeuw, waarin een jonge vrouw ertoe veroordeeld is de gedaante aan te nemen van een slang. In Melusine gaat de Engelse jongen Roger met zijn ouders op vakantie naar Frankrijk, waar zij in het kasteel van meneer Serpe en zijn dochter Melusine logeren. Roger probeert het meisje beter te leren kennen, maar zij houdt afstand. 's Nachts bezoekt ze hem in de gedaante van een slang, om te ontglippen aan haar vader, die haar misbruikt.

In haar werk voor volwassenen toont Banks zich een geëngageerd auteur die complexe onderwerpen als oorlog, alleenstaand ouderschap en de rol van Israël in de wereld aan de orde stelt. In veel van haar boeken heeft ze eigen ervaringen verwerkt. Een voorbeeld hiervan is de jeugdroman One More River, waarin een verwend Canadees meisje wordt opgevoerd dat probeert te overleven in een kibboets in Israël. In haar non-fictieboeken over Israël heeft Banks die ervaringen op een nog directere wijze verwoord.

De Indiaan in de kast

Tommie ontdekt bij toeval een manier om zijn plastic indiaantje tot leven te wekken. Door het magische metalen kastje blijken ook andere voorwerpen ‘echt’ gemaakt te kunnen worden. De minimensjes die ontstaan hebben duidelijk een eigen wil. De Irokees-indiaan Kleine Beer wil leven volgens de gebruiken van zijn stam, dat betekent op z'n minst een stamhuis en een eigen paard. Daarna wil hij op oorlogspad. Hij verveelt zich; hij is immers een dappere krijger die zijn eigen grond wil beschermen. Als Kleine Beer de cowboy en de soldaat ontmoet wordt er meteen gevochten. Het kost Tom-

[pagina 3]

mie veel moeite om hen vrede te laten sluiten. Een ander probleem waar Tommie voor komt te staan, is dat het bestaan van de miniatuurmensen geheim moet blijven. Helemaal lastig wordt het, wanneer zijn beste vriend Patrick Kleine Beer stiekem mee naar school neemt en Tommie het moet uitleggen aan zijn klasgenoten. Daarna besluit Tommie het verborgen te houden voor zijn ouders. Volwassenen geloven niet in toverkracht en misschien willen ze hem zijn speelkameraden wel afpakken. Als hij uiteindelijk toch zijn vader erover vertelt, reageert die anders dan verwacht. Vader en zoon slaan de handen ineen om Kleine Beer en de Irokezen te helpen in de strijd tegen de eerste Amerikaanse pioniers die het land als hun eigendom beschouwen.

In een ander verhaal rondom Tommie en Kleine Beer wordt de geschiedenis van het magische kastje uit de doeken gedaan.

Alice-per-ongeluk

Dit verhaal voor kinderen vanaf negen jaar wijkt af van Banks eerdere jeugdboeken doordat het realistischer en ingetogener is. Hoewel het meisje Alice hoopt op een wonder, wordt er in het boek niet getoverd. Alice is ‘per ongeluk’ geboren, vandaar de bijnaam die ze zichzelf gegeven heeft. Haar vader wilde geen kinderen en om die reden heeft Alice hem nog nooit ontmoet. Wel ziet ze haar oma Gene veel, de moeder van haar vader. Gene vindt dat ze soms beter weet wat goed voor haar kleinkind is dan haar schoondochter en dat levert uiteraard problemen op.

[pagina 4]

Op school moet Alice een opstel schrijven over haar leven. De onderwerpen die de juf voorstelt vindt ze te privé: haar huisdieren zijn dood en het enige familielid dat ze nog heeft is haar moeder, sinds mama ruzie heeft met oma Gene. Alice besluit een ‘officieel’ opstel voor school te schrijven, over veilige en saaie onderwerpen als het bezoek aan een bekend museum, The National Gallery in Londen, met de hele klas. Daarnaast begint ze een Geheim Schrift, waarin ze vertelt over haar moeder, oma en haar vader die ze graag zou leren kennen. Ook haar schoolopstellen krijgt de lezer te zien. Door de vervlechting van deze beide manuscripten in het verhaal over Alice krijgt het geheel een originele vertelstructuur. Banks is in dit boek dicht bij de belevingswereld van het kind gebleven en daardoor is veel van wat Alice beschrijft herkenbaar voor de lezers.

Waardering

Hoewel Banks' boeken rondom de Indiaan populair waren - in het buitenland meer dan in Nederland - lopen de meningen van recensenten over de serie uiteen. De heersende opinie is dat de auteur vooral in het eerste deel een spannende en humoristische invulling geeft aan het thema levend speelgoed. Bregje Boonstra: ‘Het bijzondere en geestige ligt in de uitgekiende manier waarop ze de verschillende werkelijkheden met elkaar laat botsen’ (NRC Handelsblad). De kritiek luidt dat Banks met de vervolgdelen haar succes te veel heeft willen uitmelken. In het buitenland werd afwijzend gereageerd op de stereotype manier waarop zij de Indiaan heeft geportretteerd. Ook over haar schrijfstijl was niet iedereen enthousiast. Judith Eiselin in NRC Handelsblad: ‘De Indiaan in de kast is een pretentieloos verhaal, dat op het gebied van stijl niets bijzonders te bieden heeft [-]. Ondanks houterige zinnen [-] en clichés zit er vaart in.’

Ook over Banks andere werk wordt regelmatig geschreven dat zij te veel in clichés vervalt en karakters onvoldoende uitdiept. Zo oordeelde Joke Linders over De avonturen van Koning Midas: ‘Banks reduceert het bekende en tot de verbeelding sprekende verhaal van koning Midas tot een reeks van Pinkeltje-avonturen waarin doorlopend getoverd wordt’ (Algemeen Dagblad). De reacties op Melusine waren enthousiaster. Banks zou erin zijn geslaagd een spannend en mysterieus boek te schrijven, waarin het thema incest op subtiele wijze is verwerkt. Dat de lezer na afloop met vragen blijft zitten werd als positief ervaren. Selma Niewold uitte in de Volkskrant lof voor de karakterisering van de personages: ‘Wat het boek bijzonder maakt, is de beschrijving van de band die Roger met het slangemeisje heeft. Er ontstaat bij Roger een hele intense liefde, die geworteld is in een diep respect en een erkennen van de eigen aard van de ander. Ook de uitwerking van Roger is boeiend en wordt goed onderbouwd.’

[pagina 5]

Bibliografie

Jeugdboeken

The Adventures of King Midas (1976): De avonturen van koning Midas. Vertaald door Liesbeth Swildens. Utrecht, Het Spectrum/Arion, 1993.

My Darling Villain (1977): Lieve schoft. Vertaald door Lidi Luursema. Den Haag, Leopold, 1979.

I, Houdini (1978): Een superbijzondere hamster ontsnapt. Vertaald door Liestbeth Swildens. Met illustraties van Bertie Janssen. Tilburg, Elzenga, 1991.

The Indian in the Cupboard (1980): De Indiaan in de kast. Vertaald door Liesbeth Swildens. Met illustraties van Ietje Rijnsburger. Heemstede, Elzenga, 1987.

Return of the Indian (1986): De Indiaan komt terug. Vertaald door Liesbeth Swildens. Met illustraties van Ietje Rijnsburger. Heemstede, Elzenga, 1988.

Melusine (1988): Melusine: een mysterie. Vertaald door Anne Klein. Amsterdam, Elzenga, 1989.

The Secret of the Indian (1989): Het geheim van de Indiaan. Vertaald door Liesbeth Swildens. Met illustraties van Ietje Rijnsburger. Amsterdam, Elzenga, 1990.

Twelve Stories of the Magic Hare (1992): Haasje Tover: twaalf sprookjesachtige verhalen. Vertaald door Liesbeth Swildens. Met illustraties van Hilda Offen. Utrecht, Het Spectrum/Arion, 1993.

Alice-by-accident (2000): Alice-per-ongeluk. Vertaald door Sofia Engelsman. Met illustraties van Caitlin Flanigan. Haarlem, Gottmer, 2001.

Over Lynne Reid Banks

Bregje Boonstra, Afscheid van de magie. In: NRC Handelsblad, 15-4-1988. [Over De Indiaan in de kast].

Gertie Evenhuis, Een springlevende Indiaan. In: Trouw, 20-4-1988.

Goos van Gorkum, Indiaan in de kast: levensecht. In: Gooi- en Eemlander, 21-5-1988.

Muriel Boll, Fantasietjes rond een Indiaan en een Italiaan. In: De Stem, 4-6-1988.

Rindert Kromhout, [over De Indiaan in de kast]. In: de Volkskrant, 13-9-1988.

Joke Linders, [over De Indiaan in de kast]. In: Leesgoed, jaargang 15 (1988), nr. 4.

Goos van Gorkum, Beklemmend maar boeiend mysterie. In: Dagblad Almere, 19-10-1989. [Over Melusine].

Marja Boonstra en Baukje Wytsma, [over Melusine]. In: Leeuwarder Courant, 27-10-1989.

Selma Niewold, Rogers bijzondere band met het slangemeisje Melusine. In: de Volkskrant, 4-11-1989.

Joke Linders, Superbijzonder. In: Algemeen Dagblad, 5-9-1991. [Over Een superbijzondere hamster ontsnapt].

Caspar Markesteijn, Hamster Houdini ontsnapt. In: Haarlems Dagblad, 3-10-1991.

Yvonne Stiekema, Boeken over bijzondere dieren. In: Brabants Dagblad, 5-12-1991.

Goos van Gorkum, [over De avonturen van Koning Midas]. In: Dagblad van Almere, 13-05-1993.

Margreet Meulmeester, Lezen met rode oortjes. In: Faam, 26-5-1993. [Over De avonturen van Koning Midas].

Toin Duijx, Lekker lezen. In: Hervormd Nederland, 29-5-1993. [Over De avonturen van Koning Midas].

Joke Linders, Weten wat niemand weten kan. In: Algemeen Dagblad, 30-6-1993. [Over De avonturen van Koning Midas].

Jant van der Weg, [over De avonturen van Koning Midas]. In: Friesch Dagblad, 13-9-1993.

Jant van der Weg, Sinterklaas in aantocht. In: Friesch Dagblad, 29-11-1993. [Over Haasje Tover].

Jan Smeekens, Eenvoudige grappen moet je niet uitleggen. In: Provinciale Zeeuwse Courant, 17-12-1993. [over Haasje Tover en De avonturen van Koning Midas].

Judith Eiselin, Speelgoed in galop door de kamer. In: NRC Handelsblad, 30-1-1996. [Over De Indiaan in de kast].

Belle Kuijken, Bedenkelijk experiment. In: De Morgen, 4-7-2001. [Over Alice-per-ongeluk].

Marjoleine de Vos, [over Alice-per-ongeluk]. In: NRC Handelsblad, 11-5-2001.

Jan van Coillie, Een geluk bij een ongeluk. In: De Standaard, 27-9-2001. [Over Alice-per-ongeluk].

66 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 2004